۱۴۰۳/۹/۷ ۲۲:۱۲
| تاريخ: ۱۴۰۱ پنج شنبه ۲۳ تير ساعت ۱۸:۱۳ | بازدید: 1378 نظرات: 0 کد مطلب: 19714 |
مەلا کەریمی مەهابادی کێ بوو؟
ئامادەکردنی: فەرەیدون حەکیم زادە
لێرەدا دەگەڕەینەوە سەر ١١٦ ساڵ لەمەو پێش و ژیان و بەرهەمەکانی هونەرمەند و دەنگخۆشی کورد " خوالێخۆشبوو مەلا کەریمی مەهابادی" (سابڵاغی)یە. خاوەنی دەنگێکی ڕەسەن و ئەهووراییە و ڕەنگە لەنێو کورددا کەم کەس هەبێ وەک وی بچێ لە بواری ستایل و دەنگ و تۆن و موسیقاوە. جگە لەوە، کە گوێ دەگرییە ئەوەندە بەرهەمەی کە بۆ ئێمە بەجێ ماون، بۆمان دەردەکەوێ کە بەشێکی زۆریان لە لایەن نەوەکانی تری مۆسیقای کوردی وەکوو نەمران مامۆستا حەسەن زیرەک و مامۆستا محەممەد ماملێ و مامۆستا عەلی مەردان و مامۆستا عەزیز شاڕوخ گوتراونەتەوە و لە فەوتان پارێزراون.
مەلا کەریم ساڵی ١٨٨٥ی زایینی لە شاری "مەهاباد" لە دایک بووە و ساڵی ١٩٠١ پەڕیوەی باشووری کوردستان بووە و لە شاری "سلێمانی" نیشتەجێ بووە و لەوێ بە مەلا کەریمی مەهابادی ناوبانگی بووە. بەپێی ئەو زانیارییانەی لە بەردەستمان دایە، جاری وابووە بە "کەریم ئەحمەد"، مەلا کەریمی مەهابادی" "مەلا کەریمی سابڵاغی" ناوی هاتووە. ناوبراو لە ساڵی ١٩٣٨ لە شاری "بەغدا" ماڵ‌ئاوایی لە ژیان کردووە. ئەو کاتەی کە لە سلێمانی بووە، جیا لە کاری موسیقا، پێوەندی لەگەڵ کەسانی وەک" پیرەمێرد"ی شاعیر و " ڕەشۆڵ"ی هونەرمەندا بووە و وێكڕا کۆڕیان گێڕاوە.
خاڵێکی جێگای سرنج ئەوەیە کە پێوەندی و دۆستایەتی مەلاکەریم و پیرەمێرد زۆر بووە و پیرەمێرد لە گۆڤاری ژیان (١٩٣٥) باسی لێ دەکا و خۆی هۆنراوەی (بەهار- کە دەڵێن) دەیدا بە مەلاکەریمی مەهابادی بۆ ئەوەی ئاوێتەی مۆسیقا و دەنگی خۆی بکا و دواتر ئەم گۆرانییە بووەتە سروودی قوتابییانی ئەو سەردەمە.
مەلا کەریم خاوەنی چەندین بەرهەمە، کە وەختی خۆی لە بەغدا تۆمار کراون و بەداخەوە بەشێکی زۆریان فەوتاون و نەگەیشتوونەتە دەستی ئێمە. بەو هیوایەی ئەوەندە بەرهەمەی کە لێی بەجێ ماوە، وەک کارێکی گرینگ لە لایەن ئەنیستیتۆ پێوەندیدارەکانەوە بە شێوەیەکی شیاو بڵاو بکرێنەوە و توێژەرانی مۆسیقا و مێژوو حەول بدەن زیاتری لە سەر بکۆڵنەوە.
ناوی بەشێک لە گۆرانییەکانی مەلا کەریم بریتین لە:
▪️دەچمە سەر ناڵەشکێنێ، مەقام: نەغمەی عەجەم، هۆنراوە: فۆلکلۆر
▪️ئاگر بارانە، بەستە: نەغمە “ئۆرفە”یی، هۆنراوە: فۆلکلۆر
▪️خانمی مەزەدار، بەستە: نەغمەی “هۆمایون”، هۆنراوە: فۆلکلۆر
▪️غەزێمێ، بەستە: نەغمەی “هۆمایون”، هۆنراوە: فۆلکلۆر و دانراو
▪️دڵەکەم غەمگینە، بەستە: نەغمەی مەقامی ئەفشار، هۆنراوە: فۆلکلۆر
▪️لە سیلەی شێخ مەولانا، بەستە: نەغمەی سێگا، هۆنراوە: فۆلکلۆر
ئەم بەستەیە لە ساڵانی بیست‌دا بۆ یەکەم جار بە دەنگی مەلا کەریم لە سەر قەوان تۆمارکراوەو لە شەستەکان‌دا بە دەنگی هونەرمەند خوالێخۆشبوو حەسەن زیرەک تۆمار کراوەتەوە.
▪️شلە یار، بەستە: نەغمەی سێگا، هۆنراوە: فۆلکلۆر
ئەم ئاوازە بۆ یەکەم جار بە دەنگی مەلا کەریم تۆمار کراوە، دوایی مامۆستا عەلی مەردان لە ڕادیۆیی کوردیی بەغداد تۆماری کردووەتەوە.
▪️خاسی تۆ خانمی، بەستە: نەغمەی ئەفشاری، هۆنراوە: فۆلکلۆر، دوو قۆلێ بە دەنگی مەلا کەریم و ڕەشۆڵ تۆمار کراوە
▪️وەرگەڕێ ئاوێزانت بم، بەستە: نەغمەی سێگا، هۆنراوە: فۆلکلۆر
▪️دولبەرا، مەقام: سێگا، هۆنراوە: عەلی بەگی سالار سەعید
▪️کەوای بەرت ماهووتە، بەستە: نەغمەی چوارگا، هۆنراوە: فۆلکلۆر ئەم گۆرانییە دوو قۆڵی بە دەنگی مەلا کەریم و ڕەشۆڵ تۆمار کراوە
▪️بەلەنجە، بەستە: نەغمەی چوارگا، هۆنراوە: فۆلکلۆر
▪️سەوزە هەی لیمۆ، بەستە: نەغمەی ڕاست، هۆنراوە: فۆلکلۆر
▪️کاکە لە چەماو بێ، بەستە: نەغمەی سێگا، هۆنراوە: فۆلکلۆر
▪️بەهاران، بەستە: مەقامی هوزام، هۆنراوە: عەبدوڵڵا بەگی مسباحۆلدیوان “ئەدەب”
▪️کە دەڵێن، هەواکەی تورکییە لە سەر نەغمەی “ادار ساحلندە”، هۆنراوە: پیرەمێرد
▪️چەند شیرینە لام، ئاواز: عەرەبییە، بەستە: نەغمەی مەقامی ڕاست، هۆنراوە: زێوەر، ئەم بەرهەمە دوو قۆڵی بەدەنگی مەلا کەریم و ڕەشۆڵ تۆمار کراوە
▪️فەخرە بۆ ئێمە کوردستان، ئاواز: عەرەبییە، بەستە: نەغمەی مەقامی ڕاست، هۆنراوە: زێوەر، ئەم بەرهەمە دوو قۆڵی بە دەنگی مەلا کەریم و ڕەشۆڵ تۆمار کراوە
▪️دڵ لە دوری وەتەن، هۆنراوە: فایەق بێکەس، ئەم بەرهەمە دوو قۆڵی بە دەنگی مەلا کەریم و ڕەشۆڵ تۆمار کراوە.
▪️ئێمە کە منداڵ و نەوجەوانین، ئاواز: فارسییە، بەستە: نەغمەی مەقامی ڕاست، هۆنراوە: زێوەر.* ــ هیوادارم کەس یا کەسانێکی خەمخۆر تاو دەنە قەڵەم یا بە تۆمارکردنەوەی ئەوڕۆیی ئاوازەکانی ئەو خوالێخۆشبووە بەشێک لە شانازییەکانی ئەم گەلە زیندوو کەنەوە و بەرهەمی کەسایەتییەکانمان لە خۆڕا مایەپووش نەبن تا بێگانەکان بەرهەمەکانییان بدزن و فەرهەنگ و ئەدەبیاتی خۆیانی پێ دەوڵەمەند بکەن و ئێمەش هیچ نەکەین و تەنیا سەیریان بکەین.
