تحلیلی بر بحران زیست محیطی و دو پیشنهاد سازنده برای استاندارد سازی سرانه فضای سبز شهر بوکان

علیرضا فرقانی(آکو)عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور

توسعه شهرنشيني، افزايش جمعيت و رشد نامتوازن توليد خودرو در سال هاي گذشته موجب آلودگي هاي زيست محيطي زیادی در شهرها شده است و نياز به فضاي سبز و گسترش آن به عنوان يکي از مهم ترين عوامل موثر در کاهش آلاينده ها بيش از پيش احساس مي شود.

ايجاد بوستان هاي محله، احداث کمربندهاي سبز شهرها، الزام احداث فضاي سبز توسط کارخانجات آلاينده و همچنين احداث بوستان هاي منطقه اي در فضاي مسکوني شهرها تا حدودي مشکل را رفع کرده اما به نظر مي رسد تا رسيدن به نقطه مطلوب راه هاي نرفته زيادي پيش روي مديران شهري قرار دارد.

از وظايف عمده شهرداري ها حل مسائل زيست محيطي و تبديل محيط شهري به محيط سالم و قابل زيست براي ساکنان آن است و از اين روست که ايجاد و توسعه فضاي سبز همواره جزو فعاليت هاي اصلي شهرداري هاي کشور بوده است.

فضاي سبز پارکي و جنگلي يعني درخت و کمربند سبز در شهرها مشکل آلودگي صوتي را هم حل مي کند، گردش آب و نفوذ پذيري باران به سفره هاي زيرزميني را هم تسهيل مي کند و شايد مهم ترين کارکرد فضاي سبز آرامش رواني و تلطيف روحي شهروندان است و دقيقاً به اين خاطر است که شهروندان بايد در ايجاد فضاي سبز در محيط زندگي خود احساس مسئوليت داشته باشند و براي افزايش سرانه فضاي سبز در شهرها مشارکت کنند.

هدف از ارائه مقاله بررسي و تحليل مسائل و بحران زيست محيطي کمبود فضاي سبز و توزيع مکاني آن در شهر بوکان است.

مهم ترين شاخص سلامت محيط شهري شاخص فضاي سبز يا سرانه فضاي سبز ناميده مي شود.

روش پیشنهادی برای تعیین سرانه فضای سبز ، عمدتاً به منظور تعیین سرانه فضاهای سبز خاص گذران اوقات فراغت، یعنی پارک‌ها و گردشگاه‌های سبز شهری، طراحی شده است و سایر فضاهای سبز عمومی مانند فضای سبز میدان‌ها، شبکه راه‌ها ، لچکی‌ها و جز اینها را در برنمی‌گیرد؛ زیرا در یک محیط شهری هر یک از عناصر سبز باید متناسب با عملکردی که بر عهده گرفته‌اند ارزیابی شوند.

در ايران سرانه پيشنهادي بوستان ها و فضاي سبز سطح شهرها بر اساس پيشنهاد سال ۱۳۸۱ وزارت مسکن و شهرسازي ۷ تا ۱۲ متر مربع است البته اين ميزان با توجه به شرايط آب و هوايي، خصوصيات اقليمي و دسترسي به آب در بين شهرهاي ايران متفاوت است به همين دليل نمي توان براي سراسر ايران استاندارد واحدي را ارائه کرد.

بر اساس طرح تفضیلی پیشین شهربوکان (مصوب 1383) با پیش بینی جمعیت یک صد و هشتادهزار نفر در سال 1393 می‌بایست ظرف 10 سال گذشته با اختصار 130 هکتار از اراضی داخل شهر به پارک و فضای سبز به ازای هر شهروند بوکانی 7متر مربع سرانه‌ی فضای سبز تحقق یابد، لیکن وضع موجود شهر بیانگر اختلاف فاحش پیش بینی‌ها با تحقق سرانه‌ها است.

درحال حاضر به استناد مطالعات طرح جامع جدید بوکان که در آستانه‌ی تصویب قرار دارد. شهر بوکان در سال1391با جمعیتی حدود175000نفر دارای حدود21هکتار پارک و فضای سبز بوده که تقریبا معادل 1.2 مترمربع به ازای هر نفر می‌باشد، یعنی تحققی حدود 5 برابر کمتر از پیش بینی‌ها! بدیهی است این 21هکتار فضای سبز موجود شامل پارک های ساحلی، ملت، محمدیه، شهرک فرهنگیان و چند بوستان محلی از جمله کلتپه و شقایق و غیره است که غالبا محصول مدیریت دهه‌های 60 و 70شهرداری قبل از طرح تفصیلی (1383 ) و البته مدیریت شوراهای چهار دوره می‌باشد.

حال طرح جامع جدید شهر بوکان پس از مطالعه‌ی دهه‌ی گذشته و درک وضع موجود سرانه‌ها و کاربری‌های بوکان به گمانه‌زنی 10سال آینده پرداخته و با پیش‌بینی جمعیتی حدود دویست و هشت هزار نفر در افق سال1405برای شهر بوکان سرانه پارک و فضای سبز را برای شهروندان بوکانی حدود6 متر مربع به ازای هر نفر پیشنهاد نموده است که این به معنی کمبود مساحتی حدود101 هکتار با کاربری فضای سبز و پارک در داخل شهر می‌باشد.

ناگفته نماند حتی این پیش‌بینی هم از حداقل استانداردهای وزارت راه و شهرسازی پائین‌تر است. زیرا براساس مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری در شهری با ویژگی‌های بوکان حداقل 8 مترمربع سرانه فضای سبز و پارک به ازای هر نفر مورد نیاز است، لیکن واقعیات شهر بوکان دستیابی به چنین سرانه‌ای را غیر ممکن ساخته و لذا تامین و تخصیص 101 هکتار از اراضی شهری به احداث پارک‌ها و بوستان‌های عمومی به عنوان هدف‌غائی طرح جامع در 10 سال آینده مطرح شده است.

دو پیشنهاد سازنده برای استاندارد سازی سرانه فضای سبز شهر بوکان：

- یکی از پیشنهادات جبران سرانه فضای سبز در بوکان الگو برداری از ایده شهرهای سبز می باشد، براي اولين بار در سال ۱۹۶۳ شهرداري پاريس واژه اي را به فرهنگ شهرنشيني وارد کرد: «شهر سبز» که بر اساس آن سرانه فضاي سبز براي هر شهروند متناسب با متوسط عمر شهروندان طراحي شد به اين معنا که همزمان با ثبت هر تولد در پاريس شهرداري موظف به غرس يک نهال يک ساله در بوستان عمومي محله محل سکونت شهروند شد و پس از آن وظيفه نگه داري آن نهال به عهده والدين نوزاد تا ۱۶ سالگي و سپس اين وظيفه به شهروند واگذار مي شد. اين پروژه ادامه دار هم اکنون هم اجرا شده و در مدت کمتر از ۳۰ سال سرانه فضاي سبز پاريس ۴۵ درصد افزايش يافته است.

- یکی دیگر از پیشنهادات کمبود سرانه فضای سبز شهری احداث شهرها در دل جنگلها می باشد، به جاي آن که درخت ها را در فضاي شهرها بکاريم، شهرها را در دل جنگل ها احداث کنيم.

سلامت محيط شهري با سرانه فضاي سبز ارتباط مستقيم دارد پس روز درختکاري نبايد در ۱۵ اسفندماه محدود شود بلکه همه روزهاي سال بايد روز درختکاري باشد.