ژنێک؛ لە دەستپێکی وەرزێکی سارد دا

لەیلا ساڵحی

ژیانی فرووغ ژیانێکە قورسایی بە  ژیانی ژن و تەنانەت ژیانی مرۆڤیش بەخشیوە. فرووغ جگە لەوەی کە شاعیرێکی ئاگادار لە کۆمەڵگا بووە، لە تەواوی ساتەکانی ژیانی‌دا هاوکات وەک مرۆڤ و وەک شاعیریش ژیاوە؛ یان دەکرێ بڵێین فرووغ هەر چەند ژیانێکی کورتی بووە بەڵام دوو جار ژیاوە، جارێک وەک شاعیر و جارێکی تریش وەکوو مرۆڤ. ژیانێکی پڕ حاسڵ کە مرۆڤ و شیعر و ئەندێشەی بەرز و تەنانەت بەرهەمی بە پیزی لە بواری هونەری سینەماش لێ کەوتۆتەوە.

دیارە هەر دەقێکی ئەدەبی ئاوێنەی زەین و کەسایەتی و چۆنیەتی بیرکردنەوەی نووسەرە. فرووغی شاعیر لە سەرەتای ژیانی شاعیرانەی خۆی دا بە نووسینی دوو کۆ شیعری "یەخسیر" و "دیوار" ژنە شاعیرێک دەنوێنێ کە پڕە لە هەست و عەشق و گیرۆدەی ئاڵقەی ئەوین و ناهومێدییە. بەڵام لە کۆ شیعری "راسان" دا فرووغ لە دژی جیهانی سەردەمی خۆی هەڵدەستێ و بە وێنەی خەییام پرسیار لە چۆنییەتی ئامادە بوونی خوداوەند لە جیهان دا و فەلسەفەی خەڵقی مرۆڤ دەکات و بە تەوسەوە خەڵقی جیهان دەخاتە بەر تیری تانە و وەک نیچە بیر دەکاتەوە. بەربەستە ئەخلاقی و ئایینی‌یەکان بە بێ‌مانا دەزانێ و لای وایە هەبوونی ئەوانەیە کە بۆتە هۆی مردنی دەرفەتی خۆشی  و گەشە کردنی جوانی و رەهایی لە ژیانی مرۆڤ دا. ئەو ئەگەرچی شاعیرێکی مودێڕنە، بەڵام لە ئەندێشەی رەخنەگرانە و ویستی ژنانه دا، رووی لە دوو رووگەی هونەری کۆن وەرنەگێڕاوە و وەکی خۆی دەڵێ لە لایەک تا ژیاوە کاریگەری "سافۆ" شاعیری بەرزی کەواناری به سەرەوه بووە و لە لایەکیش وەکی کوتم لە بیری فەلسەفی بۆ ژیان دا خەییام ئاسا رەخنەگرانە لە ژیان و جیهانی روانیوە.

کاتێک دەگەینە شیعری "بڕوا بکەین بە سەرەتای وەرزێکی سارد" دەبینین شیعری فرووغ شیعرێکی بریندارە. بریندار بە دەست تێگەیشتن ئیفلیجی کۆمەڵگاوە. ئەو ئەندێشەی بێ مانا و داهێزراو و تەپلۆسی خەڵکی هاوچەرخ و دەوربەری، خۆی دەداته بەر تیر و توانجی رەخنەگرانە و ناهومێد لەوانە، سەری سووڕ دەمێنێ لە دواکەوتوویی فیکری و روو دەکاتەوە جیهانی شیعر،که لەوێدا رەها لەبەربەستە دزێوەکان دەتوانێ بیر لە زامەکانی بکاتەوە.

ژنە شاعیرە شۆڕشی‌یەکەی دەفتەری "راسان" لە دەستپێکی وەرزی سارددا، دەگەڕێتەوە دەروونی خۆی و دەڕوانێتە دەردەکان، بەڵام دەرد و زامەکانی وەرزێکی سارد، تەنیا ژان و ئێشەکانی ئەو ژنە راچەنیوە نییە کە دژی واتا ئایینیی و ئەخلاقی‌یەکان راسابوو، بەڵکوو فرووغ لە دەسپێکی وەرزی سارددا، ئەو زامانە دەبینێ کە زامی هەموو تاکێکی کۆمەڵگای جیهانە. فرووغ وەک درەختێک کە ریشەکانی قووڵایی هەموو زامەکانی تەنیوەتەوە، لە سەرەتای تێگەیشتن لە جیهانی دژوار و ناپاکی هاوکاتی خۆی دایە.

شیعری بڕوا بکەین بە دەسپێکی وەرزێکی سارد، وێدەچێ درێژەی رووداو یان بەسەرهاتێک بێ کە پێشتر دەستی پێ کردووه‌ و ئیستا شاعیر لە کۆتایی رێگادا، هاوکات لەگەڵ ئەوەی کە سیلە چاوێکی لە رابردوویە، ئێستا و داهاتوو لێک دەداتەوە.

ئەوە منم

ژنێکی تەنیا

لە سەرەتای وەرزێکی سارددا

لە سەرەتای تێگەیشتن لە هەستی ناپاکی عەرد و

 ناهومێدی سادە و خەمینی ئاسمان و

بێ هێزی ئەو دەستە سیمانی‌یانە

فرووغ لەو شیعرەدا ئەو مرۆڤە دەداتە بەر نەشتەری رەخنە کە خەریکە بێ مانا دەژی و کۆشکی ئاواتەکان دەنەخشێنێ و گەشە دەبەخشێتە هیواکان و دواتر دەپەرژێتە سەر کات. ئیتر شاعیر وەک جاران یەخسیر نییە، بەڵکوو شاعیرێکە لە هەرێمی زمان و تێگەشتین و وشەدا بە دەسەڵاتە؛ کە بە هیوای بێ بایخ کردنی جیهانی تەریبی خۆی و چێ کردنی جیهانێکی ترە بە پێوەرەکانی خۆی. ژنێک بە شوناسی نوێ لە فەلسەفەی بوون کە پێوەرەکانی پێشوو ئازاری داوە و ئێستا جۆرێکی تر دەڕوانێ و جۆرێکی تر مامەڵە لەگەڵ واتاکان دەکا.

 فرووغ لەو شیعرەدا ماناکان دەکێشێتە ژێر رکێفی خۆیەوە و زمان ئامرازێکی تەواو قاڵ و خۆبە دەستەوەدەرە کە شاعیر ئەمری پێدەکا و هەرێمی مانای پێ هەڵدەسەنگێنێ. شاعیر وەک بگێڕەوەیەکی تازە دەرکەوتوو، ئەو هەرێمە نەخوازراوە بە جێ دێڵێ و خۆی دەبوێرێ لە ماکە سست و ناحەزەکانی و باسی برینەکانی ئەو هەرێمە دەکا. ئەو برینانەی بۆنی تەور و مار و تاریکی دەدەن:

هێڵەکان وەلا دەنێم

هەروەها ژماردنی ژمارەکان وەلا دەنێم

وە لە نێوان وێنە هەندەسی‌یە بچووکەکان دا

پەنا دەبەمە بەر پانتایی هەستێکی بەرین

من رووتم، رووتم، رووت...

فرووغ له‌ کۆپلەی دواتر دا گوناحەکانی شەو وەدەر دەخا و روونی دەکاتەوە کە چۆن مەرگی متمانە ئازاری ژیان و مرۆڤ دەدا و راستەقینەی خەمناک وەک تراژێدی لە نیگای شاعیردا بینا دەکا:

سڵاو ئه‌ی ئه‌و شه‌وه‌ که‌ چاوی گورگه‌کانی بیابان

ده‌که‌ی به‌ قووڵکه‌ی ئێسکینی متمانه‌ و ئیمان

له‌ په‌نا رووباره‌کانت رووحی "بی‌"یه‌کان

بۆن به‌ رووحی میهره‌بانی ته‌وره‌وه‌ ده‌که‌ن

بەشێکی دیکە لەو شیعرە بە پرسیارەوە دەست پێدەکا. ئەوەی جێگای سەرنجە ئەوەیە کە  زۆربەی پرسیارەکان پرسیار لە کەسایەتی شاعیر و هەڵس وکەوتی ئەوە لەگەڵ رۆژگاری عەشقێکی بێ ئاکام. کۆمەڵە پرسیارێک لە ژیاننامەی شاعیردا کە بێ وڵام ماونەتەوە. وێدەچی شاعیر لۆمەی خۆی بکا کە بۆچی سەرنجی نەداوەتە ئەو بۆشایی‌یە قووڵە کە دەبوو بە ئیمان و متمانە پڕ بێتەوە. ئەمەش ناخۆش‌ترین پرسیارە لە مان و نیشان‌دەری نەدیتنی گەمەکانی ژیانە. هەر بۆیە ئەو ناچاره‌ خۆ بە دەست کێشەکانەوە بدا.

له‌به‌ر چی ته‌ماشام نه‌کرد؟

هه‌موو ساته‌کانی به‌خته‌وه‌ری ده‌یان زانی

ده‌سته‌کانت خاپوور ده‌بن

به‌ڵام من ته‌ماشام نه‌کرد

پرسیاری تری فرووغ لە خۆی و لە داهاتووی نادیاریەتی کە هەڵبەت لە ئەنجامی کۆپلەکەدا بە ناهومێدی و مەرگەوە کۆتایی دێت و دیارە فرووغ زۆر نادڵنیا لە وڵامی پرسیارەکانی هیواکان دەنێژێ.

:

داخۆ دیسان بسکه‌کانم

له‌ بادا شانه‌ ده‌که‌م؟

داخۆ دیسان له‌ باغچه‌دا وه‌نه‌وشه‌کان داده‌چێنم؟

شه‌مدانی‌یه‌کان

ده‌نێمه‌ ژێر ئاسمانی پشت په‌نجه‌ره‌؟

به‌ دایکمم وت: "ئیتر ته‌واو بوو"

وتم: "هه‌میشه‌ به‌ر له‌وه‌ی بیری لێ بکه‌یه‌وه‌

شتێک روو ده‌دا

ده‌بێ برووسکه‌ی پرسه‌یه‌ک بنێرین بۆ رۆژنامه"‌

فرووغی شاعیر پاش مەرگی ئەو ئەوینەی لە کۆپلەی پێشوودا دەمرێ، بە نیگایەکی خەییام شێوە ، گلەیی لە مرۆڤ دەکا، مرۆڤێکی ساویلکە کە متمانە بە خۆی و بە جیهان دەکا و هەموو شتێکی لە سەر بنەمای رووبینی و ریایی دادەمەزرێنێ، کەچی فرووغ دیسان سەرەڕای ئەوانە بیر لە عەشق و گوڵاڵە دەکاتەوە کە ستوونی ئەوینەکەی ئەو بوون.

:

کاتژمێر چوار

ئه‌و ساته‌ی که‌

 لقی شینی ده‌ماری ئه‌و

وه‌ک ماری مردوو له‌ دوو لای ئه‌ستۆیه‌وه‌

                           هه‌ڵده‌کشێن و

له‌ لاجانگی تێک قوپاوی دا

 ئه‌و بڕگه‌ خوێناوییه‌ دووپات ده‌که‌نه‌وه‌

-سڵاو

-سڵاو

ئاخۆ تۆ

هه‌رگیز بۆنی ئه‌و چوار گوڵاڵه‌ شینه‌ت کردووه‌

سەرەڕای ئەو زامانەی کە بەرباسی ئەو شیعرەن و هەروەها ئاوابوونی هزر و جوانی‌یەکان لە نیگای شاعیردا، ئێستاش هیوایەکی وردی نادیار بۆ گەڕانەوەی بەهار و سەرهەڵدانی سەوازیی‌یەکان لە کۆتایی شیعرەکەدا دەبیندرێ. دەڵێی شاعیر ناچارە پێمل بێ بە مەرگێک کە رەگاژۆی کردووەتە هەموو واتا و وشەکانەوە، ئەویش هەموو ئەوانە دەکاتە ناوەرۆکی شیعرەکەی و وێڕای رەنج، بە راوێژێکی تاریک، وەرزەکە وێنا دەکات. لە ئاکامیش دا چاوەڕێ دەمێنێتەوە. چاوەڕێی داهاتوویەکی سەوزی نادیار کە رەنگە دەرکەوێ.

ره‌نگه‌ راسته‌قینه‌ ئه‌و دوو ده‌سته‌ لاوه‌ بوون،

هه‌ر ئه‌و دوو ده‌سته‌ لاوه‌ی که‌ وا

له‌ ژێر بارینی یه‌ک بینی به‌فردا نێژران

ساڵێکی تر، کاتێک به‌هار

هاوسه‌رینی ئاسمانی پشت په‌نجه‌ره‌ ده‌بێته‌وه‌ و

له‌ جه‌سته‌ی دا هه‌ڵده‌قوڵێن

فه‌واره‌ی سه‌وزه‌ی لقه‌ بێ خه‌مه‌کان

شکۆفه‌ی بکه‌ن ئه‌ی یار، یاری بێ هاوتا

بڕوا بکه‌ین به‌ ده‌ستپێکی وه‌رزیکی سارد...