۱۴۰۳/۹/۵ ۸:۳۴
| تاريخ: ۱۳۹۷ سه شنبه ۳۰ بهمن ساعت ۱۴:۲۸ | بازدید: 2144 نظرات: 2 کد مطلب: 10672 |
بحران های ناشی از تجاوز به حریم رودخانه مهاباد
رودخانه مهاباد که از وسط شهر مهاباد عبور می کند، به خاطر تجاوزهای گسترده به حریم و بستر آن هر روز تنگ تر می شود و دیگر شرایط عبور و انتقال آب با حجم استاندارد در آن وجود ندارد؛ پدیده ای که با بروز احتمالی سیلاب به یک بحران تبدیل می شود.
رودخانه مهاباد از مناطق کوهستانی غرب این شهرستان سرچشمه می گیرد و سپس وارد دریاچه سد مهاباد می شود؛ این رودخانه در ادامه مسیر خود از میان مناطق مسکونی شهر مهاباد عبور می کند و پس از گذشتن از روستاهای دارلک، خورخوره، گردیعقوب و داشخانه و نیز آبیاری باغ ها و زمینهای کشاورزی سر راه خود از طریق کانال هایی به جنوب دریاچه ارومیه می‌ریزد.
سد مهاباد در دهه 1350 شمسی به سبب کنترل خروجی آب و جلوگیری از سیلاب های فصلی، برروی این رودخانه احداث شد تا آب آن در پشت این سد ذخیره سازی شود تا ضمن کنترل این سیلاب ها از آب آن برای بخش کشاورزی نیز استفاده شود.
رودخانه مهاباد از جمله عوامل اصلی توسعه منطقه وسیعی بوده که بر روی آن جاری گشته و از دیرباز نقشی حیاتی در بسط و توسعه رونق کشاورزی و شهرنشینی در این منطقه داشته و سد روی آن ضمن تامین آب اراضی کشاورزی، آب شرب شهر 165 هزار نفری مهاباد را نیز عهده دار است.
این رودخانه به علت آنکه از وسط شهر مهاباد می گذرد با زندگی مردم این دیار عجین شده و ساکنان آن خاطره های خوبی از آن دارند و از این رو سرنوشت این رودخانه برای آنان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
این رودخانه در امتداد مسیر خود با احداث پنج دهنه پل بزرگ و کوچک، 2 قسمت شهر مهاباد را بهم وصل می کند ضمن آنکه در حاشیه این رودخانه بوستان های مختلفی نیز احداث شده است.
اجرای طرح های عمرانی مختلف، تعریض خیابان ها و فضاهای سبز، واحدهای مسکونی متعدد، بوستان ها و حتی واحدهای تجاری بزرگ در حاشیه و حریم رودخانه مهاباد موجب شده تا گلوگاه های آن هر روز تنگ تر از میزان تعیین شده باشد به طوری که در برخی نقاط عرض رودخانه به کمتر از 10 متر رسیده است.
این رودخانه پس از طی مسیری پرپیچ و خم و طی مسافت سه تا چهار کیلومتری از قسمت شمالی شهر خارج می شود.
هر چند احداث بوستان ها و مکان های برای استراحت و اسکان مهمانان و مسافران، حاشیه رودخانه مهاباد را به یکی از جاذبه های گردشگری این شهر تبدیل کرده و زیبایی خاصی به این شهر بخشیده اما کاهش حریم و بستر رودخانه مهاباد، باعث بروز نگرانی هایی در بین شهروندان و به ویژه اعضای انجمن های زیست محیطی این شهرستان شده است.
شهرنشینی در مهاباد نسبت به سایر اشکال تغییر کاربری زمین، تاکنون بیشترین تأثیرات عمیق و غیرقابل برگشت را در سیستم رودخانه مهاباد داشته و در دهه های اخیر سرعت شهرنشینی بیش از هر زمان دیگری بوده است و در نتیجه، تجاوز و تصرف حریم این رودخانه نیز با همین سرعت ادامه پیدا کرد.
کوتاهی سازمان ها و دستگاه های مسوول در چند سال گذشته نیز روند ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم و بستر رودخانه ها را افزایش داده و این مساله موجب به مخاطره افتادن جان ساکنان این شهر شده است.
بر اساس قانون ساخت و ساز در حریم رودها غیرقانونی بوده و هرچه سریع‌تر باید تخریب شود؛ شاید مالکان اینگونه ساختمان ها از این موضوع مکدر شوند اما باید توجه کرد تجربه ناگوار سیل در نقاط مختلف کشور نشان داده که جان و مال ساکنان اینگونه ساختمان ها به شدت در خطر است.
خبرگزاری ایرنا دفتر مهاباد برای بررسی این موضوع و عواقب ناشی از تنگ تر شدن آبراه رودخانه مهاباد میزگردی را با حضور کارشناسان حوزه های مختلف و معتمدان این شهر برگزار کرد؛ در این میزگرد کامران علیزاده آذر شهردار مهاباد، خشایار صنعتی معاون برنامه ریزی فرماندار مهاباد، صدیق رنجبر رییس اداره ثبت اسناد و املاک، خالد رحمانی رییس بهره برداری و نگهداری سد مهاباد، آزاد آرام کارشناس رودخانه و سواحل مدیریت منابع آب مهاباد، جمال الدین خالدی مدیرعامل تعاونی محیط زیست مهاباد و دکتر جعفر ابریشمی از معتمدان و فعالان زیست محیطی این شهرستان حضور داشتند.
حامد حیدری، رییس شورای اسلامی شهر مهاباد نیز جزء دعوت شدگان به این میزگرد بود که با وجود هماهنگی های انجام شده، برای شرکت در میزگرد در خبرگزاری ایرنا حضور نیافت.
**حصارکشی توهین به رودخانه است
رییس نخستین دوره شورای اسلامی شهر مهاباد و از معتمدان این شهرستان گفت: با رودخانه باید مانند یک موجود زنده رفتار شود و هدایت کردن جریان آب رودخانه در پشت دیوارهای سنگی و دست ساخته توهین به رودخانه است.
جعفر ابریشمی افزود: در تمام دنیا، از رودخانه هایی که در مناطق مسکونی عبور می کنند به عنوان پتانسیل و جاذبه گردشگری استفاده می کنند و اجازه می دهند که رودخانه در حریم و بستر خود به صورت آزاد جریان داشته باشد.
وی اضافه کرد: طبق استانداردها، فاضلاب را باید در داخل کانال و دیوارهای محصور قرار داد و برعکس باید از رودخانه ها با مهربانی و به زیبایی پذیرایی کرد و لازمه این امر، انتخاب مسوولانی است که با مساله آب و جریان های آن آشنایی داشته باشند.
مدیرعامل تعاونی حفظ محیط زیست مهاباد نیز گفت: مسوولان بر روند تغییرات ایجاد شده در حریم و بستر رودخانه در گذر زمان چشم پوشی کرده اند و اجازه ساخت و ساز به اشخاص حقوقی در بستر رودخانه به هر بهانه ای داده شده است.
جمال الدین خالدی افزود: زمین خواران با استفاده از رانت های مدیریتی اهداف شخصی خود را بر منافع عموم ترجیح داده اند و شرایط موجود ماحصل کوتاهی مسوولان در انجام مفاد قانونی رعایت حریم و بستر رودخانه طبق قانون است.
وی ادامه داد: هم اکنون در 12 نقطه مسیر رودخانه مهاباد فاضلاب شهری به داخل آن وارد می شود و همین امر در چند سال گذشته موجب بیماری و تلف شدن تعداد زیادی لک لک های مهاجر به حاشیه این رودخانه شده بود.
خالدی اظهار داشت: تغییرات در مسیر رودخانه نیز به دلیل ساخت و ساز از دیگر عوامل تهدید شهروندان است چون در مواقع بارش های سیلابی و رهاسازی آب سد مهاباد، موجب بالا آمدن آب و نفوذ آن به داخل خانه ها و سایر ابنیه مسیر رودخانه شهر خواهد شد.
** کاهش ظرفیت رودخانه مهاباد به یک پنجم
کارشناس رودخانه و سواحل مدیریت منابع آب مهاباد گفت: طبق دبی 25 ساله، رودخانه مهاباد باید ظرفیت عبور 376 مترمکعب آب در ثانیه را داشته باشد که هم اکنون این مقدار به 80 متر مکعب نزدیک به یک پنجم کاهش یافته است.
آزاد آرام افزود: آخرین رهاسازی آب با حجم زیاد در سال 1395 و با حجم 116 متر مکعب بود که در آن در برخی نقاط آب وارد معابر و خیابان ها و حتی بوستان ها شده و مشکلاتی را در سطح شهر در مسیر رودخانه ایجاد کرد.
وی اضافه کرد: لازم است برای افزایش ظرفیت رودخانه در برخی نقاط لایروبی صورت بگیرد و فضای مناسب برای حرکت آب ایجاد شود.
وی یادآور شد: در خارج از محدوده شهر نیز در برخی روستاهای حاشیه رودخانه، تعرض به حریم و بستر رودخانه صورت گرفته است و برخی روستاییان در این حریم اقدام به احداث محل نگهداری دام کرده و حتی برای زراعت از آن استفاده می کنند.
آرام گفت: یکی از نکات مهم دیگر نیز وارد شدن رودخانه «یرغو» به رودخانه مهاباد است که در مواقع بارش باران و سیلابی شدن آن می تواند بر مشکلات این آبراهه بیافزاید.
رییس بهره برداری و نگهداری سد مهاباد نیز گفت: دریچه های این سد در مواقع عادی ظرفیت رهاسازی 400 مترمکعب آب در ثانیه را دارد و در مواقع بحرانی قابلیت سرریز یکهزار و 100 متر مکعب آب در ثانیه را دارد.
خالد رحمانی افزود: طبق استانداردها سد باید تنها حجم مشخصی از آب را ذخیره کند و اگر حجم ورودی آب بر اثر بارش ها بیشتر از استانداردها باشد، بخشی از آب ورودی رهاسازی می شود.
وی یادآور شد: براساس آخرین آمارهای اندازه گیری شده، 157 میلیون مترمکعب آب در پشت سد مهاباد ذخیره شده است که این مقدار نسبت به مدت مشابه سال گذشته 60 درصد افزایش نشان می دهد.
وی افزود: سد مهاباد دارای 197 میلیون مترمکعب ظرفیت اسمی و 172 میلیون مترمکعب ظرفیت مفید است که علاوه بر تامین آب شرب شهر، بیش از 12 هزار هکتار از اراضی کشاورزی این شهرستان را نیز زیر پوشش قرار می دهد.
** بحران موجود درک نشد
شهردار مهاباد در این میزگرد گفت: وضعیت فعلی رودخانه مهاباد نتیجه سال ها سوءمدیریت شهری و شهرداری های گذشته و سایر نهادهای دولتی است که اکنون این نابسامانی وضعیت را برای مواقع بحرانی با مشکل جدی مواجه می کند.
کامران علیزاده آذر ادامه داد: زمین خواری ها و گرفتن سندهای 6 دانگ در حریم و بستر رودخانه در زمان های گذشته صادر شده که اکنون برخورد و اعمال قانون بر این افراد که دارای سند هستند غیرممکن است.
وی اضافه کرد: تاکنون ستاد بحران شهرستان مهاباد با این قضیه به عنوان یک بحران جدی نگاه نکرده و گام های اساسی را برای رفع آن برنداشته است.
علیزاده ادامه داد: تعرض به بستر رودخانه مهاباد و کاهش ظرفیت خروجی آب موجب شده تا در مواقع بحرانی بخش زیادی از خانوارهای سطح شهر با خطر سیلاب روبرو شوند که بر این اساس حفظ جان و مال شهروندان نیاز به هماهنگی و صرف هزینه دارد.
وی یادآور شد: وقوع سیلاب نیز مانند وقوع زلزله غیرقابل پیش بینی است اما می توان قبل از وقوع سیل با اقدامات پیشگیرانه از میزان خسارت های آن کاست.
مدیرعامل تعاونی حفاظت محیط زیست مهاباد نیز گفت: مسوولان و اعضای ستاد بحران شهرستان باید مساله رودخانه مهاباد و احتمال وقوع سیلاب در این منطقه را جدی بگیرند و برای مقابله با آن راهکار عملی داشته باشند.
خالدی تاکید کرد: چنانچه روزی خطر سیلاب حاصل از ظرفیت کم رودخانه متوجه شهروند شود ستاد بحران شهرستان با توجه به آگاهی موضوع باید جوابگوی خسارت های جانی و مالی این موضوع شود.
**حریم و حدود اسناد ملکی قدیمی دقیق نیست
رییس اداره ثبت اسناد و املاک مهاباد گفت: به دلیل نبود ابزار اندازه گیری دقیق در گذشته بسیاری از اسناد قدیمی حریم و حدود دقیقی ندارند و تنها موقعیت آن و منتهی شدن به املاک همجوار تعیین شده است.
صدیق رنجبر افزود: برخی از مالکان از این مساله سوءاستفاده کرده و در بسیاری از موارد مازاد بر ملک خود، در املاک عمومی پیشروی می کنند.
وی یادآور شد: کارشناسان و بازرسان ارگان های مختلف در هنگام تجاوز این افراد به املاک عمومی به بیان شفاهی مالکان مبنی بر داشتن سند ثبتی اکتفا نکنند.
وی در خصوص ثبت برخی املاک که در گذشته جزو حریم رودخانه بودند، اظهار داشت: ملاک مشاهدات کارشناسان ثبت، احداث دیوارهای حایل رودخانه است و آنها بر اساس آن نظر خود را بیان می کنند.
رنجبر افزود: هر گونه سندی که منتهی به رودخانه و سایر آبراه ها باشد، نیازمند استعلام از منابع آب، منابع طبیعی و آبخیزداری و سایر ارگان های مرتبط خواهد بود.
** لایروبی رودخانه مهاباد 300 میلیارد ریال هزینه در بردارد
شهردار مهاباد اظهار داشت: هزینه لایروبی بستر رودخانه مهاباد نیازمند حدود 300 میلیارد ریال اعتبار است و به قدری بالا است که از توان شهرداری خارج و به تنهایی قادر به تامین آن نیست.
علیزاده آذر با اشاره به اینکه حل مشکلات رودخانه و تعرضاتی که به این بستر شده است نیاز به عزم عمومی و هماهنگی تمام ارگان ها دخیل دارد، بیان کرد: شهرداری با تمام امکانات و توانایی خود آمادگی دارد در راستای لایروبی و ساماندهی مسیر آب رودخانه مهاباد وارد میدان شود.
وی افزود: این نهاد با شناسایی نقاطی از رودخانه مهاباد که در اولویت قرار دارند می تواند به صورت آزمونه کارهای مقدماتی لایروبی و ساماندهی بستر رودخانه مهاباد را انجام دهد.
شهردار مهاباد با اشاره به اینکه هم اکنون در زمان رها سازی آب سد مهاباد به سمت دریاچه ارومیه قرار داریم، افزود: با اتمام این رهاسازی طی 2 هفته آینده عملیات لایروبی در نقاطی که در حالت بحرانی قرار دارند انجام خواهد شد و در کنار آن نیز زیباسازی این رودخانه و حفظ جلوه های دیدنی آن در دستور کار قرار می گیرد.
وی یادآور شد: با برنامه ریزی های که انجام شده در تلاش هستیم با بهبودی شرایط آب و هوایی تغییرات اساسی در مسیر رودخانه مهاباد تا اواخر بهار احساس شود و ترس از کوچک شدن بستر آن در زمان های بحرانی ماننده سیلاب یا رهاسازی آب سد موجب نابودی خانوار و اماکن که در این مسیر وجود دارد نشویم.
**رجوع به مفاد قانون برای بررسی علت های تعرض به حریم رودخانه
معاون توسعه و برنامه ریزی فرمانداری مهاباد گفت: بررسی مسایل و مشکلات نباید به صورت نقطه ای باشد و حل ریشه ای و عوامل به وجود آمدن آن باید مورد بازرسی و پیگیری قرار گیرد.
خشایار صنعتی افزود: با توجه به مفاد قانون استعلام بستر و حریم رودخانه باید توسعه اداره امور آب نظارت شود و این کنترل در زمان های مختلف به دلیل سومدیریت هم اکنون موجب به وجود آمدن چنین مشکلاتی در بستر رودخانه مهاباد شده است.
وی با اشاره به اینکه حفظ و حراست از جان شهروندان با هیچ چیزی قابل مقایسه نیست، اظهار داشت: جلسات ستاد بحران شهرستان باید فعال تر و کارآمد از قبل تشکیل شود و اقدامات قبل، بعد و حین بحران برنامه ریزی و در جهت آن آمادگی کافی را داشته باشد.
صنعتی افزود: بررسی و مطالعه رودخانه مهاباد و برنامه ریزی جامع برای ساماندهی آن توسط نهادهای مرتبط نیاز است در دستور کار قرار گیرد و برای شروع عملیات اجرایی آن تعیین تکلیف شود.
وی جمع آوری داده ها و نقاط بحرانی، اولین برنامه جامع حل مشکلات رودخانه مهاباد و کاهش ظرفیت آبی آن دانست و عنوان کرد: باتوجه به داده های جمع آوری شده از طریق بازدید میدانی می توان روش های مدل سازی و نوین که در شهرهای دیگر ایران با موفقیت پیاده شده است استفاده و آن را اجرایی کرد.
معاون توسعه و برنامه ریزی فرمانداری مهاباد یادآور شد: تشکیل کمیته فنی متشکل از اداره امور آب، شهرداری و نماینده دادستانی نیز می تواند موانع موجود در پشبرد اهداف کلی ساماندهی رودخانه مهاباد را هموارتر کند.
تغییر اقلیم که باعث روی دادن اتفاقات غیرقابل پیش بینی از جمله بارش های سیل آسا می شود، کاهش پوشش های گیاهی و جنگلی مراتع، تغییر کاربری باغ ها و زمین های زراعی اطراف شهرها، سابقه وقوع سیل های بزرگ در منطقه و ... از جمله خطرهای ناشی از تنگ تر شدن این آبراهه است که بی توجهی به آن می تواند بحران بزرگی را در آینده برای ساکنان این شهر بوجود آورد.
در انتهای این میزگرد مسوولان این شهرستان به این نتیجه رسیدند که لایروبی و پاکسازی بستر رودخانه مهم ترین راهکار کوتاه مدت برای جلوگیری از بحران سیلاب می تواند باشد و این کار باید با همکاری ارگان های مختلف و اعتبارات شهرستان و استانی با توجه به حساسیت موضوع صورت گیرد.
راهکار مسوولان مهاباد برای بلند مدت نیز جلوگیری از هرگونه عملیات ساخت و ساز در مناطق بالادستی و پایین دستی حریم رودخانه مهاباد است که این کار نیز تنها با همکاری و هماهنگی دستگاه های اجرایی می تواند به نحو احسن صورت گیرد.
ولی آنچه نباید فراموش شود توجه به این امر است که رودخانه به طور طبیعی برای رسیدن به تعادل خود تلاش می کند و هر چیزی که برای آن مزاحمت ایجاد کند و سر راهش قرار گیرد از پیش رو برمی دارد، ممکن است سال ها سکوت کند اما در نهایت ضربه اش را وارد می کند بنابراین بهتر است به حریم رودخانه و فضای مورد نیازش احترام بگذاریم و به این امر ایمان داشته باشیم که رودخانه می تواند انتقام بگیرد و انتقام او دور نیست.
منبع: ایرنا
