پشت پرده درگیری‌های روسیه و اوکراین چیست؟

بر اساس آنچه واشنگتن می‌گوید، روسیه در هفته‌های اخیر بیش از 100 هزار سرباز روسی را به مرز اوکراین و بخش ضمیمه شدۀ کریمه، اعزام کرده است.

این اقدام منجر به نگرانی‌هایی در غرب و کیف شده از این جهت که کرملین ممکن است جنگ جدیدی را با همسایه و استان سابق خود که تصمیم به جدا شدن از مدار سیاسی مسکو گرفته، آغاز کند.

غربی‌ها مدعی‌اند که روسیه درصدد حمله نظامی به اوکراین است. اما روسیه برنامه‌ریزی برای حمله را رد می‌کند. مسکو می‌گوید می‌تواند نیروهای روسیه را به هر کجا که بخواهد منتقل کند و اقداماتش دفاعی است. مقامات روسیه از جمله ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به نوبه خود نسبت به گسترش ناتو به سمت شرق هشدار داده‌اند.

پس چه چیزی منجر به مناقشه‌ای شده که بیش از هفت سال در جریان است؟

آنچه امروزه اوکراین، روسیه و بلاروس خوانده می‌شود تقریبا هزار و 200 سال پیش در حاشیه رود دنپیر و از «روسِ کیف»، یک ابرقدرت قرون وسطایی که شامل بخش عظیمی از اروپای شرقی بود، به وجود آمدند.

اما روس‌ها و اوکراینی‌ها راه خود را از نظر زبانی، تاریخی و از همه مهم‌تر از نظر سیاسی از هم جدا کردند.

پوتین بارها مدعی شده است که روس‌ها و اوکراینی‌ها «یک ملت» هستند، بخشی از «تمدن روسیه» که شامل بلاروس نیز می‌شود. اوکراینی‌ها این موضوع را قبول نمی‌کنند.

اوکراین در سال های 2005 و 2014 دو انقلاب را پشت سر گذاشت که هر دو بار بالاسری روسیه را رد کرد و به دنبال راهی برای پیوستن به اتحادیه اروپا و ناتو بود.

پوتین به‌ویژه از دورنمای پایگاه‌های ناتو در کنار مرزهای خود ناراضی است و می‌گوید پیوستن اوکراین به ائتلاف فراآتلانتیک به رهبری ایالات متحده، عبور از خط قرمز محسوب می‌شود.

 

حمایت از شورشیان

پس از انقلاب اوکراین در سال 2014، که با اعتراضات چند ماهه در نهایت «ویکتور یانوکوویچ»، رئیس جمهورِ حامی مسکو را سرنگون کرد، پوتین از خلاء قدرت برای الحاق کریمه و حمایت از جدایی‌طلبان در استان‌های جنوب شرقی دونتسک و لوهانسک استفاده کرد.

شورشیان اعلام استقلال کردند و در این شهرها، دو «جمهوری مردمی» اقتدارگرا ایجاد کردند، جایی که مجازات اعدام دوباره برقرار شد. آنها ده‌ها اردوگاه کار اجباری را تاسیس کردند که در آن مخالفان شکنجه و اعدام می‌شدند.

این درگیری به سوزاننده‌ترین جنگ اروپا تبدیل شد. بیش از 13 هزار نفر را کشت و میلیون ها نفر را آواره کرد.

در سال 2014، ارتش اوکراین فاقد تجهیزات نظامی بود، در حالی که شورشیان «مشاوران» و تسلیحات روسی داشتند.

البته این روزها، اوکراینی‌ها از نظر نظامی بسیار قوی‌تر شده‌اند. اوکراین تسلیحات پیشرفته‌ای را از غرب و ترکیه خریداری یا دریافت کرده، از جمله موشک‌های «جاولین» و پهپادهای «بایراکتار» که نقش مهمی در جنگ اخیر بین آذربایجان و ارمنستان داشتند.

اولین استیضاح دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا، با تعلیق کمک‌های نظامی و صادرات تسلیحات به کیف آغاز شد. جانشین او جو بایدن، ممکن است در هفته‌های آتی تسلیحات مرگبار و مشاورانش به این کشور بفرستد.

 

بُعد اقتصادی

فارغ از دلایل ایدئولوژیک و سیاسی، پوتین به شدت به دنبال عضویت اوکراین در بلوک تجارت آزاد تحت تسلط مسکو بود که در سال 2000 تاسیس شد.

مجمع اقتصادی اوراسیا(EAEC)  چندین جمهوری شوروی سابق را متحد کرد و به طور گسترده به عنوان اولین گام برای تجلی مجدد اتحاد جماهیر شوروی تلقی شد.

اوکراین با جمعیت 43 میلیون نفری و تولیدات کشاورزی و صنعتی قدرتمند، قرار بود بعد از روسیه مهم‌ترین عضو EAEC باشد، اما کیف از پیوستن به آن امتناع کرد.

کارشناسان اقتصادی با اشاره به نظریه‌های پل کروگمن، اقتصاددانِ برنده جایزه نوبل می‌گویند برای ایجاد یک بازار خودکفا، به جمعیتی در حدود 250 میلیون نفر نیاز است. برای روشن شدن موتور مجمع اقتصادی اوراسیا، باید اوکراین و ازبکستان با جمعیت 34 میلیون نفر به عضویت در می‌آمدند. به همین دلیل است که همیشه جنگ‌های ژئوپلیتیک در اطراف این کشورها وجود دارد.

اقتصاد اوکراین پس از قطع روابط با روسیه، بزرگترین شریک اقتصادی این کشور، سقوط کرد. اما با گذشت هفت سال از این درگیری‌ها، رکود به پایان رسیده است، غلات و فولاد، صادرات اصلی اوکراین، گران شده‌اند، و شرکت‌های اوکراینی راه‌های جدیدی به سمت غرب پیدا کرده‌اند.

 

اما چرا حالا؟

ناظران سیاسی می‌گویند مشکلات اقتصادی روسیه به دنبال همه‌گیری کرونا میزان محبوبیت پوتین را کاهش داده و یک جنگ یا تشدید تنش جدید ممکن است افکار عمومی را از مشکلات داخلی منحرف کند و محبوبیت پوتین را افزایش دهد. همچنین او به دنبال احیای گفتگو با غرب، به ویژه ایالات متحده است، و اعزام ارتش به مرز اوکراین پیشتر نیز جوابگو و کارساز بوده است.

بهار گذشته، ده‌ها هزار نیرو در کنار مرز اوکراین مستقر شدند و ماه گذشته، پوتین اولین دیدار رو در رو خود را با جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا داشت.

روسای جمهور در 7 دسامبر یک کنفرانس ویدئویی دو ساعته برگزار کردند و بایدن، پوتین را به تحریم‌های اقتصادی شدیدتر و جابجایی نیروهای ناتو در اروپا تهدید کرد.