چشم‌انداز روابط ایران و روسیه پس از دیدار رئیسی و پوتین

 

ابراهیم رئیسی پیش از عزیمت خود به مسکو ابراز امیدواری کرد که این سفر، یعنی سفر یک رئیس‌جمهور ایرانی پس از 5 سال به روسیه، به «نقطه عطفی» در روابط کشور با روسیه منجر شود.

چهارشنبه هفته گذشته رئیسی و ولادیمیر پوتین، همتای روس خود در پایتخت روسیه، در یک نشست سه ساعته درباره مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی گفتگو کردند و خواستار بهبود روابط دوجانبه شدند.

وزرای نفت و اقتصاد ایران که رئیسی را همراهی می‌کردند، به نوبه خود گفتند که مذاکرات آنها با همتایان خود فراتر از انتظارشان بوده است. وزرا بدون اشاره به جزئیات گفتند که در بخش‌های تجارت، انرژی، حمل‌ونقل و بانکی توافق‌هایی انجام شده و وعده دادند که نتایج آن در آینده نزدیک محسوس خواهد بود.

در پی این سفر دو روزه، تحلیلگران اظهار کردند که ایران و روسیه در مسیر بهبود روابط دوجانبه خود در تمام سطوح هستند اما به نظر می‌رسد مقیاس و زمان‌بندی آن به دلیل تعدادی از عوامل، همچون تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران تا زمانی که ادامه داشته باشد، هر تعهدی را پیچیده خواهد کرد.

در همین حال، رکورد تجارت دوجانبه ایران و روسیه که به گفته سفیر ایران در مسکو در سال 2021 از 3.5 میلیارد دلار فراتر رفته، هنوز در مقایسه با سطوحی که بین روسیه و چندین بازیگر منطقه‌ای دیگر به دست آمده، بسیار کمتر است.

 

سرنوشت مذاکرات فشردۀ در حال انجامِ  وین با هدف بازگرداندن توافق هسته‌ای سال 2015 ایران با قدرت‌های جهانی همچنان نقش مهمی در آینده روابط ایران با روسیه خواهد داشت.

روسیه به عنوان یکی از امضاکنندگان قرارداد، فعالانه در تلاش برای تسهیل احیای توافق مهمی‌ست که ایالات متحده به طور یکجانبه در سال 2018 آن را ترک کرد. روسیه نیروی میانجی بین ایران، امضاکنندگان اروپایی و ایالات متحده بوده است.

پوتین روز چهارشنبه با اشاره به این توافق به رئیسی گفت: «برای من بسیار مهم است که نظر شما را درباره برجام بدانم».

همه طرف‌ها تأیید کرده‌اند که در هفته‌های اخیر پیشرفت‌های واقعی در پایتخت اتریش حاصل شده، اما به نظر می‌رسد حل مسائل سیاسی باقی‌مانده به امتیازاتی از سوی ایران و آمریکا بستگی دارد.

می‌توان گفت موضوع هسته‌ای ایران از لحاظ تاریخی بر روابط روسیه و ایران تأثیر گذاشته است، اما تأثیر آن بر برخی موضوعات متغیر بوده است.

مذاکرات وین یکی از جنبه‌های اصلی روابط روسیه و ایران امروز است. مسکو از لحاظ تاریخی موضع سازنده‌ای در قبال برنامه هسته‌ای ایران اتخاذ کرده است، حتی در دوران روابط ضعیف آمریکا و روسیه پس از مسئله اوکراین.

با این حال، به نظر می‌رسد چناچه مذاکرات به هر دلیلی به شکست منجر شود ممکن است جنبه‌های مختلف روابط دو کشور تحت تأثیر قرار گیرد.

در این رابطه بیشتر بخوانید

§         سنارویوهای جدید برجام در دور جدید مذاکرات

 

به عنوان مثال، بر اساس شنیده‌ها دو کشور در مورد امکان خرید تسلیحات پیشرفته از سوی ایران به ویژه سیستم‌های دفاع هوایی S400 و جت‌های جنگنده Su-35 باهم گفتگو کردند. چنین چشم‌اندازی با لغو تحریم‌های سازمان ملل بر فروش تسلیحات عادی به ایران در سال 2020 در نتیجه توافق هسته‌ای ممکن می‌شود، مسئله‌ی که روسیه از آن حمایت کرد. 

البته روسیه نیز ممکن است در حال حاضر مشتاق فروش تسلیحات به ایران نباشد. سیاست کلی روسیه در خاورمیانه دوستی با همه، اتحاد با هیچ‌کدام، دشمنی با هیچ‌کس است، بنابراین فروش تسلیحات به ایران ممکن است تلاش‌های این کشور برای ایجاد توازن در روابط نزدیک‌تر با اسرائیل و امارات را مختل کند، به‌ویژه با افزایش تنش‌ها بین این کشورها و تهران.

البته این بدان معنا نیست که ایران و روسیه علاقه‌ای به تقویت همکاری‌های نظامی نداشته باشند، زیرا هر دو کشور جمعه گذشته یک رزمایش دریایی مشترک سه جانبه با چین در منطقه‌ای در شمال اقیانوس هند برگزار کردند.

ناظران می گویند ایران و روسیه در سرتاسر منطقه منافع مشترکی دارند که بدون توجه به عوامل دیگر مانند مذاکرات وین نیز حفظ یا بهبود خواهند یافت. مسئله‌ای که در دیدار روسای جمهور دو کشور نیز مشهود بود.

رئیسی و پوتین هر دو تلاش‌های مشترک «موفق» در سوریه را، جایی که دو کشور از بشار اسد در جنگ 10 ساله حمایت کردند، ارج نهادند. آنها توافق کردند که «مبارزه با تروریسم» در سوریه یک هدف مشترک است.

ایران و روسیه نگرانی‌های مشترکی در مورد سرنوشت افغانستانِ تحت کنترل طالبان پس از خروج پر هرج و مرج آمریکا در ماه اوت دارند. هر دو در سازماندهی گفتگوها برای یافتن راه حل در مورد تعدادی از مسائل فعال بوده‌اند.

در کنار چین، ایران و روسیه بارها «یکجانبه گرایی» آمریکا را محکوم کرده‌اند.

 مسکو و پکن نیز اخیراً از تلاش موفق تهران برای عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای حمایت کرده‌اند.

همچنین پوتین روز چهارشنبه حمایت خود را از ایران برای به دست آوردن جایگاه بیشتری در مجمع اقتصادی اوراسیا ابراز کرد و گفت که هر دو طرف برای ایجاد یک منطقه آزاد تجاری تلاش می‌کنند.

 

روز جمعه، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه گفت که روسیه می‌خواهد کنفرانسی را برای حل و فصل مسائل منطقه‌ای از طریق دیالوگ ترتیب دهد.

لاوروف آن را به عنوان کنفرانسی توصیف کرد که ایرانیان و اعراب را گرد هم می‌آورد، جایی که ایران موضوع بحث نخواهد بود و هر طرف نگرانی‌های خود را روی میز می‌گذارد و به مسائل یمن، سوریه و عراق نیز می‌پردازند.