"زمانی زگماکی؛ ئاڵای شەکاوەی شوناسی نەتەوەیی و بەیداخی بەرزی خۆیی و سەربەرزی"

دکتور ئەحمەد ئەحمەدیان ـ زمانناس و وێژەر و تۆێژەر

"زمان"، خانوولەی ژیان و مان و ڕایەڵەی بێ هەودای پێوەندیی بوون و گەردوونە. زمان، پێناسەی ناسکردن و ئامرازی هەڵاوارتەیی کەسێتی مروڤە لە بوونەوەرانی تر. زمان، ماکە و هیم و بنچینەی داڕێژەری پێکهاتەی هەست و نەست و خوست و هەڵوێست و بیر و هزر و ئاوەز و تێڕامان و تێفکرین و بیرکردن و بیرکردنەوەیە.زمان، کۆڵەکە و ژێرکۆڵەکەی ڕاگری کۆشکی شکۆداری بیریاریی و هزروانی وئاوەزمەندییە. "زمانی زگماکی"، ئەستوندەکی تاوڵی جوانیناسی و خۆش-وێژی و خۆش-خوانی و هۆزانوانی لەهەواری هەراوی هەرێمی نەتەوە و گەلە و دیرەگی ڕاگیرکەر و خۆڕاگری خێوەتی بوون و هەبوونی شوناسی خۆیی و خۆماڵی و نەتەوەییە لە هەمبەر گەردەلوول وباهۆزی بەهێز و سەرما وسۆڵەی تووش و سەخڵەتی کڕێوە و شەختەی نەمان و فەوتانی میرات و کەلەپووری پیرۆز و دێرینی باو باپیرانمان .زمانی زگماکی داڵدە و داشدارمانە لەمەترسی و قەیرانی داڕمانی کۆشک و قەڵای بەرزەڕۆیوی پێناسە و ناسنامەی نەتەوەییمان .زمانی زگماکی پێشەوا و پێشەنگمانە بۆ بەرخۆدانی کەلتووری و شۆڕشی تەس دانەوەی قەیرانی خۆلێ ونبوون و ئاڵی بوون وئالینەبوون . زمانی زگماکی هانا و هاریکار و بریکار و یارمەتیدەرمانە بۆ بەرگری لە چەمکی پیرۆز و دڵئەنگێو و بیر-خەمڵێن و دڵپشکوێن و خەمڕەوێن و تارمایی-تارێن و هەناو-هەژێن و ناخ-حەسێنێکی وا کە گەلی کورد بە درێژایی لاپەڕەکانی مێژووی شوناسخوازانە و گۆڕانخوازانەی ، وەک ڕێباز و ڕێچکەیەکی پیرۆز، سەرجەم تایبەتمەندییە هەناوەکی و لاوەکییەکانی نەریت و نەرینی خۆی ، لەم چەمکە و لە بارستایی وپانتایی ئەم ڕێبازە پیرۆزەی وا هەڵگری ئەم چەمکە بەپێزەیە، بەدی کردووە و لە ئاوێنەی باڵانوێنی ئاو-وێنەیدا وێنای کردووە، واتە چەمک وڕێبازی بەپێز و پیرۆز وفرەدەلالەتی "کوردایەتی" . زمانی زگماکی هۆکاری شایی بەخۆیی و بەخۆخوڕینی تاق و تاقمی هۆزان وگەلان و هێما و هیم و هەوێنی شوناسی نەتەوەییە. زمانی زگماکی خەڵاتی تاقانە و بێ میناک و بێ هاونشین و بێ جێگرەوەی خوای تاک و پاک و بێ میناکە کە بەباڵای تەرزوبەرزی تاک و کۆی کۆمەڵگای مرۆڤایەتی بڕیوە تا وەک ئاڵای هەمیشە شەکاوەی شوناسی نەتەوەیی و بەیداخی بەرزی خۆیی و سەربەرزی ، لە هەرێمی دان پێهێنانی ئاشکرا وکردەیی بە کەسێتی و پێناسەی نەتەوەیی، هەردەم لە گەڕ و گەڕیان دابێ.

خوای کارساز و کاربەجێ، زمانی کردووەتە هێما و هیم و هەوێنی سەربەخۆیی شوناس و کەسێتی گەلان کە بە بێ مسۆگەربوونی سەربەخۆیی حوکمات و دەسەڵاتداری ڕامیاری و سەرزەوینی ـش _وەک مافیکی ڕەوا و یاسایی_ ، ئەم چەشنە سەربەخۆییە خواکرد و سروشتییە ، نەتەنیا داڵدە و بەرگریکەرە لە سەربەخۆیی ڕامیاری و سەرزەوینی و جێی ئەم کەلەبەر و بۆشاییە تاڕێژەیەکی شیاو پڕ دەکاتەوە ، بەڵکوو ڕووپەڕی بەراوەژووەکەشی ڕێک و ڕاستە و: زۆریەک لە گەلانی خودان دیرۆک و ژیاری دێرین ،کە بەدرێژایی مێژووی ژیار و شارستانییەت لە سەرزەوین و بوون و هەن ،هاوڕێ لەگەڵ ئەوەی خاوەن حوکمات و دەسەڵاتداری ڕامیاری و کیانی سەربەخۆ بوون ، بەڵام بە هۆی لە کیس چوون و لەناوچوونی ماکە و هێما و هەوێنی هەرە سەرەکی و هەناوەکیی سەربەخۆیی سرووشتیی و خواکردی شوناس و پێناسەی نەتەوەییان، واتە زمانی زگماکی و لە ئاکامی ڕاگیرنەکردن و مشوورنەخواردن و پەیجۆری نەکردنی پێویست و پەیوەست بە شەکانەوەی ئەم ئاڵا پیرۆزە لە لووتکە ودوندی هەرەبەرزی ژیان و مان و ژیاری خۆیان دا ، "خوا سەرۆکی لێ کردنە بنۆک ، ژیانی لێ کردنە تنۆک" و سووک و چووک و مەهتووک وپووک و بابردەڵە و پووچەڵە و بوودەڵەی کردوون.

لە دەربیجە و دەلاقە و کڵاوڕۆژنەی زمانی زگماکی ڕایە کە تاک و کۆی کۆمەڵ ، دێنە ناو دەشتی کاکی بە کاکیی پێوەندی کۆمەڵایەتی لە گشتگیرترین و بەربڵاوترین مانا و واتا و دەلالەتی خۆی دا ، واتە گۆڕەپانی هەرە هەراو و فرەبوار و فرەڕەهەند و فرەتوێژ وفرەتوێکڵی: تێئۆلۆژی و ئێتیک و فەلسەفە و ئایستەتیک وماریفەت و شەریعەت و جوانیناسی و کۆمەڵناسی و دەروونناسی و جڤاکناسی و سروشتناسی و ئەوپەڕ-سروشتناسی و کەلتوور و زانست و تەنانەت:"زمانناسی"!

هەمیسان هەر لەم ڕۆچنە و کڵاوڕۆژنەی ڕایە کە تاک و کۆی کۆمەڵ ، دێنە ناو گۆڕەپانی باس ولێدوان و ئاخاوتن و وتووێژ و دیالۆگ و مۆنۆلۆگ لە بابەت

بایەخ وبەها مۆڕاڵییە بەرزەڕۆیوە تڕانسێندنتاڵەکان دا و، دێنەناو هەرێمی هەراوی هەدان و گومان و پرس و پرسیاری کەڵە کەڵە و ، کەڵکەڵە و داڵغەی بوون ناسانە و ئەنتۆلۆژیکی و گەردوون ناسانە و دونیابینییانە و ،لەئاکامیش دا هەر بەم کەرەستە زمانییەیە کە سەرجەم ناوئاخن و ناوەڕۆکی دەقە بەپێزە ژیریاری و بیریاری و هزروانی و پیتۆڵوانی و فەلسەفییەکان بەرهەم دێنن.

ئینجا مرۆڤ تێکڕای ئەم پرس و پرسیار و هەست و خوست و هەڵوێستانەی خۆی ، لە توێکڵ و بیچم و دەنگ و ڕەنگ و فۆڕم و ڕواڵەت و قاپێلکێکی زمان-وێنەدا، بە وێنەی پیت و دەنگ و وشە و زاراوە ی لێکدراو و داڕێژڕا و ڕستە و کۆ-ڕستە و کۆ-بەند و دەقی ڕازاوە و درەوشاوە ،چ لە وارگە و ئاستی توانستی زمانی (=Linguistic Competence)و چ لە وارگە و ئاستی کردەی زمانی(=Iinguistic Performance) دا ،دەردەبڕێ و ئاراستەی دەکا و بەرهەمی دێنێ و ڕۆی دەنێ و دەیخوڵقێنێ و دەی ئافرێنێ و دەخەمڵێنێ.

جیا لە تێکڕای ئەم بوار و ئاقارانە ، هەمیسان گەرای گڕووی داهێنان و خوڵقان و ئافراندنی جوانیناسانەی وێژەیی و هونەری ـیش هەر بە ئاو و گڵ و بە ماکە و توخم و تۆوی زمان وە گەڕ و گەڕان و گەڕیان دەکەوێ؛.....ئای چ پیرۆزە ئەو گەرای گڕووی گۆرین و ،چ بەپێزە ئەو گەڕیانی گڕە و ، چ بە هێزە ئەم گەڕ و گەڕانی گڕاگرە و ، چ بەلەزە ئەو پشکۆی بەشکۆی ئاگری ئاورگی "زمانی زگماکی"....!

هەر لەم بار و بوارەدا ،"ڤیتگنشتاین"، گەورە فەیلەسووفی سەدەی بیستەم وهزروان و بیرمەندی ناوداری بواری فەلسەفەی زمان و داهێنەری بیردۆزی گەمەی زمانی ، وتەیەکی پڕواتا و فرەدەلالەت و فرە توێ وفرە توێکڵ و بێ میناک و درەوشاوە و هەرماوی هەیە و ، ئاوا ئێژێ:

"سنوور و پەرژین و پەرێزی زمانی من، ڕێک ڕێک و بێ ئەملاولا، سنوور و پەرژین و پەرێزی جیهان و ژیان و دونیابینی منە"...

هەر بەرز و شەکاوە بێت ئاڵا و بەیداخی زمانی زگماکی ؛هەوێن و هێمای شوناسی تاقمی و تاکی.

برچسب ها: ئاڵا, ئەحمەد ئەحمەدیان, زگماکی, زمان, شوناس, هاژه

ارسال به دوستان

چاپ

اشتراک گذاری

نظر کاربران

0 0	پاسخ به این اظهارنظر

kcha__shsshana

۱۴۰۱/۷/۶

کچەشاهانە

0 0	پاسخ به این اظهارنظر

ئیبراهیم مورادی

۱۳۹۷/۱/۵

ده ستت خؤش بئ به راستی وتارئکی به سووده. هه ربژی بؤ گه له که ت به سه ر بهرزی و له ش ساقی.

1 0	پاسخ به این اظهارنظر

کاروان

۱۳۹۶/۱۲/۱۱

زور سپاس و ریز و پیزانین بو ماموستای زانا و لیزان و پسپور و کارامه له بواری زمانه وانی و ویژه و انی و ویژاوه ریی و پیشکه ش کاری و لیکولینه وه و تویژینه وه و فیرکاری زمان ......وتاریکی زور به پیز و پرناوه روک و به راستی جیاواز بوو....وتاریک بوو که جیا له وه ی باسی زمانی زگماکی یه به لکوو زمانی زگماکیشت فیر ئه کات....پته وی م ته کووزی و توکمه بوونی ئه م وتاره هه م له باری فورم و هه م له باری ناوه روکه وه بروا بکه کهم وینه یه......هه لبه ت بو که سیکی که له ژیر ده ست وبالی ماموستای هه لکه وته و بلیمه ت و کوردیزانی بی وینه ی کوردعه للامه ئه حمه دیان ی جیی شانازی به ره ی رابردوو و به رهی ئیستا و به ره ی داهاتوو دا په روهرده بووبیت ئاساییه و هه ر ئه و چاوه روانییه ی لی ده کری....بژی بو بیری کوردانه و زانایه و نه ته وه په روه رانه ت و بژی بو قه له می به پیز و به هیز و هه لسوراو و بی وینه ت...خوا تومان پی بهیلی که به راستی سه رمایهی نه ته وهیی گه له که مانی و بو دواروژِی کورد پیویستیمان به زانای ده روه ستی وهک جه نابت زوره....من خوم هه وه لین وانه کانی زمانی کوردیم له کلاسی جه نابت و له تو ی دلسوز و مشوورخور فیر بووم ئه و کاتی که له حه فتاکانی هه تاوی له قوتابخانه ی شبانه روزی شاره دیی گوک ته په که ئیستا بووه ته شار له خزمه ت جه نابت فیر بووین.......به راستی کلاسی جه نابت فیرگه ی کوردی فیر بوون بوو جیا له زانستی تر و ده رسی تر...... ئه و دلسوزییه له م بارو دوخه بو فیرکردنی زمانی کوردی به ئیمه ی قوتابی زور زورزور جیی پیزانین و ئه مه کناسییه به راستی.....زور زور پیداگریش بووی له سه ر ناساندنی که له پیاوانی نه ته وه په روه ری گه له که مان به ئیمه ی لادییی که له و ته مه نه و له و بارودوخه دا چ زانیاری و ده رفه تی موتالا و سه رچاوه په یدا کردنمان نه بوو....من و تیکرای قوتابیانی ئهو سه رده می شبانه روزی گوک ته په که ئیستا شوکر بو خودا زوربه یان خوینده وار ی قوناغه کانی سه رووی زانسته جوراو جوره کانین و گشتمان به شانازییه وه کوردی زان و کوردی خوینیکی باشین زور زورخومان منه تبار و قه رزداری ئه م هه ست و هه لویسته پیروزه و مشوورخورییه شوناسخوازییانه ی جه نابتین ئه ی ماموستای تاقانه و خوشه ویستمان......هه ر سه فراز و پایه دار و سه ربه رز بی و پینوست هه ر ئاوا به برست و به برشت و بزوینه ر و بزاف په روه ر بیت.....

5 0	پاسخ به این اظهارنظر

لوقمان سالکی

۱۳۹۶/۱۲/۹

بژی وسه رکه وتوبی ماموستای هیژاو ویژه ر.کوردکوته نی جه رگ ودلی رونکاریکه ت هینا ده ری .ئه گه ربکریت توزیک ئه م وته پرنیوه روکانه ساده وساکارتربویژری !!بوکه سانیک که له میژه به هوی ماندوبون بوژیان ونه رخسانی بواری خویندنی زمانی دایکی له په روه رده ی ئیران توزیک قورسای هه یه شی کردنه وه ی وشه کان!!سپاس خوازده بم ئه گه ئه م قورساییه مان بوکه م که یه وه .دیسان سپاست ده که م.روحی نه مری ماموستامه لاعه بدوالله ئه حمه دیان شادبی که ئنسانیکی وه ک به ریزت(زانستی ونه ته وه ی)په روه رده کردووه....

نظر خود را براي ما ارسال كنيد

نام

پست الکترونیک

نظر شما