ئاوڕێک لە سەر دژبەرایەتی سیاسی وێژمانەکان لە کوردستاندا...

بە هۆی ئەوەیکە حەقیقەت وەک چییەتی و بوونێتی و شوناسی چەمکێک، شتێکە و، حەقیقەت وەک خسڵەتێک لە خسڵەتەکانی چەمکێک، شتێکی تر، ئاساییە کە ڕەهەندەکانی بیر کردنەوەش لە چییەتی و بوونی چەمکێک جیاواز بێ لە گەڵ ئەو ڕەهەندانەی بۆ بیر کردنەوە لە خسڵەتەکانی چەمکێک وەک حەقیقەت دێنە ئاراوە. گەڕان بە شوێن چییەتی چەمک و مژارێکدا پێویستی بە لەنگەر گرتن و تێڕامان و ڕاسانێکی بوون ناسانە و ئانتۆلۆژیکاڵە و گەڕان بە شوێن خسڵەتە حەقیقییەکانی چەمکێک زەروورەتێکی بابەتییانە و مەعریفەناسانە و ئێپیستمۆلۆژیکاڵ دەخوازێ. تێگەیشتن لە ئایین و نەتەوەخوازی و سێکۆلاریزم و چەپیزم و ...  لەو مژارانەیە کە دەرک و تێگەیشتنێکی بوون ناسانە و ئانتۆلۆژیکاڵی پێویستە و هەر چەشنە لەنگەرگرتن و تێڕامانێکی بەدەر لەو هەڵوێستە، خۆی دە خۆی دا  بە تێڕامانێکی مەعریفەناسانە کۆتایی دێ کە ئەویش وەک پڕەنسیپێک دێتە ئاراوە بۆ پێناسەکردنی کردەی ئایینی و کردەی ناسیۆنالیستی و سێکۆلار دە چوار چێوە و بەستێنێکی بوون ناسانەدا کە ڕەنگە دەڵەمە بێ. 

دە ڕاستی دا تێپەڕین لە بواری تێئۆلۆژیکییەوە بۆ بواری ئانتۆلۆژی، چەمک و بەربژارێک نەبوو کە دە ساحەی بیر و هزر و تێڕامانی هیچکام لەو دوو تاقمەدا بگونجێ. ئەو ستایلە ئەختەکراوەی لە ڕۆشنبیری و سێکۆلاریزم و ناسیۆنالیزم کە دە ساحەی گشتی کۆمەڵگای کوردی دا بەرچاوە، لە بنەڕەتەوە هەڵگۆستەی ئەو ستایلە لە دژبەرایەتی ئانتاگۆنیستییەی تاقمی فەندەمێنتاڵە ئایینی و تێئۆلۆژیستە سێکۆلارەکان بوو کە خۆی بە بیرۆکەی سۆسیال دێمۆکڕاسی و هەندێ تێز و دیالێکتی ترەوە هەڵواسیبوو کە خۆی دە خۆی دا دژبەر و پاڕادۆکسیکاڵ بوو. دە ڕاستی دا نە ئایین هیچ دژایەتییەکی لە گەڵ بیری ناسیۆنالیستی و نەتەوە خوازانە و مۆدێڕنیتە و سێکۆلار هەیە نە سێکۆلاریزم و مۆدێڕنیزمیش ئەوە بوو کە خاوەنە تێئۆلۆژیست و هێزەکەکییەکانی ئەو بیرۆکە گەلە پێناسەیان بۆ دەکرد.

کێشەی هاوبەشی هەر دوو لایەن لە بنەڕەتەوە چەقبەستنی بیرۆکەی خێڵەکی بوو کە یەکیان بە نێوێ ئوممەت و ئەوی تریشیان لە ژێر دەمامکی نەتەوە و میللەت دا تێهەژێنی بەستێن و بواری "کورد" یان دەکرد. ئەگەر چەمک و بەرساختەیەکی وەک ئۆممەت پێویستی بە داڕشتنی بناغە و تەنیا پڕەنسیپێکی وەک ئایینداری هاوبەش و هاوبەشی دە ئایینداریدا  هەیە، شک دەوەش دانییە کە دەرک و تێگەیشتن لە سێکۆلاریزم و ناسیۆنالیزم و  مۆدێڕنیزمیش پێویستی بە لەنگەر گرتنێکی بوونناسانە و مەعریفی هەیە کە چەمکی نەتەوەی بە شێوەیەکی بوون ناسانە و ئێگزیستانسیال و لە پێش دا ئامادە هەبێ. ئەوە لە حاڵێک دایە کە هەر کام لەو دوو لایەنە دە بەستێنی تێئۆلۆژیکی و ئیلاهییاتی و مێتافیزیکی و دەرهەستییەکی خەست و توکمەدا خەریکی داڕشتنی هەندێ بیرۆکی تەسک و دژبەر بوون بێ ئەوەی دان بە خاڵە هاوبەشەکان و ئەو ئاڕمانخوازی و ئیدەئالیزمە دابنێن کە پێداویستی هەر کۆمەڵگا و نەتەوەیەکە.

حەقیقەت بۆ هەر کام لەو دوو تاقمە بەر لەوەی تێفکرین بێ دە ساحەتێکی بوون ناسانە و مەعریفەناسانەی پوخت و پاراو دا، پتر ئەو تێگەیشتنە مێتافیزیکی و تێئۆلۆژیکییە بوو کە دوورە پەرێز بوو لە هەرچەشنە کردەیەکی واڵا کە بە سوودی کۆمەڵگا و نەتەوە بێ. ئەگەر لایەنێک بە بیانووی ناسیۆنالیزم و سێکۆلاریزم و مۆدێڕنیزم و چەپیزمی خەڵقی، تەواوی هێز و بنەما فکری و هزرییەکانی لە سەر سڕینەوەی ئایین دانابوو و خۆی بە خاوەنی گەل و نەتەوە دەزانی، لایەنەکەی تریش بە هۆی ئەو مێتافیزیکە خەست و خۆڵەی کە خۆی بە وەکیلی خوا و خاوەنی ئایین دەزانی، بە ڕووکردی تەکفیر و لائیسیتە و ئیلحادەوە ڕێگای هەر چەشنە دیالۆگێکییان لە یەکتر بەست. لە وەها دۆخێک دا نە سیاسەت کارایی پێویستی هەیە نە مێژوومەندی شۆڕش و مافخوازیش لەو دەرکە مێتافیزیکی و ئیدئۆلۆژیکی و دەرهەستە تێ دەپەڕێ.

هاوبەشیی دیاردەناسانەی هەر دوو لایەن ستایلێکی تایبەت بوو لە فەشەل هێنان و تێک ڕمانی کردەی سیاسی ئەویش نەک بە واتای لە ناو چوونی سیاسەت وەک حەول و تێکۆشان بۆ بە دەستەوە گرتن و مسۆگەر کردنی گوتار و وێژمان و هێز، بەڵکوو بە واتای بەتاڵ بوونی سیاسەت لە هەر چەشنە خسڵەتێکی ئینسانی و ئەخلاقی و مۆڕالیک کە ڕێگا لە خوڵقانی هەر چەشنە سووژەیەکی سیاسی و دینامیک و کارامە دەگرێ. کێشەیەکی تر کە دەو نێوەندە دا بەرۆکی هەر دوو تاقمی گرتبوو، کێشەی ئیسلامی سیاسی بوو. سیاسی کردن و تۆتالیتەریزە کردنی ئایین کێشەیەک بوو کە لە بنەڕەتەوە ڕووبەڕووبوونەوەیەکی مەفهوومی و بابەتییانەی لە گەڵ نەکرا. ئەوەی وا دەو نێوەدا پەرەی بە بیرۆکەی ئیسلامی سیاسی دا، پتر شێوازێک بوو لەو بورژوازی دینییەی کە خۆی ڕۆڵێکی بەرچاوی هەبوو دە پەرە پێدان بەو دژبەرایەتییە سیاسییە کە داوێنگری بنەما مەعریفییەکانی کۆمەڵگای کورد بوو. گەورەترین کێشەیەکی کە لە ئیسلامی سیاسی کەوتەوە، بڕەو دان بەو فەزا نامەعریفییە بوو کە هەر لە سەرەتای مسۆگەر بوونی ئیسلامی سیاسی وەک پاڕادایمێکی چەقبەستوو، ڕوانگە تێئۆریکییەکانی سەبارەت بە ناسیۆنالیزم و سێکۆلاریزم گۆڕی. بەو واتایەکی تر یەکێ لە کێشە هەرە گرینگەکانی بیرۆکەی ناسیۆنالیستی و سێکۆلار و چەپ نەک بە تەنیا نەخوێندنەوەیەکی مۆدێڕن لە خودی ئایین کە خوێندنەوەیەکی تەواو بناژۆخوازانە بوو لە ئایین بە گوێرەی ئەو خوێندنەوەی پاڕادایمی ئیسلامی سیاسی لە ئایینی کردبوو کە ئەو کێشەیە خۆی دە خۆی دا دابەزاندنی کوللییەت و گشتییەتی ئایین بوو بە خوێندنەوەیەکی بناژۆخوازانە و تەواو ئیدئۆلۆژیک و سیاسی و دژبەرانە...