بررسی علل و عوامل خودکشی زنان،با تاکید بر کردستان ایران

 محمد آتش زای

«بغض تلخ در طنین صدایش پنهان شده و نمی تواند کلمات را درست ادا کند ،‌ صورتش را غریبانه پنهان می کند، گویی می خواهد عقربه زمان را به عقب بازگرداند و پدرش به جای اینکه او را در زیر رگبار مشت و لگدهایش بگیرد در آغوشش بفشارد، مثل زمانی که کودک بود.چقدر دوست داشت تصویر خاطره یکشنبه سیاه همان روز که پدرش یکباره به باد کتکش گرفت و او در اقدامی جنون آمیز رو به سوی انباری رفت و پیت نفت را بر روی خود ریخت و ناگهان کبریتی که نام بی مسمای بی خطر بر روی آن نقش بسته بود را روشن کرد به صورتی دیگر رقم می خورد. اکنون او صورتش به قدری گوشت اضافه آورده که نمی تواند در برابر آئینه ای که در کنار طاقچه، رف و ساعت قدیمی شماطه دار خانه قرار دارد بایستد.»

مقدمه

با گذر از جامعه سنتی و توسعه یافتن و مدرن شدن جوامع، انسان با پیشرفت های زیادی در زندگی مواجه شده است به گونه ای که میانگین سن انسان در سده بیستم ، ده سال و یا حتی بیشتر افزایش یافته است . در فقیرترین بخش های جهان این میانگین از چهل و هشت سال به شصت و سه سال رسیده است. به نصف رسیدن نرخ مرگ و میر در بین کودکان که می توانند دلایلی همچون بهبود و اصلاح وضع تامین پزشکی ، پیشرفت در زمینه های کشاورزی ( انقلاب سبز) صنعت و ...داشته باشند و نامش به هر معیاری پیشرفت است اما به گفته جان ریز این نیمه داستان است و انسان امروزه با مسایل و مشکلات زیادی نیز دست به گریبان است.پس از جنگ جهانی دوم 149 جنگ در گرفته است که بیش از 23 میلیون کشته داشته است که دو برابر مرگ های قرن نوزدهم و هفت برابر قرن هجدهم است. اما می توان اشاره کرد که مشکلات و مسایل انسان فقط به جنگ محدود نمی شود و انسان با مسایل فراوانی همچون تصادفات ، حوادث رانندگی ، بیماریهای مزمن همچون سرطان و ایدز و ... مواجه است. انسان با گذر از جامعه سنتی به مدرن باپدیده و مسئله دیگری به نام خودکشی روبرو شده است. سازمان بهداشت جهانی که از سال 1950 آمار خودکشی خود را اعلام می کند از سال 1950 تا 1995 این سازمان افزایش 33 تا 49 درصدی خودکشی در بین زنان و مردان اعلام کرده است.میزان خودکشی در کشورهای اروپای غربی حدود ده نفر در هر صدهزار نفر از جمعیت تخمین زده شده است و در میان کشورهای غیراروپایی ، ژاپن در مرحله اول قرار دارد و میزان خودکشی در این کشور 6/22 در صدهزار نفر در جمعیت بوده است.

سالانه حداقل یک میلیون نفر در سراسر دنیا خودکشی می کنند یعنی در هر 40 ثانیه یک نفر (به نقل از خبرگزاری فرانسه). طبق آمار منتشر شده از سوی وزارت کشور انگیزه خودکشی در مطالعات انجام گرفته به ترتیب مربوط به مسائل ناموسی، اختلالات خانوادگی، تحصیل و ازدواج، شکست و ناامیدی، فقر و تنگدستی، بیماری های روانی استرس ها و فشارهای روانی، تنهایی، عشق و تمایلات شدید عاطفی و اعتیاد به مواد مخدر و مواد توهم زا بوده که در این میان سهم خودکشی با انگیزه اختلافات خانوادگی با 41 درصد بالاترین علت خودکشی ذکر شده است. رایج‌ترین روش انجام خودکشی در کشورهای مختلف متفاوت است و تا حدی به روش‌های قابل دسترس بستگی دارد. روش‌های معمول عبارتند از: حلق‌آویز کردن، مسمومیت با قرص برنج، و سلاح گرم و کشیدن تیغ روی رگ است ولی در کردستان بیشترین آمار مربوط به خودسوزی زنان است.

تعریف خودكشی

خودكشی به عنوان یك رفتار، مرگی است كه به دست خود شخص انجام می‏گیرد. به گفته اشنایدمن ،خودكشی عمل آگاهانه آسیب رساندن به خود است كه می‏توان آن را یك ناراحتی چند بعدی در انسان نیازمندی دانست كه برای مسئله تعیین شده او این عمل بهترین راه حل تصور می‏شود.بر مبنای تعریف مركز مطالعات انستیتو ملی بهداشت روانی آمریكا، خودكشی تلاشی آگاهانه به منظور خاتمه دادن به زندگی شخص توسط خودش می‏باشد كه ممكن است این تلاش به اقدام تبدیل گردد یا فقط به شكل احساسی در فرد بماند. دورکیم معتقد است که میزان خودکشی در طبقات پایین کمتر و در طبقات بالا و مرفه میزان آن بیشتر است اما در یک تناقض آشکار با یافته های دورکیم ، بسیاری از تحقیقات اخیر در خصوص خودکشی (از جمله تحقیق شیکاگو توسط ماریس) دریافته اند که وضعیت اجتماعی – اقتصادی پایین با نرخ خودکشی بالا همراه است.هام ارمش و سوس مطرح می کند که با بالا رفتن درآمدها، خودکشی کاهش می یابد و با افزایش بیکاری ، خودکشی نیز افزایش می یابد. فروید اولین کسی بود که به خودکشی نگاهی روانکاوانه و روانشناسانه انداخت.او خودکشی را نوعی خشم فرو خورده می دانست که مجال بروز نداشته است. جستجو برای یافتن متغیرهای روانی مرتبط با رفتار خودکشی تاریخی طولانی دارد. ویژگی هایی مانند رفتار تکانشی، تفکر سیاه-سفید، حل مسئله، حافظه ی ثبت کننده ی خود-زندگینامه و ناامیدی با خودکشی مرتبط دانسته شده اند.

جامعه ی کردستان ایران و وجود بافت سنتی

در مناطق کردنشین به ویژه در استان های کرمانشاه و ایلام تاکنون زنان و دختران بسیاری یرای رهایی از تبعیض های جنسیتی،اجتماعی و عشیره ای به خودکشی و بیشتر به خودسوزی دست میزنند. وجود بافتی سنتی و عشیرهای در مناطق روستایی کردستان ایران هرگونه تحرک را از زنان گرفته و به علت نشاختن حقوق خود و کم سوادی  بیشتر مورد تبعیض قرار میگرند. در جوامع روستایی،مرد سالاری به شیوه ای افراطی هرگونه صدای زن را در گلو خفه میکند. یک استاد دانشگاه می گوید: در استان هایی مانند کردستان و کرمانشاه که هنوز آن فرهنگ سنتی که دارای ویژگی‌های منفی و رسوم غلط نیز هست - غالب است و همچنان آمادگی ذهنی دادن حق طلاق و تصمیم گیری به زنان ایجاد نشده، آمار خودکشی زنان بالاتر است.با توجه به پژوهش های انجام شده در برخی استان های کردنشین می توان اشاره کرد که میزان خودکشی در هر صدهزار نفرکمتر از ده نفر است اما آنچه خودکشی در میان مردم کرد را متفاوت از دیگر جوامع خواهدکرد میزان خودکشی در میان زنان است . در اکثر جوامع جهان میزان خودکشی موفق در میان مردان بالاتر از زنان است. اما در کشورهای همچون چین و گینه نو این میزان بعضی وقتها در بین زنان بالاتر بوده است . در میان زنان کرد میزان خودکشی آنان بالاتر از میزان خودکشی مردان است. همچنین روشی که زنان از آن برای اقدام به خودکشی استفاده می کنند، روش خودسوزی است که از خشن ترین و دلخراشترین روش ها برای اقدام به خودکشی است. تحقیقات انجام شده در زمینه اپیدمولوژی خودکشی نشان داده اند که زنان از روش های ملایمی چون خوردن قرص یا سم استفاده می کنند، در حالیکه تحقیقات انجام شده در استان های ایلام ، کرمانشاه ، کردستان و ... نشان داده اند که رایج ترین روش خودکشی زنان کرد ، خودسوزی است.

با این که جامعه کردی ، جامعه ای در حال گذر از سنت به مدرن است و مدرنیسم بخشی از آن را فرا گرفته است هنوز سنت بر بخشهایی از این ساختار حاکم است . با تغییر در بسترهای عام توسعه چون شهرنشینی و سواد و ... ارزش های مدرنی در این جامعه رواج پیدا کرده است که بیشتر مورد پذیرش جوانان و زنان قرار می گیرد.در جامعه سنتی که ساخت مردسالار قویتر و پررنگتر است،چون این ساخت و هنجارهای آن به وسیله ارزشهایی پشتیبانی خواهد شد که مورد پذیرش همه افراد جامعه است و در آن زنان نیز این ارزشها را پذیرفته و موقعیت فروتر خود را پذیرفته اند ، هیچ تعارضی برای آنان به وجود نخواهد آمد لذا احساس هیچ گونه فشار اجتماعی نخواهند کرد . اما در جامعه جدید با رواج ارزشهای مدرن زنان از موقعیت و نقشی فروتر خود هرچه بیشتر آگاهی پیدا خواهند کرد. ساخت مردسالاری در جامعه گرچه با چالش هایی مواجه شده و در بخش هایی از آن تضعیف شده است اما این ساخت هنوز بر بخش های زیادی از این جامعه حاکم است و زنان زیادی در این جامعه زیر فشارهای ناشی از این ساخت هستند لذا همچون فردی مدرن قادر نیستند که کنش گری فعال و خلاق باشند و بتوانند در مورد سرنوشت خود انتخاب کننده و تصمیم گیرنده باشند. در این جامعه در حال گذربا وجود ساخت سنتی مردسالاری از زنان انتظار می رود که ارزش های مسلط مردسالاری را پذیرفته و به نقش فروتر خود گردن نهند و تصمیمات مردان را در مورد خود (زنان)بپذیرند اما زنان با آگاهی از اینکه می توانندفردی خلاق و تصمیم گیرنده باشند ، نمی توانند این ارزش ها را بپذیرند، لذا فشار برای رعایت هنجارها و ارزشهای مردسالاران از طرف جامعه مرد سالار افزایش می یابد، لذا در چنین حالتی است که زنان جبراجتماعی و انتظام شدید مسلط را احساس خواهندکرد ، زنان در چنین حالتی درخواهندیافت که سرنوشت آنان در قالب از پیش طرح شده مردسالاری ریخته شده است و در حالی که خواهان کنش فعالانه و تصمیم گیری در مورد سرنوشت و زندگیشان هستند با قالبی غیر قابل تغییر مواجه می شوند و امیدی برای رهایی از این وضعیت نمی یابند راه چاره را در خودکشی می جویند.

ایران با رتبه ی 6 در هر صد هزار نفر در رتبه ی 58 جهان قرار دارد،5/42 درصد خودکشی ها در ایران به صورت حلق آویز،30 درصد خودسوزی و 5/13 درصد با قرص و سم است. استان ایلام با 26 در هر صد هزار نفر و استان کرمانشاه با 23 در هر صد هزار نفر ،رتبه های اول و دوم را دارند. در سال 1382 سه هزار خودکشی موفق(64 درصد مردان و 36 درصد زنان)در ایران رخ داد که این رقم یک درصد کل مرگ و میرهاست. در سال 1383 ،400 نفر در استان ایلام خودکشی کردند که بیش از نیمی از آنان زنان بودند.

علل و عوامل خودکشی زنان کرد :

بررسی اخبار مربوط به خودکشی در بین زنان کرد نشان می‌دهد که زنان در جامعه کرد در خانواده، از سوی برادر، پدر و گاه مادر، مورد خشونت قرار می‌گیرند. آن‌ها وقتی می‌بینند در یک موقعیت فرودست قرار گرفته‌اند و از حقوق انسانی، اجتماعی و مالی ناچیزی برخوردارند، تنها راه موجود برای پایان دادن به شرایط سخت زندگی خود را خودسوزی و خودکشی می‌بینند. زنان کرد در یک جامعه مردسالار به شدت تحت کنترل و در معرض تبعیض جنسیتی و فشارهای روانی شدید هستند و در عین حال نمی‌توانند این نظارت را تحمل کنند. بنابراین خودسوزی را به عنوان اعتراض به وضعیت موجود انتخاب می‌کنند. در یک جامعه عشیره‌ای مجازاتی ‌شدید در واکنش به اعتراض زن به ازدواج تحمیلی و اراده و انتخاب وی در روابط جنسی و عاشقانه در نظر گرفته می‌شود. به عبارت دیگر تحت عنوان ناموس و شرف به سادگی زنان را به مرحله مرگ می‌رسانند. خودسوزی در میان زنان کرد به نوعی  مخالفت و سرکشی مبدل می‌شود. استدلال دیگر این است کسانی که دست به خودسوزی می‌زنند در تلاش‌اند تا اطرافیان و جامعه  را متوجه ساخته و از گرفتاری خود آگاه‌شان سازند. در این صورت، این عمل فریادی است برای کمک.

مسائلی مانند مردسالاری و نوع بینشی که نسبت به جنس زن در کردستان وجود دارد یکی از اساسی ترین دلایل نارضایتی زنان از وضعیتی است که در آن قرار دارند. تارنمای تاریخی و مرور وضعیت زنان در جامعه کردستان نشان می دهد که زن در جامعه کردی همیشه ابزرای برای برآورده کردن امیال جنسی یا راحت طلبی مردان بوده است و دنیایی غیر از چارچوب منزل و مشغولیت به کارهای خانه و فرزند پروری و مسائل جنسی نداشته است. این نوع نگاه، دنیا را برای زنان کوچک کرده و عرصه را برای خودباوری در آنها تنگ کرده است. نبود خودباوری در میان زنان به مرور زمان آنها را منزوی کرده و در وضعیتی قرار داده که مرد فکر می کند زن در تصمیم گیری ها ناتوان است. این نوع بینش حتی در میان کسانی که به اصطلاح، مدرن اندیشه می کنند وجود دارد و به انواع مختلفی مانند مخالفت با کارزنان در بیرون از منزل، مخالفت با استقلال در تصمیم گیری، محدودیت، سرکوب و خشک کردن قوه استدلال در زنان وجو دارد. مطالعات روانشاختی نشان میدهد که عدم خودباوری و برخورد با دیوار ضخیم نمای "نمی توانم" در انسان وی را دچار نوعی یک نواختی، روزمرگی، افسردگی و انزوا می کند. یا اینکه حس توانمندی برای تغییر و نجات از وضعیت ناخوشایند را از وی می گیرد که نتیجه آن نا امیدی و پایان بخشیدن به زندگی خواهد بود.

پیشگیری از خودکشی

خصوصیت مشترک مابین افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند، داشتن این باور است که خودکشی تنها راه‌حل غلبه بر احساسات غیرقابل‌تحمل است. کشش خودکشی دراین است که نهایتا به این احساسات غیرقابل تحمل خاتمه می‌دهد. درتراژدی خودکشی ، آشفتگی و مشکلات عاطفی به حدی شدید می‌گردند که فرد را دریافتن راه‌های مختلف حل مشکل خود ناتوان می‌سازند. درحالی که راه‌حل‌های دیگری نیز وجود دارند..همه ما درطول زندگی احساس تنهایی ،افسردگی ، بی‌کسی و ناامیدی را تجربه می‌کنیم. مرگ یکی از اعضای خانواده و شکست در برقراری ارتباط از جمله مواردی هستند که اعتماد به نفس ما را تحت تأثیر قرارداده احساس بی‌ارزشی را در ما بوجود می‌آورند. ورشکستگی‌های اقتصادی نیز از جمله مشکلات عمده‌ای هستند که بعضی از ما در طول زندگی کم و بیش با آن مواجه می‌گردیم. از آنجایی که ساختار هیجانی هر شخص منحصر به فرد می‌باشد، هرکدام از ما در شرایط مختلف پاسخ‌های متفاوتی می‌دهیم.در تشخیص این که آیا واقعا فردی قصد خودکشی دارد، لازم است این موقعیت بحرانی، از دید فرد مورد ارزیابی قرارگیرد، چرا که ممکن است موضوعی که از دید شما از اهمیت کمی برخوردار است بنظر شخص دیگر بسیار مهم باشد، و یا واقعه‌ای که شما برای آن اهمیتی قائل نمی‌شوید برای شخص دیگر بسیار ناراحت کننده و مهم تلقی گردد. بدون توجه به ماهیت بحران ، اگر کسی احساس می‌کند که دیگر تحمل مشکلات را ندارد خطر اقدام به خودکشی ، به عنوان راه‌حل جذاب برای وی وجود دارد.

نتیجه بحث

خودکشی آن هم به وحشتناک ترین صورت با استفاده از آتش بدون شک نشان دهنده اوج درد و الم زنان کرد است که بایستی بدون اتلاف وقت چاره ای اساسی برای آن اندیشید. زنانی که خود را در میان زبانه های آتش می افکنند پیامی پر از درد و زجر به اجتماع مخابره می کنند که ضروری است به آن توجه شود.

همچنان که به آن اشاره شد نوع بینش غلط و اشتباه به زن و اختلافات خانوادگی در سه مرحله اوایل زندگی، قبل و بعداز ازدواج نشانه هایی از کم و کاستی اجتماعی کردستان است که نیازمند تجدید نظر و توجه جدی است.

برای ریشه کن ساختن آسیب های اجتماعی مانند خودکشی زنان راههای مختلفی را می توان عنوان کرد که از اساسی ترین آنها آموزش و تعلیم یا افزایش آگاهی در زنان است. زنان با افزایش تحصیلات و مهارتهای زندگی می توانند نسبت به کسب خودباوری و ارتقای سطح مدیریت زندگی خود اقدام کرده و راههای بهتری به جای خوردن به دیوار بن بست پیدا کنند. در این راستا خانواده ها و مردم کردستان نیز بایستی بینش های غلط و ناباورانه خود را در مورد زنان از بین ببرند و بر اساس باورهای دینی به مقام و جایگاه زنان احترام بگذارند و اجازه دهند عرصه برای مشارکت اجتماعی زنان مهیا شده و از چارچوب دیوارهای منزل بیرون آیند  تا بتوانند  در فضایی مثبت و موثر با متانت و وقار برای تعیین سرنوشت و آینده خود نقش ایفا کرده و گام بردارند.

منابع :