| تاريخ: ۱۳۹۵ سه شنبه ۶ مهر ساعت ۱۲:۷ | بازدید: 1902 نظرات: 2 کد مطلب: 1956 |
«لار ڕوانین» له بهیتی سهیدهوان
«لار ڕوانین» له بهیتی سهیدهوان
بهر لهوهی بێمهسهر باسی شانۆی (چریکهی چیای هاڵۆز) به هێنانهوهی نموونهیهک ئهو تێۆریهی که ئهم شانۆیهی پێ ئهخوێنمهوه باس ئهکهم. دهبێت زۆر جار بۆتان پێش هاتبێت کاتێک سهیری تابلۆیه‌ک یان دهقێک به دهست خهتی هاڵۆز و شێواو دهکهن سهرو چاو چهپ و ڕاست ئهکهن و خۆتان لار ئهکهنهوه بۆ ئهوهی له دهست خهت یان تابلۆیهکه تێبگهن. ئهم شێوه ڕوانینه لهلایهن لاکان - به گێرانهوهی ژیژەک- ههمان «لار ڕوانین»(looking awry) بۆ تێگهیشتن له مانایه‌کی جیاوازه. دیاره ههرکات به شێوهیهکی رووبهروو چاو له تابلۆیه‌ک کهین مانایه‌کی جیاواز له شێوازی پێشوو یانی لار چاوکردن وهرئهگرین. ژیژەک ئهم شێوه روانینهی بۆ ههڵسهنگاندن و دهرچوون له مانا سهپاندراوهکان بهکار دێنێت. به واتایهک لار ڕوانین جۆرینێک له ڕوانینه که بۆ ئێمه مانای تازه بهدی دێنێت و دهبێته هۆی دهرکهوتنی ئهو مانایانه که تا کوو هێستا نهمان بینیوه. ئەم گریمانە دەرفەت بە بەردەنگ ئەدات بە شێوازێکی‌تر دەق بخوێنێتەوە و لە ڕوانگێکی ترەوە مانایەکی جیاواز لە دەق بخوولقێنێ.
بهیتی سهیدەوان یهکێک له بهیته هه‌ر گرینگهکانی مێژووی کورده که لهم ساڵانه شانۆ نووسان ئاوڕ و سهرنجی زیاتریان پێداوه. چیرۆکی سهیدهوان شیوهن و ڕۆ ڕۆی باوکی، واته عهبدولعهزیزخانی داسنییه که له چیای مهغڵووب ژیان ئهکات. ئەم شیوەن و گریانە نواندنی خەم و پەژارەی عهبدولعهزیز بۆ سەیدەوانی کوریەتی کە بە هەڵە بەدەستی خۆی ئەکوژرێت.چیرۆک بەم شێوەیە کە عهبدولعهزیز بۆ کورەگهورهکهی -مهلکهوان- ژن ئهخوازێت. له رۆژانی پێش زهماوهند به هۆی خه‌ونێکی بینەراو دهورووبهریهکانی داواه له عهبدولعهزیزدهکهن که رۆژی زهماوهند وەدواخاژ، ئهگینا تووشی کارهسات و نههامهتی ئهبێتهوه. بهڵام عهبدولعهزیز بهگوێ کهس ناکات و له رۆژی دیاری کراو زهماوهندهکه بهرێوه دهبات، بهڵام چارهنووس وایه که له رۆژی زهماوهند مهلکهوان به هۆی کارهساتێک ئهمرێت. عهبدولعهزیز بێ ئهوهی میوانهکان له مهرگی مهلکهوان ئاگادار کاته‌وه و شایی و زهماوهند تێک چێت، کوره نێوان جییهکهی – نێچیروان- ئهکاته زاوا. نێچیروانیش له شهوی زاوایهتی گیان ئهدات. دیسانهکه عهبدولعهزیز بێ ئهوهی کهس لهم کارهساته ئاگادار بێت دوواین کوری دهکاته زاوه. بهڵام له کاتی ڕاو سهیدهوانی لهگهل بزنه نێریهک لێ تێک ئهچێت و گوولهیهکی له تهختی سنگی ئهدات. ئهوکات که دهچێته سهر مهیتهکهی ئهزانێت سهیدهوانی کوریهتی. هه‌ر له داوێنی چیای مهغڵووب دا ئهنیشێت و دهست به شین و ڕۆ ڕۆ ئهکات. ئهمه یهکێک له ڕهوایهتهکاتی بهیتی سهیدهوانه. ههڵبهت گێرانهوهی تریشمان ههیه که ئهڵێت عهبدولعهزیز له یهک رۆژ دا سێ بووک بۆ هه‌ر سێ کورهکانی ئهخوازێت، وه هه‌ر سێ کورهکانی به یهک رۆژ ئهمرن - سهیدهوان بهدهستی خۆی به ههڵه ئهکووژرێت-. شانۆی (چریکهی چیای هاڵۆز) وهرگیراو له گێرانهوهی یهکهمه، بهڵام به ڕوانگێکی «لار»، واته ئهو ڕوانگهی که به وتهی لاکان و ژیژەک شێوه شاردراوهکانی دهق بۆ ئێمه دهردهخات. ژیژەک له ڕستهیهک دا له زاری لاکان ئهڵێت: «من بروام وایه دهبێت دهق قدیلکه (خرتێنک)دهین ئهنجا مانا شاردراوهکان یان باشتره بڵین مانایه‌کی جیاواز له دهق وهدهر ئهکهوێت».
دهرهێنهری (چریکهی چیای هاڵۆز)به هێنانهکایهی ئهو کاراکتێرانه که له بهیتهکهدا ونن، و ئێمه کاتێک گوێ بیسی بهیت دهبین هێچ ئاسهوار و زانستێک مان سەبارەت بەم کاراکتێرانە پێنادات، له ویستی ئهمهدایه شێوازێکی نوێ به ڕاگرتنی کاکلی سهرهکی بهیتهکه( ململانهی قارهمان لهگهل چارهنووس) نیشان دات.
1.
له شانۆی (چریکهی چیای هاڵۆز) دوو ژن ئهبینین، یهکهمیان هاوسهری عهبدولعهزیز و دووههم بووکی عهبدولعهزیز. ئهم دوو ژنه هیچ ناوێکیان نیه، بووک تهنانهت هیچ دیاڵۆگێکیشی نییه. ئهمه له یهکم ههنگاو پیاوسالاری بنهمالهی عهبدولعهزیزمان بۆ دهردهخات. ئهگهر به ڕوانگهی لاکانی (ڕوانێنی لار) چاوی کهین، هاوسهری عهبدولعهزیز ئهم کهسهی که له چارهنووس ئاگاداره. ئهزانێت چی بهسر مناڵهکانی دێت. بهڵام عهبدولعهزیز ئهو ژنهی پێ شێته و له چهن جێگا به چاوی کهسێک که نهخۆشه بهرهنگاری دهبێتهو. هیچ کات بۆ کارو بارهکانی پرسی پێناکات. لێرهدا ململانهی عهقڵانییهت و ههست ئهبینین. عهقڵانییهتێک که هێمایهکهی له پیاوێکی جهنگاور بهدی دێت و ههستێک که له هێمای ژنێکی ڕاماو خۆ ئهنوێنێت. ئهوهی که ژن به ههستهکانی ئاگاداری زۆر چارهنووس و بهسهرهات ههیه له ئوستوره و ئهفسانهکان نموونهی زۆرمان ههیه. بۆ نموونه له شهری ترۆوا، پێنێڵۆپه خێزانی یوولیسیس، ههست ئهکات شووهکهی پاش سالانێکی زۆر له شهر ئهگهرێتهوه. یان له بهیتی خهج و سیامهند خهونی خهج ههواڵی کارهساتێکی دڵتهزێنی بۆ سیامهند پێیه.هاوسهری عهبدولعهزیزجگه له چهن جێ ئهویش به کورتی هیچ قسهیهک ناکات، شێوازی دیاڵۆگ و مۆنۆلۆگی ئهم ژنه و شێوازی دهم و چاو و دهست تهکان دانی بهردهنگ بهو ئهنجامه دهگهیهنێ که ئهم ژنه شتێک ئهزانێت بهڵام ناتوانێت عهبدولعهزیز قایل کات که دهست بکێشێتهوه. یهکهم بهو هۆیهی که عهبدولعهزیز بهر ههڵستی گشت ههستهکانی ژنهکهی بۆتهوه و دووههم هیچ کارهساتێک به زمانی ئاسایی ناگێردرێتهوه. واته به وتهی جۆرجۆ ئاگامبێن، «زمان له گێرانهوهی گشتی کارهسات تووشی کهم و کۆری دهبێتهوه». بێ دهنگی خۆی ههڵگری مانایه‌کی دهروونیه. لاکان ئهڵێت: هه‌ر چهمکێکی پۆشراو، ههڵگری خوێندنهوه و تهفسیری درێژخایان و فرهیه. واته هه‌ر چهمکێک که داپۆشرابێت ئێمه بۆ تهفسیر و خوێندنهوهی زۆر هان ئهدات. پرسیار لهوهی که ئهبێت چی له پشت ئهم پۆشراویه ههبێت خۆی ههڵگری وهڵامی زۆره. دهرهێنهر زۆر به جێ ئهم کاراکتێرهی به کایه گرتوه. هه‌ر کات بمان ههوێت لهسهر چهمکێک لۆژیک و عهقڵانییهت لهکار کهین ئیتر دهستی تهفسیر و مانا وردهکان ئهبهستین. هه‌ر بۆیه بێ دهنگی ئهتوانێت زۆرترین مانا به بهردهنگ بدات. کاراکتێری هاوسهری عهبدولعهزیز تهنیا به گریان و تێک نانی چاو و برۆ و دهستی، خهریکه بهردهنگ ئاگاداری کارهسات دهکاتهوه. کارهساتێک که له چارهنووسی بنهمالهی دایه. هه‌ر لێرهشدا ژن نێگایهکی لاری به زهماوهندی کورکهی ههیه. واته ئهم ژنه خۆی له ڕوانینی عهقڵانی و لۆژیکی پیاو دهپارێزێت. ئهگهر بمان ههوێت به زمانی ژیژەک بدوێم، ڕوانگهی هاوسهری عهبدولعهزیز، ڕوانگێکی رووبهروو نییه. ناوچاو گرژ کردن و دور و بهرز ڕوانین و لار بوونهوه بۆ دیتنهوهی مانا پۆشراوهکانی خهونی عهبدولعهزیز و ئهو تاپۆیهی که له هێمای منالێکدا خۆ ئهنوێنێت-ه. لێرهدا ژن ئهو چهمکهیه که - ئاگامهندی- له جیهانی مێتافیزیک ههیه. هه‌ر بۆیهش ناتوانێت وهکوو مرۆڤێکی ئاسی بدوێت و ئاکارهکانی وهکوو ژنێکی شێت و سهرلێشێواو ئهنوێنێت.
2.
له بهرههمبهر عهبدولعهزیز جگه له هاوسهرهکهی پیاوێکیش وهستاوه. ئهویش کوره خۆشهویستهکهی واته سهیدهوانه. سهیدهوان هه‌ر به هۆی پیاو بوونی ئیجازه‌ی قسەی پێیه، و به زمانێکی عهقڵانی ئهدوێت. بهڵام عهقڵانییهتی سهیدهوان لهگهل باوکی جیاوازی ههیه. عهبدولعهزیز له کهنار بهرههڵست بوونهوه له مانا و واتای چارهنووس- که پێی وایه ئهم قسانه ههموو خهیاڵ و قسهی ناعهقڵانین ، خۆی له داوی چهمکێکی دژه عهقڵانی (ههڵبهت له بهرامبهر عهقڵانییهتی سهیدهوان) کهووتوه. یهکهمیان بهرهنگاری کردن لهگهل چیای مهغڵووبه. ئهوهی که خۆی بهرهنگاری چیایهک ئهکاتهوه چهمکێکی نائاسایه و دژه عهقڵانی ئهبێندرێت-- ئهتوانین چیا وهکوو هێمای شهری قوورس له بهرامبهر عهبدولعهزیز ببینین- . سهیدهوان ئهم ڕوانگهی باوکی وهکوو مانایهیکی بێ بنهما ئهبینێت و بهردهوام ئهم ئاکارهی باوکی به شێوازێکی نائاسایی ئهزانێت. لێرهدا دهق دهرفهتی ئهوهمان پێ ئهدات که باوک وهکوو عهقڵێکی کلاسیک و کور وهکوو عهقڵێکی مۆدێرن ببینین.عهقڵیهتی کلاسیک له لۆژیکی نهریتی کهڵک وهرئهگرێت و تێکهڵاوێک له دوو جیهانی فیزیک و مێتافیزیکه، بهڵام عهقڵی مۆدێرن بهتهوای بهرههڵستی جیهانی مێتافیزیکی ئهبێتهوه. ( سهیدهوان مامۆستای قوتابخانهیه و دژی شهر و توند و تێژیه و شهری باوکی چ له رابردوو چ ئێستا به کارێکی نا پهسهند ئهبینێت). دووههمین جیاوازی عهقڵانییهتی عهبولعهزیز و سهیدهوان له بهرێوهبردن یا نهبردنی زهماوهنده خۆ ئهنوێنێت. عهبدولعهزیزدهلێت: «کات بۆ خهم خواردن زۆره بهڵام بۆ شادی کهم». بۆ ئهم پیاوه جهنگاوهره چۆنیهتی ژیان مهبهسته نه چهنده ژیان کردنی. عهبولعهزیز نایههوێت خهم بخوات، هه‌ر بۆیه هه‌ر چی ههیهتی فیدای شادی ئهکات. بهڵام ئهم شادییه تهنیا له ڕوانگهی خۆی مانا دهبێتهو نه ڕوانگهی کهسانی تری بنهماڵه. سهیدهوان گهنجێکه که پابهندی جیهانی واقیعه. ئهم جیهانه واقیعه پێی ئهڵێت خهم ههیه وه برا و بنهماڵه خۆشهویسته، ئهگهر وابێت ناتوانێت خهمی مهرگی براکانی بشارێتهوه. به واتایهک سهیدهوان ئهم عهقڵهیه که دهیههوێت هیچ پۆشێنێک بهسهر واقیع نهمێنێت.
3.
ئهمیر خان تاراده‌یه‌ک عهبدولعهزیزه، بهڵام به شێوهیهکی تر. ئهمیر خان تهنیا سێ نهفهر لهو سوپایهی ڕێبهری دهکردن ئهمرن. که سێههمیان به دهستی خۆی به ههڵه ئهی کووژێت. کارهساتی ئهمیرخان به لایهکیترهوه ئهبێته چارهنووسی عهبدولعهزیز. ئهمیر خان له میدانی شهر لهپاش ئهوهی چاوێکی کوێر ئهبێت جهنگاوری خۆی ناناسێتهوه و به گوولهیهک ئهی کووژێت. بهڵام عهبدولعهزیز لهپاش کووشتنی سهیدهوان که سێههم کور و دوواههمین هومێدیهتی چاوی خۆی کوێر ئهکات. ئهمیر خان چاوی کوێر بوو بۆیه جهنگاوهرهکهی خۆی به ههڵه کووشت، بهڵام عهبدولعهزیز چاوی چاکی نهدی بۆیه سهیدهوانی کووشت. له گهڵیک ئوستوره ههمانه که مرۆڤ بۆ ئهوهی تاوانی گوناهێکی بداتهوه چاو، دهست یا دڵی خۆی له ناو ئهبات. - ئۆدیپیوس له پاش کوشتنی باوک و هاوسهری لهگهل دایکی چاوی خۆی کوێر ئهکات-. ژیژەک ئهڵیت ئهم ئاکارهی مرۆڤ بۆ رزگاری له ئازاری دهروونییه. به شێوازێک کهفارهی گوناه ئهداتهوه.
له سهڕئهنجام چریکهی چیای هاڵۆز مانایه‌کی نوێ له بهیتی سهیدهوانمان پێ نیشان ئهدات که تاکوو هێستا بۆ زۆربهمان نادیار بووه. دیالۆگی پرمانا و ههڵسووکهتی بهجێ کاراکتێرهکان دهرفهتی پهردهلادان له سهر مانای نوێ بۆ بهردهنگ ساز دهکات که له ئاکام ئهو بهستێنهی که ئیمکانی بهدی هێنانی بهیتی سهیدهوانی لێ کهوتوتهۆه نمایش ئهدات.
|
