پنج‌شنبه 30 مرداد، دولت آمریکا طی نامه‌ای به شورای امنیت، رسما خواستار فعال کردن «مکانیسم ماشه» علیه پرونده هستهای ایران و برجام شد. این رفتار ایالات متحده در راستای از سرگیری تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، موجب بروز ابهامات و مناقشه‌هایی پیرامون ابعاد حقوقی و ماهیتی این توافق شده است. منتها مکانیسم ماشه چیست و دولت ترامپ به دنبال چه چیزی است؟
مکانیسم ماشه «Snapback» پروسه‌ای است، که به منظور حل‌اختلاف پیشبینی شده در برجام تعبیه شده است. چنانچه هر کدام از طرفین برجام به این نتیجه برسند که طرف دیگر به مفاد قرارداد پابند نیست امکان شکایت به کمیسیون مشترک فراهم شود.
کمیسیون مشترک به منظور نظارت بر برجام و انجام آن شکل گرفته است. چنانچه در یک بازه‌ی زمانی 30 روزه، موضوع مطرح شده توسط شاکی، باب میل او حل و فصل نشود، می‌تواند از این وضعیت استفاده کند و موضوع حل نشده را مایه‌ی توقف اجرای تعهدات برجام قرار دهد. شاکی می‌تواند پای شورای امنیت ملل را به دلیل عدم حل نشدن موضوع به میان بکشد. در این صورت شورای امنیت نیز 30 روز مهلت دارد تا در رابطه با بقای تعلیق تحریم‌ها و یا از سرگیری آنها قطعنامه‌ای صادر کند.
اگر در این مدت شورای امنیت سازمان ملل نتواند به جمع‌بندی برسد، کلیه‌ی تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل به طور خودکار بازگردانده می‌شوند. آنچه اهمیت دارد این است که بازگشت تحریم‌ها، قابلیت وتو کردن را ندارد و صرفا عدم بازگشت تحریم‌ها را می‌توان وتو کرد. بدان معنا که رای‌گیری اعضا برای بازگشت تحریم‌ها انجام نمی‌شود و تنها برای ادامه تعلیق تحریم‌هاست. حتی اگر شورا به آن رای ندهد، یک عضو دارای حق وتو می‌تواند رای را وتو کرده و عملا تحریم‌ها بازگردند.
برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام، در راستای توافق جامع بر سر برنامه هستهای ایران و به دنبال تفاهم هستهای لوزان، در سال 1394 و در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا به علاوه آلمان) منعقد شد. این توافق بعدها طی قطعنامه 2231 به اتفاق آراء در شورای امنیت سازمان ملل نیز تصویب شد.
اینک دولت ترامپ می‌خواهد به استناد یکی از بندهای این قطعنامه، تمام تحریم‌هایی را که تا قبل از این تعلیق شده بودند، بازگرداند. هرچند که ایالات متحده دو سال پیش از این توافق خارج شده است. در این قطعنامه مقرر شده است که تحریم تسلیحاتی ایران در 27 مهرماه سال جاری پایان یابد. با توجه به نزدیک شدن این زمان، آمریکا طی نامه‌ای به رئیس شورای امنیت سازمان ملل خواستار فعال شدن مکانیسم و از سرگیری تحریم‌ها شده بود.
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران نیز طی نامه‌ای به رئیس شورای امنیت سازمان ملل این اقدام آمریکا را غیرقانونی خواند و گفت هرگونه سوء استفاده ایالات متحده از سازکارهای قرارداد توافق هستهای قابل پذیرش نیست.
وزیران سه کشور انگلستان، فرانسه و آلمان نیز طی یک بیانیه مشترک این اقدام آمریکا را در تضاد با حمایت از قرارداد هستهای ایران دانستند و با آن مخالفت کردند.
در متن قطعنامه ۲۲۳۱ نوشته شده که هر کشور شرکت کننده در توافق هستهای، بنا به تشخیص خود در صورتی که کشور دیگری را ناقض بداند، توانایی فعال کردن ماشه را دارد. بحث بر سر این است که واشنگتن و اروپا بر سر مقوله‌ی «کشور شرکت کننده» اختلاف نظر دارند. اروپا می‌گوید که آمریکا دیگر در قرار داد نیست و در سال 2018 از توافق خارج شده است و قانونا شرکت کننده به شمار نمی‌رود و عملا نمی‌تواند ادعایی نسبت به فعال کردن ماشه داشته باشد.
از سویی دیگر آمریکا مدعی است که صرفا از برجام خارج شده و این موضوع ربطی به قطعنامه شورای امنیت ندارد. استدلال واشنگتن این است که در زمان تصویب قطعنامه شورای امنیت به عنوان شرکت‌کننده حضور داشته و از آنجا که این قطعنامه به قوت خود باقی است می‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند.