نفت، آینده و محیط زیست

چالاک عظیمی

قرن بیستم به عنوان "قرن هیدروکربن‎ها" نامگذاری شده است. طی یکصد سال گذشته، جامعه انسانی تغییرات بسیار زیادی را نسبت به آنچه که در ده هزار سال گذشته دیده بود، احساس کرده است و آن هم به دلیل در دسترس بودن یک منبع به نسبت ارزان و بسیار کارآمد انرژی به نام نفت است.  

نفت برای تمدن بشری مزایای قابل توجهی را به ارمغان آورده است، کیفیت زندگی، رونق اقتصادی و پویایی اجتماعی و سیاسی از جمله این موارد هستند که توسط این منبع با ارزش و معجزه آسا بوجود آمده است. در اوایل قرن بیستم، تولید جهانی نفت حدود 150 میلیون بشکه در روز بوده است. امروزه، این مقدار تنها در دو روز به طور جهانی استخراج می‌شود. فن آوری‎های مبتنی بر نفت، اقتصاد جهانی را تغییر داده‌اند و باعث تحرک غیرقابل پیش بینی نسل‌های قبلی شده‌اند. ظهور خودرو، تولید و توزیع محصولات مصرفی مقرون به صرفه، دسترسی گسترده به مسافرت‌های هوایی و پیشرفت در مراقبت‎های بهداشتی، دو برابر کردن میانگین امید به زندگی تنها در 100 سال، فقط چند مورد از مزایای نفت است که به توسعه جامعه انسانی کمک کرده است.

ایالات متحده بزرگ ترین مصرف کننده نفت در جهان است که تقریبا 25 درصد مصرف جهانی را در سال 2006 به خود اختصاص داده است و پس از آن اتحادیه اروپا با 18 درصد است. در طی همین مدت، کشورهای خاورمیانه 2/31 درصد از عرضه نفت در جهان را تولید کرده اند. هم چنین، با توجه به ذخایر ثابت شده، کشورهای خاورمیانه مالک 5/61 درصد از ذخایر نفت جهان هستند، روسیه و ونزوئلا هر کدام بیش از 6/6 درصد دارند، آفریقا 7/9 درصد و آمریکای شمالی مالک 5 درصد است.

در حالی که این منبع انرژی دارای مزایای شگفت انگیز است، استفاده از فن آوری‎های مبتنی بر نفت نیز دارای هزینه‎های هنگفتی هستند. شاید جدی ترین آنها انتشار گازهای گلخانه‎ای و سهم آنها در تغییرات اقلیمی جهانی باشد. اگرچه جایگزینی مناسب برای سوخت‎های نفتی وجود دارد و به همین دلیل استفاده از آنها پیشنهاد می‎شود ولی تجزیه و تحلیل هزینه‎ها و منافع نشان میدهد که نفت در بسیاری از مناطق هنوز برتر و پرطرفدار است.

فن آوری‎های هیدروژن، اتانول، هیبرید و بیوماس، جایگزین‎های امیدوار کننده‎ای هستند که ممکن است باعث افزایش کارایی و کاهش انتشار گازها شوند، اما این تکنولوژی‏‎ها تنها نشان دهنده سودآوری و جذابیت خود به مصرف کنندگان هستند. با این حال، امروزه پایداری اتانول در صنعت مطرح شده است ولی نیاز روزافزون به زمین و آب برای رشد محصول ذرت، اثر استفاده از سوخت‎های فسیلی برای پردازش ذرت به اتانول و افزایش هزینه ذرت که بر بازار مواد غذایی تاثیر می‎گذارد، می‎تواند برای شرایط جهان دردسر ساز شود.

با این حال، درک این موضوع طبیعی است که بازار به طور مداوم با خواسته‎های مصرف کنندگان سازگار است. از آنجایی که بهای جهانی نفت گرانتر می شود و مصرف کنندگان آن به طور فزآینده‎ای در معرض اثرات بالقوه محیط زیستی مربوط به آن قرار می گیرند، سوخت های جایگزین از لحاظ اقتصادی پایدارتر خواهند بود. به نظر می‌رسد که اتانول یک نامزد پیشرو برای جایگزینی نفت است، اگر چه تعرفه‎های بالا بر روی اتانول شکر (تولید شده در برزیل و بسیار کارآمدتر از اتانول بر اساس ذرت) ممکن است مانع توسعه آن شود. تولیدکنندگان هم چنین با استفاده از حسن نیت، سلول‎های سوخت هیدروژن را مورد بررسی قرار داده اند و اتومبیل های هیبریدی الکتریکی در گذشته در بازار آمریکا ظاهر شده اند. 

آینده تولید و استفاده از نفت بستگی به عوامل بسیاری دارد، از جمله تقاضای جهانی، مسایل حیاتی زیست محیطی و دسترسی به گزینه‌های قابل قبول. اگرچه تحقیقات قابل توجهی برای توسعه نسل بعدی فناوری های انرژی در حال انجام است، اما به احتمال زیاد نفت در آینده به عنوان منبع اصلی انرژی در کوتاه مدت خواهد بود و کشورهای عمده تولید کننده نفت مجبور خواهند بود که تولید نفت خود را کاهش و توان خود را برای توسعه نسل‎های بعدی فناوری های پیشرفته انرژی به کار بگیرند تا از چرخ حرکتی پیشرفت دنیا باز نمانند.

در پایان لازم به ذکر است که بازگشت نفت ارزان به بازار های جهانی به این معنی است که ابتکارات جدید از جمله توسعه همگام سازی سوخت و فن آوری‎های جایگزین انرژی، به طور عمده کم رنگ می شوند، زیرا آنها نمی‎توانند در مقابل تکنولوژی‎های مبتنی بر نفت ارزان رقابت کنند، اما باید این را هم در نظر داشت که آلودگی‎های ایجاد شده توسط منابع نفتی و از بین بردن آنها بسیار پرهزینه تر از تولید اولیه فن آوری‎های جایگزین است و این نشان می دهد که در نهایت استفاده از سوخت و فن آوری‎های جایگزین انرژی، مقرون به صرفه تر، اقتصادی‎تر و در عین حال تضمین کننده محیط زیستی پایدار با شاخصه‎های سلامت جوامع انسانی است.