محیط زیست و سوخت های فسیلی (قرن های 20 و 21)

چالاک عظیمی

آیا قرن بیستم و بیست و یکم، قرن هیدروکربن ها نامیده شده اند؟ با توجه به فراوانی سوخت های فسیلی و سهم آنها در توسعه انسانی قرن بیستم، در واقع این قرن، قرن هیدروکربن ها نامگذاری شده است. سوخت های فسیلی بیش از میلیون ها سال قبل توسط باقیمانده گیاهان و حیوانات، تحت حرارت و فشار زیادی تشکیل شده اند. این فرآیند منجر به تولید سوخت های مهمی مانند زغال سنگ، نفت و گاز طبیعی شده است که در مجموع بیش از یک قرن انرژی مورد نیاز انسان ها را تامین نمودند و راه را برای پیشرفت مداوم و اختراعات جدید هموار ساختند.

در حال حاضر (قرن بیست و یکم)، سوخت های فسیلی از لحاظ اقتصادی مهم ترین منبع انرژی برای استفاده شخصی و تجاری هستند. نفت، سوخت اتومبیل های ما و تشنگی های ما را جهت تولید پلاستیک ها رفع می کند، در حالی که گاز طبیعی و گرمای زغال سنگ خانه های ما را گرم می کنند. حمل و نقل در جهان به طور عمده توسط سوخت های فسیلی انجام می شوند. در سال 2005 بیش از 3/4 کل مصرف انرژی جهان از طریق استفاده از سوخت های فسیلی بوده است. نفت با بیش از 4/43 درصد بیشترین و به دنبال آن گاز طبیعی (6/15 درصد) و زغال سنگ (3/8 درصد) از کل مصرف انرژی در جهان بوده اند. آمریکای شمالی بزرگ ترین مصرف کننده سوخت های فسیلی است و به طور تقریبی 25 درصد از منابع جهان را مصرف می کند.  

در یک بازه زمانی طولانی مدت، سوخت های فسیلی از انقلاب صنعتی به بعد به طور گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته اند. با این حال، بسیاری معتقدند که جهان، استفاده از سوخت های فسیلی را کم کرده است. بعضی از کارشناسان معتقدند که جهان در حال حاضر برای تولید و استخراج نفت به اوج خود رسیده است. نگرانی های کوتاه مدت در مورد عرضه نفت منجر به افزایش تمرکز بر منابع نفتی جایگزین و هم چنین جستجوی آنها شده است. این جستوجوها باعث خلق خطرهای بیشماری در رابطه با نابودی محیط زیست شده است.

 برای آزاد کردن انرژی ذخیره شده در سوخت های فسیلی، باید آنها را سوزاند. در طول این فرآیند احتراق، انواع گسیل و ذرات از جمله خاکستر، در جو منتشر می شود. انتشار اولیه شامل گوگرد، نیتروژن و کربن است که می تواند برای محیط زیست و اکوسیستم متنوع سیاره خاکی مضر باشد. آنها می توانند با بخار آب در هوا ترکیب شده و ترکیبات اسیدی خطرناکی را ایجاد کنند که باران اسیدی نام دارد و سوخت های فسیلی کربن دی اکسید و گاز گلخانه ای را تولید می کنند که دانشمندان معتقدند عامل اصلی تغییرات اقلیمی جهانی است. تغییرات آب ‌و هوایی یا تغییر اقلیم، یعنی هر تغییر مشخص در الگوهای مورد انتظار برای وضعیت میانگین آب‌ و هوایی که در طولانی ‌مدت در یک منطقه خاص یا برای کل اقلیم جهانی رخ بدهد. تغییر اقلیم نشان‌ دهنده تغییرات غیرعادی در اقلیم درون اتمسفر زمین و پیامدهای ناشی از آن در قسمت‌های مختلف کره زمین می‌باشد. برای مثال در یخ‌ های قطبی، مدت این تغییرات از ده سال تا چند میلیون سال تغییر می‌کند. بخصوص در کاربرد اخیر، در مقوله سیاست محیطی، اصطلاح «تغییر اقلیم» اغلب به تغییراتی که در اقلیم کنونی رخ می‌دهد، اطلاق می‌گردد. در برخی موارد، این عبارت با فرض رابطه علت و معلولی بشری نیز به کار می‌رود، هم چنان که در کنوانسیون چارچوب تغییر اقلیمی سازمان ملل UNFCCC مورد استفاده قرار گرفت. کنوانسیون UNFCCC اصطلاح «تغییرات اقلیمی» را برای تغییراتی به کار می‌برد که منشأ غیرانسانی داشته باشند. تغییر اقلیم پدیده‌ای است که در نتیجه فاکتورهایی هم چون فرآیندهای دینامیکی زمین یا عوامل بیرونی هم چون تغییرات در شدت تابش آفتاب یا فعالیت‌های انسانی رخ می‌دهد.

هم چنین خطرات زیست محیطی مربوط به استخراج، انتقال و استفاده از سوخت های فسیلی نیز به طور مداوم محتمل است. حفاری در معادن برای زغال سنگ و حفاری در مناطق نفت خیز برای استخراج نفت می تواند برای محیط زیست بسیار خطرناک باشد، زیرا حفاری از معادن و چاه های عظیم می تواند مناظر طبیعی اطراف را تغییر دهد و مقادیر زیاد آب نمکی را به سطح برساند که می تواند به اکوسیستم های اطراف، آسیب برساند. استخراج گاز تا حدودی امن تر است، اما هم چنین آن هم می تواند خطرناک باشد. در حالی که مقرراتی وجود دارد که تلاش می کند تا خطر را به حداقل برساند، اما به طور کامل این خطرات را نابود نمی کند. با این حال، مقررات موجود کافی نیست، باید تحقیقاتی در زمینه توسعه فن آوری های جدید برای هر دو نوع سوخت های فسیلی و انرژی های تجدید پذیر انجام شود، هم چنین علاوه بر این باید اقدامات حفاظتی از محیط زیست نیز به شدت افزایش یابد.

از مهم ترین چالش های قرن بیست و یکم می توان به آلودگی محیط زیست، گرم شدن زمین، جهانی‌سازی افزایش جمعیت، فقر، بیماری‌ها و جنگ کاهش ذخایر انرژی در طبیعت اشاره نمود که آلودگی محیط زیست و گرم شدن زمین از شاخص ترین آنها است. برای مهار چالش های آلودگی محیط زیست و گرم شدن زمین در قرن 21 باید وابستگی های اقتصادی به نفت را در سراسر جهان کاهش و استفاده از تکنولوژی های سبز محافظ محیط زیست را در اقتصاد، افزایش داد.