لێدوانێک لەسەر «دەروازەی ئەوین» کۆمەڵەشێعری ئازاد ماوەرانی

ئەو کەسانەی دەتوانن بەپێی بیر و بۆچوون و شێوەی ڕوانین و پلەی تێگەیشتن بگەنە ئاستی بەرهەم هێنانی دەقێکی ڕێک‌وپێک و چواربەندە قایمی ئەدەبی، لە ڕەوتی کارەکەیان‌دا ڕێبازێک هەڵدەبژێرن و بەلای نووسەری‌دا دەشکێنەوە یان دەبنه شاعیر، یان نەخێر هاوکات خۆیان هەم بە نووسەر دادەنێن و هەم بە شاعیر یان هەر بەڕاستی خاوەنی هەردک هونەرن. دیارە مەبەست لە نووسەر تێکرای ئەو قەڵەم بەدەستانەن، کە هەموو ژانرێک دەخوڵقێنن جگە لە شێعر و پێویست بە ڕوون‌کردنەوەی زیاتر ناکا.

دنیای وێژە، بەتایبەت شێعر، کە دنیای داهێنانی واتای تازە و داڕشتنی ڕستە و کەمەندکێش‌کردنی خەیاڵ و خستنە ڕووی دیمەنی دەگمەنە بە تێوەدانی گەوهەری وشە، دەتوانێ سەرباری ڕەنگدانەوەی هەموو کایەکانی ژیان تێیدا، ڕەهەندە هەمە چەشنەکانی بگرێتەوه و ببێتە دەقێکی ڕووناکیدەر و ڕێ‌نیشاندەر و ئۆخژنبەخشی دەروون.

ئەوکەسەی خۆی بە شاعیر دادەنێ ئەگەر دەقی دەربڕینی بە خەیاڵێکی ورد و باریک و ناسک گیانی وەبەرنەهاتبێ و سەنگ و بایەخی وشە نەزانێ تاکوو چەمکی بەرئامانجی پێ دەربڕێ، بێگومان لە کارەکەی‌دا سەرکەوتوو نابێ. ئەم شێوە کەسانە کۆمەڵێک خەڵکی ڕەنج بەخەسارن، کە بەفێڕۆدانی تەمەن لەچارەی خۆیان دەنووسن. زۆربەی هەرە زۆری ئەو کەسانەی ئەمڕۆ لە دنیای ئەدەبی کوردی‌دا خۆیان وەکوو شاعیر هەڵخستووە، داخی داخانم دووپاتکەرەوەی یەکترین و کە لێیان قووڵ دەبییەوە بۆت دەرکەوێ سەرباری بێ‌نێوەڕۆکی، ملی ڕێگایەکی تەختی بێ هەوراز و لێژ و بێ چەمک و دیمەنێکی تازەیان گرتۆتە بەر، بۆیە نەک بەردڵ ناکەون، بەڵکوو پشت گوێش دەخرێن. دیارە زەمان تەواوی ئەم بەناو "*خوری‌فرۆش*"انەش لەبیر دەباتەوە، کە بە شاتەشات و شان شەکاندن خۆیان بە بازاڕی "*ئاوریشم‌فرۆش*"ان‌دا کردووە و لەبری وەی پاکیان بکاتەوە، هەر ناویان تۆمار ناکا و ئاوێ بێنە و دەستان بشۆ.

   وەکوو ئاشکرایە هیچ پێوەرێکی ورد و باریک و جێ‌بڕوای تێکڕای بواری چالاکانی ئەدەبی، دیاری نەکراوە تاکوو بەو پێیە بڵێین کێ شاعیرە و کێ شاعیر نییە، بەڵام شاعیر بوون جگە لەو خاڵانەی کە نەرمەئاوڕێکیان لێ‌درایەوە، پرسی ڕەچاو کردنی "شێواز"ێکی تایبەتە، کە خۆی پێناسەیەکی سەرەکییە بۆ ناسینی کەسێک وەک شاعیر و کێشەکەش ڕاست لێرەوە دەست پێدەکا. داخوا هەموو شێوازە تایبەتەکان هێندە ڕوون و درەوشاوەن و هێندەش بڕ دەکەن، کە لە دنیای ئەدەبی‌دا ببنە دەنگ و دیمەنێکی دیار، یان نەخێر هەر شێوە خولانەوەیەکە لە بازنەیەکی بێ‌دەربازبوون‌دا؟!

   مەرج نییە هەر کەس دەستی کرد بە هۆنینەوەی شێعر هەر لە سەرەتاوە ترووسکەی بێ، کەسانێکی ئەوتۆ دەگمەن و هەڵکەوتن، *لە هەزاران یەکن*، بۆیە دەکرێ بە تێپەڕینی زەمان و وەدەست‌هێنانی ئەزموون، بەرهەمەکەیان کامڵ بێ و پێ بگا. بە هێنانی ئەم ڕستەیە دەمهەوێ بڵێم دەکرێ پەلە نەکرێ و ئەو کەسانە دڵسارد نەکرێنەوە، کە خەریکی مەشقی شێعرن، گەرچی هەمیشە کۆمەڵێک ڕەخنەگریش هەن و دەڵێن: *مانگەشەو سەر لە ئێوارەوە دیارە!* یانی ئەوەی جەوهەری شاعیر بوونی تێدا نەبێ کاری ئەزموون نییە و وازیان لێ بێنن، با ئەوانیش واز بێنن!

   خۆش ئەوەیە جاری وایە شێواز و زمانی شاعیرێک لە دڵی کۆمەڵە خەڵکێک دەنیشێ و لە دڵی کۆمەڵێکی دیکە نا، بەڵام یەکێکی دیکە لە پێوەرەکان دەنگدانەوەی دەقە لە هەناوی کۆمەڵ و بوار و بەستێنی ئەدەبی‌دا، تەنانەت جاری وایە سازکردنی شەپۆلێکی کاتی و هارووژانێکی تیژتێپەڕ، هیوایەک و دڵخۆش‌بوونێک بەدی دێنێ، بەڵام چونکە هەر سەرێکە، شێوە شێوازەکان بەناکامی سەردەنێنەوە. ئەم گرێ و گرفتانە خۆیان بوونە کۆسپێک و ویستوویانە و دەیانهەوێ وەکوو چل‌ومل بە هیچ بارێک‌دا نەکشێنەوە، بۆیە کۆمەڵە کەسێکیان بەخۆیانەوە گیرۆدە کردووە.

جاری وایە هەستی شاعیرانە بیر و هەناوی کەسێک وا دەهارووژێنێ، کە لێی دەبێتە ڕەمزێکی ئەبەدی و لێرەدا پێویستە بە دەرگا و دەلاقەیەک‌دا لێی وەژوور کەوی و لێی بڕوانی تا بتوانی لە تان‌وپۆی کری کارەکەی ئاگادار بی و بزانی چۆنی ڕوانیوە و چ ئامانجێکی پێکاوە. لەم گۆشەنیگایەوە من دەچمە سوێی یەکەم کۆمەڵە شێعری تازە چاپکراوی کاک ئازاد ماوەرانی بەناوی "*دەروازەی ئەوین*" و‌ بەرلە هەموو شتێک لەو کورتە پێشەکییەی خۆی دەڕوانم، کە بۆ کتێبەکەی نووسیوە و ناوی ناوە"پێشەکیی شێعرێکی ناتەواو"، دیارە هەر خودی ئەم سەردێڕە هەڵگری کۆمەڵێک مانای فرە ڕەهەندە و هەر کەس بە مەیلی خۆی دەتوانێ لێکیبداتەوە. کاک ئازاد نووسیویەتی: "سروشت داوێنی ڕەنگاوڕەنگی کردە بەڵگەی چاوەکانم و نیشتمانی بە دیاری بۆ هێنام، هەست و تاسەی بۆ خەمڵاندم، فێری کردم دوور بڕوانم و بفڕم بەرەو نادیارەکان و تا سەرهەڵدانی هەناسە نووسراوەکان باڵ ببزێوم، بورکانەکان دەست‌نیشان کەم بۆ تین و سۆزی لەبڕان‌نەهاتووی ناخی پڕ لە هاوارم، تاتەبەردەکانی سینگی چیا ببینمەوە و لەبەر ترپەی ماچی باران‌دا نوێژی عەشقی [عەشقیان] لەسەر دادەم. ئەستێرەکان ڕێ‌نیشاندەر بوون، هەتا بە پەیژەی چیاوە هەڵگەڕێن و ئەو هەستە پیرۆزەی ئاشکرا کەم کە شێعر دەکاتە نیشانەیەک لە تیشک و ڕووناکی بۆ قەلبی بریندار و ئەویندار.

   ئەو هەستە هەڵیگرتم، ڕاپێچی دام بۆ جیهانێک بە هەزاران دیمەنی پڕ لە ڕەنگی نەنووسراو؛ [ئاوا] شێعر بوو بە بەشێک لە دەروونی نەسرەوتووم."

   وەکوو دەبینن شێعر بەلای ئازادەوە  بەرهەمێکە بۆ دەربڕینی هەست و سۆز و نیشاندەری ئەوینە بە هەموو باڵەکانییەوە. بەگشتی دەیهەوێ بە دوو باڵی ئەوین و نیشتمان بفڕێ و تاسەی دەروونی بشکێنێ و دنیای وێژەش لەگەڵ خۆی بکاتە بەشداری ئەم میوانییە.

کاک قاسم موئەییەدزادە (مامۆستا هەڵۆ)، کە پێشەکییەکی بۆ ئەم بەرهەمە نووسیوە، ئاوا وێنای "دەروازەی ئەوین" دەکا و دەڵێ: "بەڵام دەروازەی ئەوین،

کۆمای شێعرەکانی شاعیری ئەویندار و بریندار و ناسک‌خەیاڵ ئازاد، بارخانی هۆنراوەکانی داڕێژتراوە و لەسەر بنەمای هەستێکی پڕسۆز و هزرێکی دامەزراو، لە بیرێکی ورد و خەیاڵێکی ڕەنگین وشەگەلی ساکار و هەروەها بلاوێنی ڕوح و ڕەوانن... ورد بەوە و تێفکرە و قووڵ بڕوانە کە چلۆن ئەندێشە و زمان و ناسک‌خەیاڵی، سازدراون لە ڕوانگەی زانستەکانی بەلاغییەوە بە ئارایەی شوبهاندن و سەنعەتی چەشناوچەشن و ڕەنگاوڕەنگ ڕازاندوویەتەوە، بۆ وێنە:

*هەتا قژی خەونەکانم    بهۆننەوە و*

*لە ئامێزی ئەوینێکی*

*ئاهوورایی بتبینمەوە* *چاوەکانت کانییەکن*

*هەموو ساڵان دەمەو* *بەهار*

*لە توێی خاکی* *هەناسەما سەر دەردێنێ*

*تا بۆ سارای چۆلی دەروون*

*بێ‌ئۆقرەییم سروودێک بێ و*

*سەمفۆنیای ژیانەوە بەدی بێنێ !"*

بەگشتی مامۆستا هەڵۆ ئاوا پێداهاتووە و لە کوێ کەلامی شاعیرانەی لەدڵ نیشتبێ، بە نموونە هێناویەتی و چۆنی بۆ چووە لێکیداوەتەوە و بۆ بەرچاوڕوونی تیشکی هاویشتۆتە سەری.

 بەندە لە سووچێکی دیکەوە چوومە نێو "دەروازەی ئەوین"، بە ڕێگایەک‌دا، کە بزانم کام وشە توانیویەتی کلیلی سەرەکی و فرەپاتی بێ و ئەم وشەیە توانیویەتی چ کاریگەرییەکی هەبێ لەسەر پێکهاتەی شێعرەکانی.

خودی کتێبەکە سەرجەم ٢٠٨ لاپەڕەیە و شاعیر لەم بەرهەمەدا ٢٠٧ جار وشەی *"چاو"* و ٤٠ جاری وشەی *"نیگا"* هێناوە ؛ کەواتە پێناسەیەکی تایبەتی داناوە بۆ شێوەی ئەندێشە و تێڕوانینی . یانی ئەگەر بۆی لێکدەینەوە وشەی *چاو* و *نیگا* پێکەوه لە سەرجەمی لاپەڕەکانی زیاترن. ئەوە بەلای بەندەوە وەکوو ‌"دروشم"ێک بۆ ناسینەوەی ئەم بەرهەمە تەواوە. ئازاد دەیهەوێ بێ و بە دەروازەی چاودا هەموو ویست و ئامانج و مەبەستی بدڕکێنێ. گەرچی ئەم کارە وای کردووە تاکوو بە شێوەیەکی ئاسۆیی ڕێگا بپێوێ و ڕووی نەکاتە ڕەوتێکی ستوونی بەپێی ڕیزبەندیی شێعرەکانی لەسەر بنەمای ساڵ، کە بە ڕیز بەشوێن یەکتردا هاتوون، بەڵام دیسانیش ئەم نەگۆڕانی ڕەوتە نەیتوانیوە هیچ شتێک لە گڕی هەست و سۆزی کەم بکاتەوە، بەڵکوو سەرەڕای پێگەیاندنی، لەو بۆتەیەدا بەجارێک کوڵاندوویەتی.

   کاتێک دێینە سەر پرسی  "چاو" و "نیگا"، ئازاد هەر لە سەرەتاکانەوە ئاوا دەڵێ:

*چاوەکانت دوو پەنجە بوون*

*هەستی منیان کەلەپچە کرد*

*هەتا هەرچی هەمە و دەیڵێم*

*بۆ چاوەکانتی دابنێم*

*تا خۆم ببمە* *هۆنراوەیەک*

*لەسەر خاچی برژانگتا*

*لە دار درێم!*

            ٭٭

لە شێعری"تاوڵی ئەوین"دا، کە ویستوویەتی باسی گەیاندنی پەیامێک بکا ئاوا بابەتەکە دەرووژێنێ و ئاواش وشەی "نیگا" و "چاو" دێنێ:

*وەرن یاران شعووری* *دەرکی ئاڵۆزم سەرەوبن کەن*

*پڕیشکی ئاگری جەرگم بفەوتێنن*

*بە قوڕقوشمی ئەزەل قوڕگم بسووتێنن*

*نەکا جارێک ئەوین لێوانی لێ سوابێ*

*نەکا خۆشی دەمێ،*

*پەنجەی تەڕی ئارامی لێ نابێ*

*لە ڕوانینی نیگاکانم*

*وەنەوزی خەم دەدا* *جەرگم*

*منی خەمکێشی* *حەسرەتکێش*

*دەبێ لەو دوڕگەیە ڕاکەم،*

*دەبێ باوەش بە هەرچی ئاگرە داکەم*

*دەبێ هەرچی کڵۆش و دڕکی نامۆیە*

*سەری پەنجەم ڕەگاژۆ کا*

*کە سەربەستی لەناو چاوانی من ڕواوە*

*لەناو جەرگی خەفەتبارم*

*ئەوینیش تاوڵی هەڵداوە!*

                 ٭٭

یان لە هۆنراوەی "کۆچەری"دا دەڵێ:

*چاوەکانت*

*کۆچەرێکن*

 *هەموو ساڵان دەمەو پاییز*

*لە گەرمێنی هەناوم‌دا*

*ئارام دەگرن،*

*هەتا قژی خەونەکانم* *بهۆننەوە و*

*لە ئاوێنەی ئەوینێکی ئەهوورایی بتبینمەوە!*

 

   ئەم وێنواندن و دیمەنانەی ئازاد هێناونی و نیشانی داون، زۆر تایبەتن و هەستی هەوێنی شێعر ڕەنگی تێدا داونەتەوە.

   یان لە "ئەفسوونی نیگا"دا دەڵێ:

*لە ئەفسوونی*

*نیگای مانگت*

*بەهێوری*

*ڕژامە ناو دڵی هەور...!*

*تا هەمیسان*

*لە ئامێزی* *ئەفسووناویی* *نیگایەکتا*

*بۆ ئەم جارە*

*لە ناخەوە بسووتێم...*

 

کە لەم باسە لادەین، دەبینین جاری وایە مەبەستێک دەردەبڕێ ، کە ڕەنگە بەلامانەوە  زۆر ساکار بێ، بەڵام کاتێک ورد دەبینەوە مانایەکی قووڵ، کە بەدرێژایی مێژوو کێشەیەکی دەروونییە بۆ لێکهەڵبڕان دێنێتە ئاراوە .

بۆ نموونە کاتێک لەهۆنراوەی "دابڕان" ورد دەبینەوە ئەم چەمکەی تێدا دەدۆزینەوە:

*بەهار*

*وەرزێکی نامۆیە*

*بۆ دابڕان*

*بۆیە چرکەی ماڵاواییت*

*وردەوردە دەمخنکێنێ!*

 

کاتێک خەمی نیشتمان هەڵیدەگرێ، بەدەست نەبوونی ئازادی و سەربەستییەوە دەناڵێنێ، هەر چەند دیارە زۆربەی ئەم چەمکانە گەلێک جار لە زمان شاعیران و نووسەرانی دیکەوە دووپات کراونەوە، بەڵام ئازادیش دەیهەوێ بە شێوەی خۆی بەشداری ئەم خوێندنەوەیە بێ و لە شێعری "نەسرەوتن"دا ئاوا دێتە گۆ:

 

*با بناڵێنم لەجێ‌دا*

*لەوپەڕی ساردی و تەڕی‌دا*

*لەوپەڕی تاڵی و تەری‌دا!*

*کوا هەڤاڵانی بە سەر تین و بە لەش ئاگر؟*

*کوا سەربەرزانی*

*دەشتی بێ‌سنووری*

*کۆن و مێژینەی وڵاتی من؟*

 

ئازاد زۆرجار بە زمانێکی سەمبولیک دواوە و جاری واشە بەڕاستی مەفهوومەکانی دەروونین و پێویستە هەر کەس لە سیلەنیگای خۆیەوە لێکدانەوەیان بۆ بکا و هەر بەلێکدەرەوەیەک جێبەجێ نابن. خەمێکی دەروون‌ئاژن لەوپەڕی ئەوینداربوونی شاعیردا لەگەڵییەتی و بەرۆکی بەرنادا، کاتێک دەڵێ:

*ساڵەهایە*

*خەمێکی کۆن*

*لە دەروونما خانەخوێیە و*

*میوانداریی دڵم دەکا*

*چیها ساڵە پەنجەکانم*

*چاوەڕوانی پەنجەیەکی گەرم‌وگوڕن*

*ڕامخوشێنێ بەرەو هەتاو*

*ڕاماڵم دا بەرەو چاوێ،*

*گەشتر لە چاوی کانیاو!*

        ...

*ساڵەهایە چاوەڕوانم*

*هیچ بەستەیەک چرۆ ناکا*

*لاپەڕەیەکە ناکرێتەوە!*       ...

*ساڵەهایە*

*ساڵەهایە*

*ساڵەهایە*

*خەمێکی کۆن*

*میوانداری دڵم دەکا!*

 

 کاتێک شاعیرێکی چاوەڕوان بەدوای چرۆ کردنی بەستەیەک‌دا دەگەڕێ، دەبێ بزانین ئەو بەستەیە یەکجار تایبەتە؛ ڕووداوێکە نائاسایی و لە ماوەی ژیانی‌‌دا پشکووتنی ڕووی نەداوە. ئەم بەستەیە هەر شتێک بێ و هەر نەغمەیەکی هەبێ، کاتێک دەگاتە بەر بیری من بۆ لێکدانەوە، منیش دەڵێم: ڕاست دەکا منیش بەشوێن ئەو بەستەیەدا دەگەڕێم، هەڵبەت بەشوێن سروود و بەستەیەک‌دا، کە پێم بڵێ تۆ ئازادی!

دیارە دەکرێ مەبەستی سەرەکیی کاک ئازاد نەکرانەوەی گرێیەک بێ، کە بۆتە کۆسپی سەرەکی لەسەر ڕزگار بوونی گیانی، بۆیە هەر بەشوێن بەستەکەدا، لە کرانەوەی لاپەڕەیەکی نوێ دەگەڕێ، ڕووداوێک کە لەمێژ ساڵە بۆتە عەوداڵی.

   **

هیوادارم خوێندرانەوەی "دەروازەی ئەوین" بتوانێ باس و بابەتی تازە بورووژێنێ و ئەم سەرقەڵەمەش ئاسۆیەکی بەرفرەوانتر بەڕووی کاک ئازاد و هاوهەنگاوەکانی‌دا بکاتەوە.