چگونه فرزندانی سالم و سر به راه داشته باشیم؟ (با نگاهی ویژه به تربیت فرزندان نوجوان)

يکی از نگرانیها و دغدغه های خانواده ها در جامعه امروزی کشورمان، تربیت فرزندان (به ویژه در دوران نوجوانی) و کنترل آنان در برابر عوامل خطرزا است؛ عواملی که به يکی از چالشهای مهم فرهنگ و تربيت تبدیل شده است و شکل گیری شخصیت جگرگوشه های پدران و مادران عزیز را مورد تهديد جدی قرار می دهد.

متاسفانه تغييرات فناورانه ی فرهنگی و اجتماعی سريع جوامع امروز، دوران نوجوانی را برای تعدادی از نوجوانان با بروز مشکلات فراوان جسمی، روانی و اجتماعی همراه کرده است؛ مشکلاتی که گرفتاری های آن به هر نوعی به خانواده ها برمی گردد و باعث نگرانی والدین می شود.

باید عرض نمود که دوران نوجوانی، دورانی بحرانی و حساس است که پاية بسياری از رفتارهای پرخطر و آسيبهای اجتماعی در این دوره شروع و تثبيت می شود؛ پس با این وجود، لازم است که حتما با توجه به تأثير بسيار مخرب آسيبهای اجتماعی بر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی نوجوانان و آسیب پذيری بيشتر آنان، عوامل مستعدکننده و بازدارندة بروز آسيبهای اجتماعی در اين گروه سنی شناسايی شود و مورد بررسی قرار گیرد و در این یادداشت به صورت خلاصه و تیتروار به عرض والدین ارجمند برسد.

الف) عواملی که باعث می شوند نوجوانان بیشتر در معرض عوامل خطرزا قرار گیرند:

- ويژگیهای سنی و قرار داشتن در سن بلوغ (نظير سرکشی در مقابل بزرگ ترها، خودمحوری، استقلال طلبی، اختلال در هويت فردی) که باید با سیاست های خاص و رفتارهای مناسب و بجای والدین کنترل شوند.

- نبود فرهنگ مناسب برای استفاده از فناوریهای امروز، نظير اينترنت- مخصوصا از طریق گوشی های همراه که امروزه وسیله ای کاملا شخصی به حساب می آید- و ماهواره (البته دو نکته مهم و قابل ذکر در این جا وجود دارد که به ما والدین برمی گردد و آن هم این است که ما باید تربیت و اصلاح را از خودمان شروع کنیم و سپس به فرزندانمان بپردازیم؛ مثلا وقتی که از اول تا آخر شب به سریال های ماهواره ای -که هیچ گونه ربطی به فرهنگ ما ندارد- نگاه می کنیم نباید فرزند حساس نوجوان خود را به خاطر انجام بعضی از کارهایی که از این سریال های ماهواره ای الگو گرفته، سرزنش کنیم؛ یا وقتی که در گوشی همراه ما برنامه های تلگرام و اینستاگرامی نصب است که از آن به درستی استفاده نمی نماییم و یا در گالری گوشی ما عکس ها و فیلم های نامناسب و غیر اخلاقی ذخیره است و برای ورود به آن قفل های مخصوصی نصب کرده ایم، پس حق نداریم فرزند خود را برای استفاده نادرست از اینترنت و گوشی همراه و گذاشتن رمز بر روی آن نصیحت کنیم و از او خرده بگیریم).(این موردها شامل بعضی از ما می شود.)

- خانواده های از هم گسيخته (یعنی خانواده هایی که طلاق عاطفی در بین والدین دیده می شود) در این نوع خانواده ها، نوجوان- که بسیار حساس است- دوست دارد از خانه فراری شود و  بیشتر وقتش را در بیرون از خانه بگذراند و حس امنیت و آرامش را با دوستان و کسانی که بیرون از خانه با آنها در ارتباط است، بدست بیاورد و همین جاست که پایه و اساس خانواده سست شده و نوجوان رو به روابط ناسالم و نامشروع آورده و به خود و جامعه، آسیب های جدی وارد می کند.

- در دسترس بودن سيگار ، قلیان و...

- در اختیار گذاشتن وسیله ی نقلیه به نوجوان، بدون گواهینامه.

- وضع اخلاقی نامناسب در خانواده ها(که این مورد هم به بی مهری و فحاشی والدین نسبت به هم بر می گردد و نوجوان را از کانون گرم خانواده دور می کند و به سوی همنشینان بد می برد.)

- شکاف فکری بين والدين و  نوجوان(این مورد مختص بعضی از والدین است که خود را با فناوری های امروزی، به روز نکرده اند و از کارهای فرزند نوجوان خود سر در نمی آورند.)

- دوست نبودن والدین با نوجوان(در این دوره والدین حتما باید با فرزند نوجوان خود دوست باشند و متناسب با این سن با او رفتار نمایند.)

- تنها گذاشتن فرزند نوجوان در خانه هنگام رفتن به مهمانی، مسافرت و...

- خانواده هایی که والدينشان جلوی چشمان فرزند نوجوان خود مبادرت به انجام رفتارهايی نظير استعمال دخانيات، مصرف الکل و مواد مخدر می کنند.(در این مورد نیز والدین نباید هیچ انتظاری از فرزندان خود داشته باشند، زیرا فرزندان، به خصوص فرزندان نوجوان از پدر و مادر خود الگو می گیرند و در نظر آن ها هر کاری که از آنها سربزند درست است.)

- رفتار خشن والدین با نوجوان (توهين و بی احترامی در جمع نسبت به وی، مورد ناسزا و فحاشی قرار گرفتن، تهديد و ترساندن نوجوان از طريق گفتار و رفتار خشونت آميز و پرتاب اشيا به طرف وی. این مورد به برخوردهای نامناسب والدین با فرزندشان برمی گرددکه از لحاظ روحی، بسیار زیاد به نوجوان لطمه می زند و او را سرخورده می کند، این رفتارها گاهی اوقات در بین جمع صورت می گیردکه عواقب آن مضاعف است. )

- بی اهمیتی والدین نسبت به تربيت دينی فرزندان

- احترام نگذاشتن به عقاید و نظرات نوجوان(پدر و مادرها در بیشتر موارد به نظر و اعتقاد فرزند نوجوان خود بی اهمیت هستند و هنوز او را بچه فرض می کنند که این مورد نیز روحیه ی او را خدشه دار می کند.)

- ارتباط با جنس مخالف(این مورد بسیار مهم است که باید والدین خیلی زود دست به کار شده و قبل از اینکه موردی پیش بیاید با فرزند نوجوان خود به صورت شفاف و بدون هیچ گونه شرمی صحبت کنند و او را از عواقب و مشکلات آتی انجام بعضی از کارها نظیر دوست شدن با جنس مخالف، ارتباطات نامشروع و... آگاه سازند و به نوجوان بفهمانند که هر کاری سر وقت خودش، البته آن هم از طریق راه و رسم های مخصوص به خود(ازدواج).

- بی توجهی والدین به پوشش نوجوان

- کنترل نکردن ساعات خارج از خانه توسط والدین(مخصوصا تاکید، کنترل و نظارت نکردن بر ساعات خروج از شب)

- دوستان ناباب در خارج از خانه، به خصوص در مدرسه(پدر و مادر حتما باید دوستان و همنشینان فرزند نوجوان خود را کنترل کنند)

- انتخاب محیط آموزشی نامناسب

- نداشتن آگاهی نوجوانان در زمينة مهارتهای زندگی

- عدم آگاهی والدين از اصول تعليم و تربيت

- برنامه ریزی نکردن برای اوقات فراغت نوجوان

- فاصلةهای طبقاتی از لحاظ اقتصادی و موقعیت اجتماعی در جامعه که نوجوان حساس را آزار می دهد.(فاصله ای که نوجوان را به فکر فرو می برد و باعث می شود وضعیت اقتصادی خانواده ی خود را با خانواده های بالاتر از خود مقایسه کند و بر روی روحیه اش تاثیرگذار باشد که حتما لازم است در این زمینه توسط والدین توجیه شود و به او یاد داده شود که اولا همیشه شکرگزار باشد و دوما سعی نماید با درس خواندن خوب خود در آینده به این موقعیت اجتماعی دست یابد.)

ب) عوامل بازدارنده ی بروز عوامل خطرزا در نوجوانان:

- به کارگیری روشی مقتدرانه توسط والدین به خصوص، پدر(البته با سیاست هایی خاص و در کمال احترام و ارزش به فرزند خود)

- درک بيشتر نوجوان

- احترام گذاشتن به شخصيت و عقايد نوجوان

- دوست شدن با نوجوان(ما والدین باید فضایی را برای فرزند نوجوان خود آماده کنیم تا در آن فضا احساس راحتی نماید و همانند یک دوست، رازهایش را با ما در میان بگذارد.)

- توجه به تربيت دينی و افزايش ايمان و دين باوری در نوجوانان

- آموزش مهارتهای زندگی و اجتماعی به نوجوان، نظیر آموزش رفتارهای پرخطر و عواقب آن؛ آموزش جنسی یکی از مهمترین این موارد است، زیرا غریزه ی جنسی در این دوره بی داد می کند و باید با آموزش درست والدین و یا مشاورین مدرسه مهار شود.

- سعی نماییم تا حد امکان هنگام رفتن به مهمانی یا مسافرت و... فرزند نوجوان خود را همراه خود ببریم. – البته بدون خشونت و با زبانی خوش- هر چند که احتمالا موردی پیش نیاید ولی احتیاط، شرط عقل است.

- به روز شدن والدين با تغييرات اجتماعی و فناورانه که از ايجاد شکاف بين دو نسل پيشگيری می کند.

- کنترل نوجوان به خاطر ارتباط و همنشینی سالم با افراد(داشتن دوستان سالم و قرار گرفتن در گروه های سالم اجتماعی)

- برنامه ريزی برای پر کردن صحيح اوقات فراغت نوجوانان و تشويق آنان به داشتن فعاليتهای سالم و خلاق و ورزش کردن.

- در ارتباط بودن با مشاوران آگاه مدرسه فرزند خود و همفکری و مشورت با آنان در امر تربیت بهتر فرزند نوجوان خود.

- پیگیری زود به زود تحصیلی فرزندمان.

- مقابله با عادی بودن رفتارهای غلط و پر خطر نظير مصرف مواد مخدر، بدحجابی، داشتن ارتباط با جنس مخالف و...(رسانه ها در این مورد بسیار تاثیر گذارند، مخصوصا دیدن سریال ها و فیلم هایی که با فرهنگ ما مغایرت دارد، پس نگران آینده فرزندانمان باشیم که از شخصیت های بازیگر سریال ها و فیلم های خارجی الگو نپذیرند.)

- توجه به پوشش مناسب فرزندانمان

- دادن مسئولیت به فرزند نوجوان خود (این کار باعث می شود که نوجوان، جدی باشد و عاقلانه تر تصمیم بگیرد.)

- کنترل ساعات خارج از خانه

- سعی نماییم محیط آموزشی مناسبی را برای فرزندمان فراهم کنیم، آن هم از طریق انتخاب مدرسه مناسب(هر چند که الحمدلله تمامی مدارس ما کنترل شده هستند و نظارت خوبی بر آن ها صورت می گیرد ولی به هرحال دقت کافی لازم است.) و همچنین انتخاب کلاس های خصوصی مناسب در آموزشگاههای معتبر.

- ورزش کردن(فرزندان نوجوان خود را به انجام فعالیت های ورزشی و رفتن به باشگاه های مناسب تشویق کنیم.)

- فراهم کردن محیطی گرم و صمیمی در خانواده تا از این طریق فرزندانمان احساس امنیت بکنند و از آن محیط، فراری نباشند.(اگر در بین والدین طلاق عاطفی وجود دارد حتما سعی نمایند که روند زندگی خود را تغییر دهند تا از این طریق زندگیشان را سامان بخشند و از بروز خطرات احتمالی برای خود و فرزندانشان جلوگیری نمایند.)

- توجه و دقت کافی به برنامه های تلویزیونی که خانواده بیننده آن است.(سعی نماییم سریال ها و فیلم های اجتماعی خاصی را تهیه کنیم و با فرزند نوجوان خود بیننده تلویزیون باشیم و آن لذت را با هم تجربه کنیم و با هم بخندیم. در لابلای دیدن سریال یا فیلم هم نکات اخلاقی و مفید آن را به فرزندمان گوشزد کنیم. این کار باعث می شود که نوجوان، آن را تفریحی لذت بخش به حساب آورد و سراغ ماهواره و سریال های بی ارزش نرود.)

- یاد دادن راه و رسم مردانگی، مرام و معرفت از همان دوران.

- برای فرزند خود وقت بگذاریم حتی اگر مشکلات زیادی داشته باشیم؛ زیرا این سعی و تلاش ما در زندگی فقط برای رفاه، آسایش و موفقیت خانواده است و دیگر هیچ.

سخن آخر

جوامعی که دوران عبور از شرايط سنتی به دوران مدرن را طی می کنند، با آسيبهای اجتماعی فراوانی دست به گريبان اند؛ اما اگر بخواهیم در این دوران فرزندانی سالم و سربراه داشته باشیم حتما باید عوامل مستعد و بازدارنده بروز آسیب های اجتماعی در دوره نوجوانی را بشناسیم و تربیت، ادب، خوب بودن و سالم بودن را از خودمان شروع کنیم و سپس آرزویی فرزندی صالح داشته باشیم؛ چون واقعا فرزند صالح و سالم در این دوره و زمانه، نعمت است. به قول پیامبر اکرم(ص) «فرزند صالح، گلی خوشبو از گل های خوشبوی بهشت است ».

منابع مورد مطالعه نگارنده

1.       آقامحمدیان، حمیدرضا،(1384)، روان شناسی بلوغ و نوجوانی، مشهد: دانشگاه فردوسی.

2.       بخارایی، احمد، (1386)،جامعه شناسی انحرافات اجتماعی در ایران، تهران: انتشارات پژواک جامعه.

3.       ستوده، هدایت الله.(1389)، آسيب شناسی اجتماعی(جامعه شناسی انحرافات)، تهران: آوای نور.

4.       شرفی، محمدرضا،(1368)، مراحل رشد و تحول انسان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

5.       شهرآرای، مهرناز،(1384)، روان شناسی رشد نوجوان، تهران: علم.

 (پیشنهاد می شود والدین عزیز حداقل یکی از این منابع را مطالعه بفرمایند.)

                                                                           بازبینی توسط:

                                                                       سلیمان کارسولی

                                                          (کاشناس ارشد مشاوره خانواده)