دکتر عمر اوطمیشی: عالم فرزانه، استاد ماندگار، یادگار جاودان

جامعه علمی و فرهنگی کشور در سوگ یکی از برجسته ترین فرزانگان و مفاخر خویش نشسته است. دکتر عمر اوطمیشی، استاد دانشگاه و اندیشمند عرصه های جامعه شناسی و تعلیم و تربیت، با درگذشت خویش خلأیی بزرگ در حوزه علم و اندیشه و نیز در عرصه های اجتماعی و فرهنگی بر جای گذاشت. او نمونه ای درخشان از پیوند علم، اخلاق، مسئولیت اجتماعی و معنویت بود و زندگی اش الگویی ماندگار برای نسل های آینده به شمار می آید.

هرچند که توصیف زندگی پر بار دکتر اوطمیشی، و اشاره به فعالیت ها و خدمات درخشان ایشان، تفصیل و شرح نکات و جزئیات زیادی را می طلبد ولی بصورت مختصر می توان ابعاد مختلف زندگی ایشان را به شیوه زیر بیان نمود:

بُعد علمی و فکری

دکتر اوطمیشی در کسوت استاد جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی در تعلیم و تربیت، با ذهنی خلاق و نگاهی نو، دیدگاه های تازه ای در حوزه تعلیم و تربیت عرضه کرد. او باور داشت که آموزش نباید صرفاً انتقال دانش باشد، بلکه باید بستری برای پرورش اندیشه، تقویت تفکر انتقادی و ارتقای مهارت های اجتماعی فراهم سازد. تحلیل های عمیق او در باره تغییرات اجتماعی، هنجارها، روابط انسانی و حقوق شهروندی، وی را در ردیف جامعه شناسان برجسته کشور قرار داده بود. متمایز و جدید بودن و در عین حال، دقیق و کاربردی بودن دیدگاه های ایشان در رابطه با مسائل ریز و پر اهمیت (مانند تشویق و تنبیه، تاثیرات مداد پاک کن یا یک جمله یا تصویر خاص بر روان کودکان، نحوه تعامل معلم و دانش آموز و...) تا موضوعات کلان (مانند توسعه از جنبه های مختلف، چشم انداز ها، راهبردها، شیوه های مدیریت در حوزه های اجتماعی و فرهنگی و...)، نظر همه را بشدت جلب می کرد. بسیاری از دانشجویان از دوره کارشناسی گرفته تا دکترای تخصصی، اساتید و معلمان و بطور کلی مخاطبان ایشان در همایش ها، دوره ها و مصاحبه های مختلف، مجذوب نظرات و دیدگاه های او می شدند.

دکتر اوطمیشی تلاش زیادی کرد تا بسیاری از باورها و روش هایی که در حوزه های اجتماعی و تعلیم و تربیت، مسلم و درست فرض می شدند را مورد سوال و انتقاد قرار دهد و بطور صریح و مستدل نشان داد که این باورها و روش ها چه آثار و پیامدهای زیانباری به دنبال دارند.

محل تحصیل آقای دکتر اوطمیشی در دوره دکترای تخصصی و پسادکتری (میشیگان آمریکا) و ارتباط با مجامع علمی و اساتید برجسته جهانی و کشوری، و نیز هوش بسیار بالا و ویژگیهای شخصیتی او، دست به دست هم داده بودند تا این عالم فرزانه و والا مقام در این جایگاه قرار گیرد.

بُعد اجتماعی

یکی از ویژگی‌های متمایز مرحوم دکتر عمر اوطمیشی ، حضور فعال او در عرصه اجتماع بود. او علم را در خدمت جامعه می‌خواست و در این راه، نقش مؤثری در تأسیس سازمان‌های مردم‌نهاد (مانند جمعیت خیریه و عام المنفعه خدمات اجتماعی نورافزا) ایفا کرد. تلاش‌های ارزشمند او در زمینه شبه‌خانواده‌ها (مانند خانه های روناک و امین) و حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست نمونه‌ای از پیوند عمیق علم و عمل در زندگی او بود. نگاه اجتماعی او همواره معطوف به تحولات مثبت جامعه بود؛ از اصلاح روابط و هنجارهای اجتماعی گرفته تا ارتقای آگاهی عمومی نسبت به حقوق شهروندی. به جرات می‌توان گفت که هم از نظر علمی یک جامعه شناس کم نظیر و بسیار توانمند بود و هم در میدان و عرصه اجتماعی، بسیار علاقه مند، جدی و عمل‌گرا بود.

بُعد شخصیتی

دکتر اوطمیشی، شخصیتی مسئولیت‌پذیر، قانونمند، منظم، دقیق و تلاشگر بود. وجدان کاری بالای او سبب می‌شد در هر مسئولیتی که بر عهده داشت، با نهایت دقت و جدیت عمل کند. در کنار این ویژگی‌ها، هوش سرشار و قدرت تحلیل کم‌نظیر او، از وی یک اندیشمند برجسته و مرجع مطمئن برای تحلیل مسائل اجتماعی ساخته بود. رفتار و عملکرد او در موقعیت های مختلف ، از جمله ریاست دانشگاه، سمت استادی در دانشگاه های مختلف، مسئولیت در انجمن های علمی، فعالیت در عرصه های اجتماعی و فرهنگی و...، همه تایید کننده و نشان دهنده ویژگیهای برجسته و مثبت شخصیتی ایشان بود.

بُعد انسانی و معنوی

در کنار جایگاه علمی و اجتماعی، آنچه از دکتر عمر اوطمیشی چهره‌ای ماندگار ساخته، روح انسانی و خیرخواهانه اوست. او هیچ‌گاه نسبت به نیازها و مشکلات مردم بی‌تفاوت نبود و همواره در اندیشه کاهش آلام اجتماعی و گسترش عدالت انسانی می‌کوشید. زندگی‌اش سرشار از نوع‌دوستی و خدمت به دیگران بود.

دکتر اوطمیشی، علم و عمل خود را با معنویت درآمیخته بود. باور عمیق به ارزش‌های اخلاقی و انسانی، در تمام ساحت‌های زندگی او نمایان بود. همین پیوند میان دانش، اخلاق و معنویت سبب شد شخصیت او تأثیری عمیق و پایدار بر اطرافیان بگذارد و در یادها جاودانه شود.

در اینجا می توان به مواردی اشاره کرد که نشان دهنده پررنگی و برجسته بودن این بعد از زندگی ایشان است:

او برای ادامه تحصیل به قدرتمندترین و یکی از پیشرفته ترین کشورهای دنیا یعنی آمریکا می رود. بعد از اتمام تحصیلات و آشنایی با کشورهای غربی، با توجه به شایستگی ها و توانایی هایی که داشت می توانست در یکی از این کشورها بماند و به زندگی خود ادامه دهد ولی با توجه به باورهایی که داشت و رسالت وارزش هایی که برایش مهم بود به تهران بازگشت. البته بعداً با وجود شاخص و مورد نیاز بودن تخصص او، تنها خدمت کردن در تهران برای ایشان اقناع کننده و دربرگیرنده رضایت درونی کافی نبود. بنابراین به شهرهای دیگر از جمله مهاباد هم آمد و منشا خدمات بسیار زیادی گردید. نکته مهمی که در اینجا می توان به آن اشاره کرد این است که انسانها بطور معمول بر خلاف مسیری که زنده یاد دکتر اوطمیشی طی کرده است عمل می کنند (یعنی حرکت و تغییر محل زندگی از مناطق کمتر برخوردار به جاهای برخوردار یا پیشرفته). واقعاً این سوال در ذهن ایجاد می شود که باورهای والای انسانی و ارزشهای معنوی این انسان فرهیخته تا چه اندازه قوی و برانگیزاننده بوده است که از میشیگان آمریکا به شهر مهاباد برگردد ، دانشگاه پیام نور را تأسیس کند و به مدت ۱۰ (ده) سال ریاست آن را به عهده بگیرد و شب و روز برای آن دانشگاه و همین طور در حیطه های دیگر زحمت بکشد؟

نمونه دیگری که در همین رابطه می توان به آن اشاره کرد این است که دکتر اوطمیشی علاوه بر ریاست دانشگاه ، در دانشگاه های مختلف در شهرهای دیگر نیز تدریس می کرد و در انجمن های علمی و پژوهشی در تهران و مناطق دیگر حضوری فعال داشت و استاد راهنمای پایان نامه های زیادی در دوره دکتری بود. بطور کلی به حدی پرکار و مشغول بود که اگر شخصی می خواست با ایشان دیدار یا ملاقاتی داشته باشد روزها و یا هفته ها طول می کشید تا چنین فرصتی فراهم شود، اما در همان زمان اگر جلسه ای در یکی از شبه خانواده ها (مانند خانه روناک که کودکان بدون سرپرست و بد سرپرست در آن زندگی می کنند) برگزار می شد (در این جلسات معمولاً مسائل و مشکلات کودکان بررسی و برای آن چاره اندیشی می شود) آقای دکتر اوطمیشی با رغبت تمام در این جلسات حضور پیدا می کردند و در بسیاری از مواقع، جلسات بیشتر از ۳ ساعت ادامه پیدا می کرد و تا دیر وقت شب طول می کشید. نکته مهمی که در اینجا لازم است مورد توجه قرار گیرد این است که آقای دکتر اوطمیشی با وجود مسئولیت های زیاد و پرکاری و مشغولیت های فراوان ، ولی هنگام شب به جای استراحت و رفع خستگی ، در جلسه حضور پیدا می کرد و ۳ یا ۴ ساعت از وقت خود را برای بررسی و حل مشکل کودکی که هیچگونه پناهگاه و حمایت کننده دیگری نداشت اختصاص می داد.

می توان به موارد و نمونه های بسیار زیاد دیگری اشاره کرد که همه نشان دهنده پر بار و درخشان بودن این بعد از زندگی ارزشمند دکتر اوطمیشی است.

براستی باید گفت که فقدان استاد فرزانه، دکتر عمر اوطمیشی ، ضایعه‌ای بزرگ برای جامعه علمی و فرهنگی کشور است. اما آثار علمی او، شاگردان پرورش‌یافته‌اش، خدمات اجتماعی ارزشمند و یاد نیک انسانی و معنوی‌اش، همچنان به‌عنوان میراثی گرانبها باقی خواهد ماند. روح بلندش شاد، نامش ماندگار و راهش پررهرو باد.