منظور از «مکانیسم ماشه» به زبان ساده

 

پنج‌شنبه 30 مرداد، دولت آمریکا طی نامه‌ای به شورای امنیت، رسما خواستار فعال کردن «مکانیسم ماشه» علیه پرونده هسته‌ای ایران و برجام شد. این رفتار ایالات متحده در راستای از سرگیری تحریم­‌های سازمان ملل علیه ایران، موجب بروز ابهامات و مناقشه‌هایی پیرامون ابعاد حقوقی و ماهیتی این توافق شده است. منتها مکانیسم ماشه چیست و دولت ترامپ به دنبال چه چیزی است؟

مکانیسم ماشه «Snapback» پروسه­‌ای است، که به منظور حل‌­اختلاف پیش­بینی شده در برجام تعبیه شده است. چنانچه هر کدام از طرفین برجام به این نتیجه برسند که طرف دیگر به مفاد قرارداد پابند نیست امکان شکایت به کمیسیون مشترک فراهم شود.

کمیسیون مشترک به منظور نظارت بر برجام و انجام آن شکل گرفته است. چنانچه در یک بازه‌­ی زمانی 30 روزه، موضوع مطرح شده توسط شاکی، باب میل او حل و فصل نشود، می­‌تواند از این وضعیت استفاده کند و موضوع حل نشده را مایه­‌ی توقف اجرای تعهدات برجام قرار دهد. شاکی می‌­تواند پای شورای امنیت ملل را به دلیل عدم حل نشدن موضوع به میان بکشد. در این صورت شورای امنیت نیز 30 روز مهلت دارد تا در رابطه با بقای تعلیق تحریم‌­ها و یا از سرگیری آن­ها قطعنامه‌ای صادر کند.

اگر در این مدت شورای امنیت سازمان ملل نتواند به جمع‌­بندی برسد، کلیه‌­­ی تحریم­‌های شورای امنیت سازمان ملل به طور خودکار بازگردانده می­‌شوند. آن­چه اهمیت دارد این است که بازگشت تحریم‌ها، قابلیت وتو کردن را ندارد و صرفا عدم بازگشت تحریم­‌ها را می­‌توان وتو کرد. بدان معنا که رای‌­گیری اعضا برای بازگشت تحریم‌­ها انجام نمی­‌شود و تنها برای ادامه تعلیق تحریم‌هاست. حتی اگر شورا به آن رای ندهد، یک عضو دارای حق وتو می‌تواند رای را وتو کرده و عملا تحریم‌ها بازگردند.

برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام، در راستای توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در سال 1394 و در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا به علاوه آلمان) منعقد شد. این توافق بعدها طی قطعنامه 2231 به اتفاق آراء در شورای امنیت سازمان ملل نیز تصویب شد.

اینک دولت ترامپ می­‌خواهد به استناد یکی از بندهای این قطعنامه، تمام تحریم­‌هایی را که تا قبل از این تعلیق شده بودند، بازگرداند. هرچند که ایالات متحده دو سال پیش از این توافق خارج شده است. در این قطعنامه مقرر شده است که تحریم تسلیحاتی ایران در 27 مهرماه سال جاری پایان یابد. با توجه به نزدیک شدن این زمان، آمریکا طی نامه­‌ای به رئیس شورای امنیت سازمان ملل خواستار فعال شدن مکانیسم و از سرگیری تحریم­‌ها شده بود.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران نیز طی نامه­‌ای به رئیس شورای امنیت سازمان ملل این اقدام آمریکا را غیرقانونی خواند و گفت هرگونه سوء استفاده ایالات متحده از سازکارهای قرارداد توافق هسته­‌ا‌‌ی قابل پذیرش نیست.

وزیران سه کشور انگلستان، فرانسه و آلمان نیز طی یک بیانیه مشترک این اقدام آمریکا را در تضاد با حمایت از قرارداد هسته‌ای ایران دانستند و با آن مخالفت کردند.

در متن قطعنامه ۲۲۳۱ نوشته شده که هر کشور شرکت کننده در توافق هسته‌­ای، بنا به تشخیص خود در صورتی که کشور دیگری را ناقض بداند، توانایی فعال کردن ماشه را دارد. بحث بر سر این است که واشنگتن و اروپا بر سر مقوله­‌ی «کشور شرکت کننده» اختلاف نظر دارند. اروپا می­‌گوید که آمریکا دیگر در قرار داد نیست و در سال 2018 از توافق خارج شده است و قانونا شرکت کننده به شمار نمی­‌رود و عملا نمی­‌تواند ادعایی نسبت به فعال کردن ماشه داشته باشد.

از سویی دیگر آمریکا مدعی است که صرفا از برجام خارج شده و این موضوع ربطی به قطعنامه شورای امنیت ندارد. استدلال واشنگتن این است که در زمان تصویب قطعنامه شورای امنیت به عنوان شرکت‌کننده حضور داشته و از آن­جا که این قطعنامه به قوت خود باقی است می­‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند.