ملا مارف کوکه‌ای مدیحه ­سرای رند

در ادبیات کلاسیک مدح و مدیحه ­سرایی پیشینه ­ای طولانی دارد و این مضمون همپای ادبیات ملل در ادبیات کلاسیک کوردی به ­ویژه در شعر کلاسیک کوردی خودنمایی کرده است. اما مدح چیست و مدیحه­ سرا کیست؟ همان گونه که از نامش پیداست مدح به معنای ستایش، تمجید و برشمردن صفات و خصایل نیکو و ارجمند ممدوح و بیان واقعی یا اغراق شده عظمت وی است و مدیحهسرا شاعری است که شعر مدیح می­سراید.

با وجود تقسیم بندی های متفاوت از مدح و مدیحه­ سرایی، تقسیم بندی مدیحه در ادبیات به ویژه در ادبیات شرق از دو حالت خارج نیست. شعر مدیح یا دینی است یا غیر دینی. ممدوح در مدح دینی ۱. خدا ۲. پیامبر یا پیامبران خدا ۳. اصحاب و یاران و اهل بیت پیامبران ٤. عالمان و عارفان برجسته دینی است. شعر مدیح دینی یا مدح دینی، به قصد دستیابی به اهداف و نیات معنوی و به عبارتی منافع غیر دنیوی سرایش میشود.

در مدح غیر دینی ممدوح ۱. پادشاهان ۲. وزرا ۳. حاكمان و خوانین ٤. متمولین، ثروتمندان و صاحب نفوذان جامعه هستند. مدح در این گونه با هدف نیل به نیات دنیوی و دستیابی به منافع خاصی سروده می شود. از هر دو گونه­ ی شعر مدیح می توان نمونه­ های فراوانی را در ادبیات خصوصاً ادبیات عربی، فارسی و کوردی یافت با این تفاوت که فراوانی مدایح غیر دینی در ادبیات کوردی ناچیز است. تفاوتی که به تحقیق فراوان نیاز دارد.

اما در باب ارزش هنری این گونه اشعار در جامعه و در بین منتقدان اختلاف نظر وجود دارد. عده ­ای این کار را شعر فروشی، جمعی آن را داغی بر صورت ادبیاتی خاص و دسته آن را شعر درباری قلمداد می کنند و هستند کسانی نیز که آن را دارای زیبایی شناسی خاص و ارزش های والای ادبی و آینه رویدادها، ارزش­ها و ویژگی های منحصر به فرد زمانه خود می­دانند و برای آن ارزش های قابل دفاع و مغتنم هنری و ادبی قائل هستند.

در مورد ملا معروف کوکه­ یی نیز این قضاوت ها به حق یا ناحق انجام شده است. باری حدود هفتاد درصد اشعار ملا معروف کوکه ­یی مدح است و قریب به هشتاد درصد مدح های وی غیردینی است و ممدوحین وی نیز به حدود هشتاد نفر میرسد که این آمار در این حوزه چشمگیر است و غیر از یک نفر، ممدوحینش بیشتر شامل متمولان، ثروتمندان و صاحب نفوذان در منطقه مكریان است. از این روی میتوان گفت ملا معروف کوکه­ یی مدیحه­ سراترین شاعر کورد است و از این لحاظ وی گوهری دردانه و تک در ادبیات کوردی و داشته­ ای نایاب است اما متاسفانه اکثریت افراد در نقد و قرائت و حتی تصحیح دیوان اشعار وی دچار شک و شبه شده و خواسته ­اند عامدانه بخش اعظم دیوان وی را که مدایح غیر دینی است پنهان دارند و ارزش های بلند این اشعار را نادیده بگیرند و تنها آن اشعاری را که غیر مدحی هستند و اتفاقا تعداد آن ها هم خیلی کم است برجسته نمایند در صورتی که ارزش مدیحه­ های وی کتمان ناپذیر است.  

ملا معروف آگاهانه و هدفمند مدیحه ­سرایی را بر می­گزیند و مدح را به گوهر نایاب اشعار خود بدل می­کند. چنان که در قصیده سیلاب مهاباد بدون ابهام کار خود را تمجید و تنقید ذکر می­کند و وعظ و پند و اندرز را که همانا کار متکبران خودبزرگ بین است در شأن خود نمی­ بیند.

حال از کیفیت مدایح غیر دینی وی بگوییم. به جرات می ­توان گفت که مدح وی پیش از آنکه مدح ممدوح باشد مدح فضایل نیکو و بخشندگی و دستگیری فقرا است. علاوه براین ملا معروف تنها مدح نمی­کند وی نقد هم می­کند و فراتر از آن هجو هم می­کند. مدح و هجو و نقد گروه های هدف مدحش ویژگی­های بارز و رندیتی بی همتا و ممتاز به اشعار وی می­بخشد.

 امید است این مدیحه ­سرای رند ادبیات کوردی از این زاویه دید بیشتر بررسی شود تا همگان به اعجاز قلم وی بیشتر پی ببرند و میراث ادبی این مرز و بوم بیشتر از آن بهره ببرد.