افراطی گری و تأثیر آن بر ساختار شهرهای اسلامی

واحد احمدتوزه، پژوهشگر دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری

از زمان آغاز تمدن بشری افراطی گری و تندروی های ناشی از آن به صورت های گوناگون وجود داشته و انسان ها با توسل به این حربه ایدئولوژی گاهاً مرتکب فجایع عظیمی شده و ویرانی های گسترده ای به بار آورده اند. از نابودی تمدن های اولیه و شهرهای آن گرفته تا وقوع جنگ های صلیبی، جنگ های جهانی اول و دوم و... همه و همه ریشه در این افراطی گری های ناشی از ایدئولوژی حاکمان و برخی از صاحبان قدرتی دارد که با اهداف خاص سعی در ترویج این افراطی گری ها داشته اند. از نمونه های اهداف این صاحبان قدرت که در طول تاریخ به وفور وجود دارد، می توان به سیاست های توسعه طلبی ارضی(از بین بردن بومی های در سراسر جهان)، کاهش جمعیت(وقوع جنگ های صلیبی)، فروش اسلحه(جنگ های اول و دوم جهانی و...)، افزایش قدرت شخصی، مقابله با اندیشه های جدید و نو و... اشاره کرد. در این میان همیشه اکثریت مردم، تمدن ها و شهرها بهای این سیاست های حاکمان و صاحبان قدرت را پرداخته اند.

موخرترین این سیاست های افراطی گرایانه که در خاورمیانه به وقوع پیوست و ده ها هزار نفر را به کام مرگ فرستاد و میلیون ها نفر را آواره و بی خانمان کرد، وقوع ایدئولوژی مذهبی داعش بود که با سوء استفاده از اصول و ایدئولوژی اسلامی درصدد تصرف دو کشور سوریه و عراق برآمد.

 با نگاهی دقیق و بررسی نحوه به وجود آمدن این ایدئولوژی می توان به این واقعیت پی برد که اکثر اعضای که به این گروه تندروگرویده اند، هیچ گونه ارتباطی با ایدئولوژی اسلامی نداشته و برعکس اساساً افرادی مخالف با اندیشه های اسلامی بوده که به دلایل گوناگون از جمله جاذبه های جنسی و مادی به داعش پیوسته اند.اساساً به وجود آمدن چنین ایدئولوژی ریشه در دلایل مختلف دارد، ولی بطور کلی می توان این دلایل به دو دسته داخل خاورمیانه و خارجی(کشورهای اروپایی و آمریکا) تقسیم بندی نمود. از مهمترین دلایل داخلی می توان به سرکوب فراوان مردم خصوصاً در کشورهای عربی، عدم آزادی های فردی و جمعی، عدم به وجود آمدن یک ساختار و مکانیسم مناسب بعد از بهار عربی، موروثی بودن حکومت یا حکومت های توتالیته و تمامیت خواه و... اشاره کرد. این عوامل به عنوان فاکتورهای اصلی به همراه برخی عوامل دیگ سبب نارضایتی های گسترده از حاکمیت و آشوب گردید.

 در این میان نیز برخی از دولت های اروپایی و آمریکای در راستای سیاست های از جمله فروش اسلحه، افزایش هژمونی خود در خاورمیانه، ترویج دیدگاه های اسلامی تندرو برای کریه کردن چهره اسلام و در کل مشوش کردن خاورمیانه تحت عناوین و صورت های متفاوت با همکاری مستقیم و غیر مستقیم برخی از کشورهای منطقه به توسعه و رشد این دیدگاه کمک نموده اند(دلایل خارجی). سیاست های که بیشترین لطمه و صدمات را به تمدن انسانی و شهرهای باستانی و تاریخی جهان در دو کشور عراق و سوریه که به عنوان مقر اصلی داعش شناخته شده اند، وارد نموده است. با مقایسه وضعیت کالبدی و موروفولوژی دو شهر تاریخی حلب در سوریه و موصل در عراق قبل و بعد از وقوع ایدئولوژی داعش و وقوع جنگ های خونین این گروه با دیگر گروه های ناراضی و حکومت های این کشورها اوج فاجعه را می توان دید، طوریکه امروزه از آثار تمدنی و تاریخی این شهرها چیزی به جزء خرابه و ویرانی نمانده است. نابودی مساجد، بازارها، مقبره ها، موزه های تاریخی به عنوان عوامل اصلی ساختار و مورفولوژی شهرها که بخش قابل توجهی از آثار تمدن بشریت را در خود جای داده بودند همه نشان دهنده زخم های بزرگی است که بر پیکره و ساختار این شهرها وارد گشته و دیگر قابل ترمیم نیست.

اگرچه با شکست داعش در این کشورها، خیز دولت ها برای بازسازی شهرهای ویران شده آغاز خواهد شد ولی ساختار و موروفولوژی تاریخی این شهرها هیچگاه دوباره از نو ساخته نخواهد شد و بخشی قابل توجهی از تمدن شهرنشینی بشریت برای همیشه به صفحات تاریخ پیوست.