در بغداد چه می‌گذرد؟

جنگ قدرت در عراق بین روحانی بانفوذ شیعه مقتدی صدر و رقبایش، چارچوب هماهنگی شیعیان، با هجوم هواداران صدر به پارلمان و آغاز یک تحصن نامعلوم تشدید شده است. بیشتر بخوانید

کشمکش بر سر اینکه چه کسی باید دولت بعدی را تشکیل دهد، شکاف را در جامعه شیعی که از زمان سقوط صدام حسین در سال 2003 بر سیاست عراق تسلط داشتند، عمیق تر کرده است.

 پس زمینه این رقابت‌ها چیست؟ چرا تشدید شده است؟ این اتفاقات به چه معناست و خطرات ناآرامی‌ها کدام خواهد بود؟

 

• صدر و رقبای او چه کسانی هستند؟

مقتدی صدر؛ شناخته شده‌ترین بازمانده از خاندان صدر با پایگاه حمایتی شدیدا وفادار و همچنین سابقه نبرد با نیروهای آمریکایی و درگیری با مقامات عراقی.

نیروهای شبه‌نظامی مسلح تحت امر او معروف به «جیش المهدی» در مقاطعی درگیری‌هایی با نیروهای آمریکایی ائتلاف و افراطیون سنی و حکومت مرکزی عراق داشته‌اند. در سال 2008 صدر جیش‌المهدی را رسما منحل کرد البته در حال حاضر شبه نظامیان «سرایا السلام» (گردان‌های صلح) را دارد که اعضایش همان اعضای جیش المهدی سابق هستند.

او در حکومت، جایی که حامیانش مناصب بسیاری را در اختیار دارند، نفوذ زیادی دارد. صدر در سال‌های اخیر بر هویت خود به‌عنوان یک ملی‌گرای عراقی تأکید کرده و با نفوذ آمریکا و ایران مخالفت ورزیده است.

رقبای شیعه او ائتلافی به نام چارچوب هماهنگی شیعیان تشکیل داده‌اند که شامل سیاستمدارانی همچو نوری المالکی نخست وزیر سابق و گروه های شبه نظامی می‌شوند.

هر یک از طرفین، طرف دیگر را به فساد متهم می کند.

• چرا بن بست تشدید شده است؟

تنش ها پس از انتخابات اکتبر (که در آن جنبش صدر با 74 کرسی از 329 کرسی پارلمان به عنوان بزرگترین بلوک ظاهر شد و سهم فراکسیون های دیگر گروهای شیعی از 48 کرسی در مجلس پیشین به 17 کرسی کاهش یافت)، تشدید شده است.

درخواست بازنگری و تجدید نظر در نتیجه انتخابات پارلمانی توسط گروه های شیعی معترض به نتایج انتخابات توسط دیوان عالی عراق رد شد. دو بار به دلیل به حد نصاب نرسیدن دو سوم از اعضای مجلس برای انتخاب رئیس جدید دولت، تشکیل دولت با ناکامی مواجهه شد. مقتدی به چارچوب هماهنگی فرصتی ۴۰ روزه برای تشکیل دولت داد اما این مهلت هم به پایان رسید و دولت تشکیل نشد. بیشتر بخوانید

صدر که از این بن بست ناامید شده بود، به نمایندگان جریان صدر دستور داد تا در ماه ژوئن پارلمان را ترک کنند. این حرکت ده ها کرسی را به چارچوب هماهنگی واگذار کرد به این معنی که چارچوب هماهنگی حال می‌توانست با گزینه خود برای تشکیل دولت اقدام کند.

ابتدا نوری المالکی تمایل خود را برای پست نخست وزیری ابراز کرد که با واکنش صدر در توییتر از این اقدام چشم پوشی کرد. بیشتر بخوانید

سپس رقبای صدر نامزد دیگری به نام محمد شیاع السودانی را معرفی کردند که از نظر حامیان صدر به عنوان یک وفادار به مالکی شناخته می شود. به نظر می رسد این گام آخرین جرقه برای حامیان صدر بوده و آتش اعتراضات را برانگیخته است.

 در این بین وزارت دفاع عراق گفته است که وظیفه‌ی ارتش حفظ حاکمیت عراق از گزند دشمنان است به همین خاطر باید نیروهای امنیتی محافظت از اموال عمومی و خصوصی و حفظ جان تظاهرکنندگان بر عهده‌ی نیروهای امنیت است و ارتش در این مورد تنها نظاره‌گر خواهد بود.

 

• ناآرامی‌ها برای عراق چه به دنبال دارد؟

عراق از زمان سرنگونی صدام حسین در سال ۲۰۰۳ وارد یک چرخه بی‌پایان ناپایداری سیاسی شده است. قانون اساسی مصوب سال ۲۰۰۶، با تعریف یک نظام سیاسی قومی-مذهبی مانند، نهادهای حکومت را میان شیعیان، سنی‌ها و کوردها تقسیم می‌کند.

عراق تاکنون بیش از 9 ماه را بدون دولت جدید سپری کرده است. این بن‌بست به ناکارآمدی سیاسی در کشوری می‌افزاید که از خدمات عمومی ضعیف، فقر بالا و بیکاری گسترده علی‌رغم ثروت عظیم نفتی رنج می‌برد و از زمان شکست داعش در پنج سال گذشته شاهد هیچ درگیری بزرگی نبوده است.

در زمانی که افزایش شدید قیمت نفت خام درآمدهای نفتی عراق را به بالاترین حد خود رسانده است، دولت بودجه ای برای سال 2022 ندارد و اختصاص هزینه برای پروژه های زیرساختی مورد نیاز و اصلاحات اقتصادی به تعویق افتاده است.

در همین حال، مردم عادی عراق از قطعی برق و آب رنج می برند. برنامه جهانی غذا می گوید 2.4 میلیون نفر از جمعیت 39 میلیونی نیاز شدید به غذا و کمک های معیشتی دارند.

این بحران باعث می‌شود که توجه  از مشکلاتی همچون افزایش قیمت جهانی غذا، خشکسالی و تهدید دائمی ناشی از داعش منحرف شود.

 

• احتمال خشونت چقدر است؟

از زمان استعفای جمعی نمایندگان جریان صدر در عراق و بالا گرفتن تنش سیاسی در این کشور، تصاویر مسلح از رهبران جریان‌های عمده شیعه منتشر شده است. پخش این تصاویر در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، نگرانی از بروز درگیری‌های مسلحانه و جنگ داخلی در عراق را تشدید کرده است.

فراخوانی چارچوب هماهنگی برای تجمع در روز یکشنبه، نگرانی‌هایی را در مورد رویارویی در خیابان‌ها ایجاد کرد، اما گویا تظاهرات لغو شده است.

سازمان ملل متحد خواستار تنش زدایی شد و گفت: "صدای عقل و خرد برای جلوگیری از خشونتِ بیشتر ضروری است". بسیاری از رهبران عراقی نیز خواهان صلح شده اند.

صدر قول اقدام سیاسی مسالمت آمیز را داده است، اما وجود پیروان غیرنظامی که مسلح هستند، در صورت تشدید بن بست، ترس از درگیری مسلحانه را دامن می زند.