عملکرد ستاد بحران مهاباد در گرو یک امتحان

دستکاری طبیعت در کنار افزایش شاخص شهرنشینی و تراکم جوامع انسانی در شهرها به یکی از پدیده‎ها در عصر جدید تبدیل شده است. افراط گرایی در تغییر سیمای شهری و طبیعت بدون دانش علمی و تخصصی که نتیجه غرب زدگی سطحی و کسب سود ناشی از سرمایه گذاری بر روی زمین یا زمین خواری است در شهرهای خاورمیانه و ایران به چالشی برای مواقع بحرانی تبدیل شده و نمونه بارز آنرا در سیل شیراز با تبدیل مسیر رودخانه به خیابان چند بانده شکیل و اروپایی می توان دید.

رودخانه مهاباد به عنوان یکی از عوامل ایجاد و توسعه شهر از دیرباز نقشی حیاتی در بسط و توسعه رونق کشاورزی و شهرنشینی در این منطقه داشته و سدی که بر روی آن زده شده اکنون تامین آب بیش از 12 هزار هکتار از اراضی کشاورزی، آب شرب نزدیک به 200 هزار نفر و البته احیای دریاچه ارومیه را عهده دار است.

با توسعه و بسط شهرنشینی در مهاباد و افزایش تجاوزات به حریم رودخانه در گذشته از یک سو و افراط در تهیه و پیاده سازی پروژه های شهری بدون توجه بە دوره های بازگشت سیلاب ظرفیت دبی آب با حجم اولیه را در رودخانه‎های مهاباد و یرغو بشدت کاهش داده است.

آنچه که در بسیاری از معادلات و محاسبات در نظر گرفته نمی‌شود تفکیک زمینهای شهری و فروش آنها بصورت قولنامه‎ای است که بصورت زنجیر وار از دامنه کوه بالا رفته اند و چه بسا در آینده شاهد فتح قله‌ کوههای شهر به وسیله خانه هایی باشیم که کوچه های سیمانی و آسفالت آن آبهای سطحی را از طریق آبراهی با سرعت بسیار زیاد و شیب تند به خیابانهای اصلی شهر هدایت می‎کنند.

تنگ شدن مسیر رودخانه مهاباد برای عبور جریان آب با دبی بالا، ادغام فاضلاب شهری با کانال های دفع آب سطحی شهری در منطقه پشت تپ، ادغام فاضلاب شهری خانه ها با رودخانه مهاباد در منطقه شهرک صبا که خارج از قواعد و استانداردهای شهرسازی در حریم و بستر رودخانه احدث شده  در کنار بارش شدید و بی سابقه و نبود سیستم استاندارد جمع آوری و دفع آبهای سطحی و خیابانهای غیر استاندارد به چالشی بسیار جدی در دو روز آینده تبدیل خواهد شد.

برگزاری 2 جلسه ستاد بحران در 1 هفته و بازدید مقامات استانی و شهرستانی از اراضی و روستاهای بالا دست و پایاب سد مهاباد و انتشار دقیقه ای هشدارهای هواشناسی از سوی رسانه‌ها خبر از 2 روز سخت برای شهروندان و ستاد بحران را می دهد اما علی‌رغم اعلام آماده باش کامل ستاد بحران مهاباد نمی‌توان از گلایه بخشداران و رییس اداره راه و حمل و نقل جاده ای مبنی بر نبود همکاری بین ادارات و عدم ارسال تجهیزات و امکانات در مواقع بحرانی گذشت کرد چراکه این امر چه بسا به تشدید بحران و فاجعه ای تبدیل شود.

اظهارات شهردار و سخنگوی شورای شهر مبنی بر لزوم لایروبی، ایجاد دیوار و ساماندهی رودخانه بعد از بارش چند روز آینده با اظهارات مدیر امور آب شهرستان مهاباد در هفته ها و ماههای اخیر مبنی بر عدم نیاز رودخانه مهاباد به لایروبی را می توان یکی از ناهماهنگی‎های بین بخشی و نبود برنامەریزی نام برد.

گلایه‌های پی‌درپی بخشداران در خصوص عدم همکاری ادارات  و انتقادات رییس اداره راه و حمل و نقل جادەای مهاباد از عدم تحقق وعده مدیرکل ستاد بحران استان در سال 97 که به سال جدید هم منتقل شده تاکنون بدون پاسخ مانده و حال باید دید با کولەباری از مشکلات عدیده سیستمی و طبیعی، اعضای ستاد بحران مهاباد در شهر و روستا چه عملکردی خواهند داشت؟

سال 97  با 2 بحران آلودگی و مسمومیت اهالی روستای و فاجعه ریزش دیوار مسکن مهر پایان یافت و خبری مبنی بر وقوع بحران منتشر نشده بود تا دستگاهها خود را برای مقابله با آن آماده کرده باشند، لذا می‌توان سال گذشته را سالی عاری از بحران سیل و بلایای طبیعی به حساب آورد هرچند میزان تلفات جاده ای ناشی از تصادفات را نباید نادیده گرفت اما آنچه بیشتر در ستاد بحران شهرستان مطرح می‎شود شامل حوادث جوی، تهدیدات سیل، زلزله و مشکلات مربوط به آن است. سال 98 روزهای نخستین خود را با چالش و امتحانی برای مسئولان و اعضای  اصلی ستاد بحران شامل: امور آب، شهرداری، بخشداری، هلال احمر، شرکت‌های خدمات‌رسان بە همراه فرمانداری آغاز نموده است.

امور آب شهرستان مهاباد که طبق اظهارات مدیریت آن دارای چندین پرونده تعیین تکلیف‌شده با اجرای حکم است ولی به دلایلی اجرای آن را در چند سال گذشته رها کردەاند. در خصوص تصرفات صورت گرفته در بالادست، پایین دست و حتی رودخانه نیز واکنشی جدی نداشته و بیشتر حیطه وظایف خود را به تعیین اندازەگیری حجم سد و میزان رهاسازی آب از دریچه ها محدود کرده و در صورت بروز خسارات مادی و جانی نیز بیشتر به قوانین حریم و بستر رودخانه اتکا می‎کنند. این اداره در خصوص تصرفات صورت گرفته در حریم و بستر سد مهاباد و رودخانه از سوی سایر سازمانهای شهر نیز به هشدار و درخواست بسنده کرده بدون آنکه در محاسبات خود مشکلات برون از سد مهاباد را در نظر گرفته باشد. ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که همکاری این اداره با رسانەها جهت آماده‌سازی افکار عمومی برای تهدیدهای ناشی از خشک‌شدن دریاچه ارومیه تنها با منع حضور خبرنگاران در جلسات رسمی و سکوت همراه بوده است.

در روزهای آینده مشخص خواهد شد محاسبات صورت گرفته این اداره تنها به مخزن سد مهاباد محدود شده و یا دوره های بازگشت سیلاب رودخانه های مهاباد و یرغو، آماده سازی افکار عمومی برای کاهش خسارات مادی و جانی در صورت بروز سیل، کاهش ظرفیت عبور جریانات آبی از رودخانه و پایین دست با احتساب تصرفات و عوامل انسان‌ساختی که در مقابل آنها سکوت کردەاند نیز محاسبه شده است.

از دیگر اعضای موثر و فعال ستاد بحران مهاباد می توان به شهرداری اشاره کرد که در چند سال گذشته بی پروا اقدام به عملیات عمرانی در حریم و بستر رودخانه‎های یرغو و مهاباد کرده و صدور مجوزهای ساخت برای احداث ساختمان، فضای سبز و ... تنها بخشی از مشکلات در حریم و بستر رودخانه‎ها است و آبگرفتگی معابر شهری در کنار آن نبود سیستم دفع فاضلاب مناسب با توجه به توپوگرافی شهر بخش دیگری از مشکلات درون شهری در دو روز آینده را تشکیل خواهد داد، البته باید دید با آماده باش کامل نیروهای این سازمان بهمراه دستگاهها و خودروها و 1 هزار گونی جهت احداث سیل بند می‎توان خسارات را به کمترین میزان کاهش داد.

بخشداران نیز به عنوان نمایندگان دولت و دستگاه نظارت کننده در روستاها یکی از وظایف آنها قبل از بحران مسئولیت هماهنگی و بررسی وضع موجود در روستاهای بخش شامل سنجش ظرفیت‌ها، برآورد فرسودگی ابنیه، تصرفات و امکانات مورد نیاز در بحران است. فرمانداری شهرستان نیز به عنوان ادارەکننده وضعیت و مسئول ایجاد هماهنگی و کنترل بحران در شرایط خاص، جلوه‎ای از توانمندی تمامی دستگاهها و ادارات عضو این ستاد را بە نمایش خواهد گذاشت. لازم بە یادآوری است اعلام این مطلب که تمامی دستگاهها در آمادەباش کامل قرار دارند امیدوار کنندە و در عین حال بسیار سنگین خواهد بود.

با بررسی وضعیت موجود در شهر و محاسبه میزان شدت بارش، شهروندان از ستاد بحران مهاباد انتظار دارند برنامەریزی‌های صورت گرفته بر اساس فاکتورهای تجربه سیل شیراز و وضعیت شهرستان باشد و در آخر با جمله‎های تکراری "میزان بارش بیشتر از برآوردها بود" یا " شدت سیل به حدی بود که امداد رسانی را مختل کرد" روبرو نشوند. آمادگی، کنترل و عملکرد مناسب این ستاد در دو روز پیش رو می‌تواند بر آمادگی کامل این ستاد در بحران جامه عمل بپوشاند و شهروندان نیز نمره قابل قبولی به برنامه ریزی و عملکرد این ستاد بدهند.