۱۴۰۳/۹/۵ ۴:۳۸
| تاريخ: ۱۳۹۷ سه شنبه ۶ آذر ساعت ۲۲:۴۷ | بازدید: 2081 نظرات: 5 کد مطلب: 10309 |
تاملی بر اظهارات وزیر محترم آموزش و پرورش در باب محتوا و تکالیف مهارت محور در دوره ابتدایی
کیوان جمشیدی(فرهنگی و کارشناس ارشد برنامه ریزی درسی)
معلمان عزیز و اولیای گرامی؛ همچنان که مستحضرید چندی پیش وزیر محترم آموزش و پرورش از طریق سایت ها و منابع خبری اعلام نمودند که به جای ارائه مشق شب به دانش آموزان دوره ابتدایی از تکالیف مهارت محور استفاده شود. به همین بهانه و در این راستا متن ذیل به بیان کمبودها، خلاء ها و نارسایی های محتوای برنامه درسی ایران با نگاهی علمی و ضرورت کاربردی کردن آن پرداخته است.
تحقیقات دهه های اخیر در خصوص محتوای برنامه درسی دوره ابتدایی در نظام آموزشی کشور بیانگر این واقعیت است که محتوا چه در گذشته و چه در زمان حاضر کاربردی، مطلوب مد نظر جامعه و محصول نظام آموزشی نبوده است و با اهدافی که در سند تحول بنیادین و افق چشم انداز بیست ساله و اسناد بالا دستی ذکر شده ، فاصله زیادی دارد.
در مقوله حاضر با نگاهی علمی و پژوهشی عنصر محتوا(content ) برنامه درسی با تاکید بر نظریه های موضوع محور، دیسیپلین محور و بازسازی اجتماعی در برنامه ریزی درسی و نظریه های شناختی ، رفتاری، انسان گرا و سازنده گرا در روان شناسی تعلیم و تربیت بسته به نوع فلسفه حاکم بر نظام آموزشی کشور پرداخته شده است.
محتوا مهمترین عنصر برنامه درسی در کشور ما به شمار می آید و شامل یک سری اصول، مفاهیم ،مهارتها و نگرش هایی است که از جانب برنامه ریزان درسی در قالب کتب درسی به دانش آموزان عرضه می شود. لازم به ذکر است محتوا شامل تعامل معلم با دانش آموزان در کلاس درس هم می شود که اغلب این بعد از برنامه درسی مورد غفلت قرار می گیرد.محتوا مهمترین بازیگر رسیدن به اهداف برنامه های درسی هر کشور به شمار می آید و محتوایی سازنده است که به روز، درخور فهم، مفید و کاربردی و متناسب با ساخت شناختی یادگیرنده باشد.
در کشور ما دانش آموزان هر روز ۵ ساعت و هر سال ۹ ماه در مدرسه حضور داشته و برنامه های درسی رسمی و متداولی که بیشتر متوجه پرورش قوه حافظه و به کار انداختن قوای ذهنی و انباشت مفاهیم است را می آموزند و به رشد سایر جنبه های عاطفی، اجتماعی و مهارتی فراگیر توجه چندانی ندارد.
اغلب دروس رسمی از واقعیات زندگی فاصله زیادی دارند بنابراین دانش آموزان را برای روبه رو شدن با مسائل زندگی اجتماعی آماده نمی سازد. به عنوان مثال در ماده درسی مطالعات اجتماعی کمتر به مفاهیم بومی_ محلی ، حقوق اجتماعی ،فردی و شهروندی پرداخته شده است. که این موضوع ناشی از تمرکز سیستم آموزشی می باشد.
معمولا دانش آموزان بر مبنای سن طبقه بندی شده و در کلاس های درس سازماندهی شده و در نتیجه فرصت همکاری با دانش آموزان کوچک تر و بزرگتر از آنها سلب می شود.
محتوای دروس بصورت خطی و گام به گام و در بیشتر موارد ارتباط عمودی و افقی محتوا کمتر دیده شده و در بسیاری از موارد سر فصل دروس سنخیتی با زمان تدریس ندارند. اصول سازماندهی محتوا به خوبی رعایت نشده اند.
علایق و نیازهای دانش آموز علی رغم وجود تفاوت های فردی شان مورد غفلت قرار گرفته و فرصت لازم برای تمرین آموخته های نظری و درک رابطه بین مفاهیم با دنیای واقعی حاصل نمی شود.
نظام برنامه درسی وفادارانه است و معلم بدون دخل و تصرف در محتوا آن را به دانش آموز تجویز می کند. هدف اصلی معلم اتمام ماده های درسی در دوره مربوطه است.
حال با ذکر این مسائل چند سوال قابل طرح است.
آیا برنامه ریزان درسی در تدوین محتوای برنامه درسی چنین مواردی را در نظر نمی گیرند؟ یا اگر در نظر گرفته اند _ که نگرفته اند_ این نارسایی ها چگونه بر طرف می شوند؟ راه حل این کاستی ها چیست؟ چگونه می توان عناصر برنامه درسی را طوری پی ریزی کرد که به چنین مقوله هایی نگاه جدی و قابل تامل داشت؟
تعمق در این زمینه و تلاش برای پاسخ به سوالات مذکور ضرورت چند راه حل را مطرح می سازد.
نخست اینکه از زمان نیاز سنجی و اولویت بندی نیازها تا عناصر برنامه درسی( هدف، محتوا، روش تدریس، ارزشیابی، نقش معلم و دانش اموز، سازماندهی فضا ، امکانات و تجارب یادگیری،....) تجدید نظر کرد. یعنی اینکه حرکت از سمت مفاهیم نظری و تئوریک مندرج در برنامه درسی و کانالیزه کردن آنها به سمت واقعیات عملی و کاربردی.
دیدگاه دوم اینکه برنامه های درسی رسمی فعلی را غنی وتقویت و برای آنها مکمل لازم در نظر گرفت. علی رغم اینکه تا کنون تلاش هایی در جهت هم پوشی و انسجام برنامه های درسی رسمی طرح هایی در دوره ابتدایی اجرا می شود که نتیجه ای نداشته است. طرح کرامت، جابر بن حیان، ارتقای قرآن و ... نمونه هایی از این مقوله می باشند که به جای هم پوشی و از بین بردن خلاء ها و ضعف برنامه های درسی رسمی در مقابل و موازی با آن بوده است. یعنی نه تنها ثمره ای نداشته بلکه از هدف اصلی هم دور شده است.
مهمترین خصیصه آموزش و پرورش جدید و مدرن توجه ویژه به مهارتها و فعالیتهای علمی و توانایی های دانش آموزان است.
در این دیدگاه یادگیری معنادار، خود نظم ده، سازنده و متفکرانه در نظر گرفته می شود و یادگیری به معنای توانایی استفاده از دانش و مهارتهای آموخته شده در موقعیت های زندگی یا مشابه با آن ها با هدف سازش با آن تعریف می شود.
استیگنز و ویگنز بالاترین سطح یادگیری را مهارت و تولیدات معرفی کرده اند و معتقدند که یادگیری باید به تولید و مهارت منجر شود. با این اوصاف مشخصا محتوای رسمی کشور ما چنین ویژگی هایی ندارد و ضروری است دانش آموزان ساختار دانش و دیسیپلین هایی را که در مدرسه به شیوه ای نظام مند و ساختاری می آموزند در زندگی عملی نیز به کار گیرند.
با عنایت به رویکرد متمرکز برنامه ریزی درسی کشور و عدم توجه به رشد مهارتهای اجتماعی ، عاطفی و شناختی فراگیران در فرآیندیاددهی -یادگیری ضروریست برای تعدیل نارسایی ها و کاستی های برنامه درسی، توجه به علایق و استعدادها، توجه به هوش های چندگانه و پاسخ به نیازهای فردی و گروهی، پاسخ به تحولات دنیای پرشتاب امروزی و تعمیق فرآیند یاددهی- یادگیری فعالیت های نظری و تئوریک با دنیای واقعی تلفیق گردد. همچنان که در بسیاری از کشورهای آسیای شرقی و اروپایی چنین رویکردی در برنامه درسی در نظر گرفته شده است. سوئد ، مالزی، روسیه، کره جنوبی، ژاپن و ترکیه کشورهایی هستند که انعطاف در برنامه درسی و چنین رویکردی را در پیش گرفته اند. این کشور ها در کنار برنامه های درسی رسمی و آکادمیک مجموعه ای از تجارب، فعالیت ها و فرصت هایی را که در کلاس یا خارج از کلاس و مدرسه برای مقاصدی خاص نظیر رفع نارسایی برنامه های رسمی موجود و غنی سازی آنها در راستای تعمیق یادگیری، توجه به نیارها و استعدادهای متفاوت فراگیران و کمک به پرورش قابلیت ها و دگرگون کردن محیط آموزش و آماده کردن فراگیران برای ایفای تکالیف و مسئولیت های شهروندی در پیش گرفته اند.
مهارت های عملی و کاربردی بهترین فرصت برای شناخت توانایی ها ، علایق و استعدادهای فراگیران است.
انسانها هیچ گاه خود را در شرایط رسمی یادگیری آن گونه که هستند نشان نمی دهند ولی در حوزه ای که فرصت های متعدد وجود دارد این مهم به آسانی به دست می آید.
