" فال چِل سِرو (چهل سرود) میراث شفاهی مردمان لک زبان

با شکل گیری اولین اجتماعات متمدن انسانی در زمین، همواره نوع بشر علاوه بر آنکه به دنبال رفع نیاز های اولیه خود ( سرپناه، خوراک، پوشاک و.. ) برای ادامه بقا بوده مدام در این اندیشه روزگار می گذرانده که چگونه می توان آینده و پیشامد های آن را پیش بینی نمود شاید دلیل این علاقه و اشتیاق را بتوان در روح سرکش آدمی و تلاش برای دانستن نا دانسته ها تفسیر کرد تا بدان جا که بعضی افراد همچون اشخاص کلاش ، کلاهبردار و مدعیان ارتباط با ماورا و.. از آن آغاز و با توسل به وسایل ساده و ابتداعی تا به امروز و با پیشرفت تکنولوژی این ادعا را مطرح نمودند ( و همچنان هم مدعی می باشند) که می توانند از طریق طالع بینی و فال گیری آینده و کیفیات پیشامده آن را به گونه شخصی و همگانی به طور دقیق و به جزئیات پیش بینی نمایند و از این راه به اغوا و اغفال افراده ساده دل می پردازند که این چنین افعال و اعمالی باعث بروز ناهنجاری های فراوانی از جمله بزهکاری های گوناگون در جامعه کنونی می شود.

اما باید بر این نکته تاکید نمود مسئله فال، طالع بینی و پیش بینی آینده آنچنان با ذات بشر آمیخته شده که نمی توان به سادگی از کنار آن گذشت یا بدون هیچ تحلیل و تفسیری حقیقت وجودی آن را به کلی رد نمود و نسبت به تاثر و تاثیر آن در فرهنگ، تفکر و اندیشه جهان امروز ( کلاسیک و مدرن ) بی تفاوت بود زیرا مخاطب هدف موضوع بحث گهگاه شاهد بروز اتفاقات پیش بینی شده از طرف فال گیر و طالع بین می باشد که نمیتوان هیچ دلیل منطقی و علمی به ضدیت و رد آن بیان کرد.

در این مقاله تلاش می شود ضمن بررسی همه جانبه مسئله فال و طالع بینی به تبیین، تفسیر و تحلیل جایگاه شناختی فال چِل سِرو ( چهل سرود ) در حوزه جغرافیایی سرزمین لکستان ( غرب و جنوب غرب کشور ) پرداختی تحلیلی_پژوهشی صورت گیرد.

مفهوم فال و طالع بینی :

معمولا فال را می توان تلاش فردی و شخصی ( و نه گروه ) جهت پیش گویی آینده فرد خواهان فال دانست که عموما با دست آویز قرار دادن ماور الطبیعه و به وسیله ابزاری همچون کارت، گوی، ابیات و.. به نتیجه می انجامد، این فرد طالب فال می باشد که انتخاب میکند کدام یک از انواع فال را گزینش کرده پس با وجود عنصر و پارامتر " نیت " در واقع فالگیر ( اکثرا ) آنچه را که مخاطب مشتاق شنیدن آن می باشد را بر زبان جاری می نماید ( فال قهوه، تاروت،  حافظ )

اما طالع بینی این چنین نیست و بیشتر بر دانش کشور های صاحب نجوم تاکید دارد معمولا فرد مشتاق طالع بینی هیچ قدرت انتخاب و اختیاری در آن نداشته، شخص طالع بین با استفاده از روز، ماه و سال تولد شخص هدف و با الهام از صور فلکی و ستارگان و مخدوش نمودن تمرکز و اعتماد به نفس شخص طالب طالع بینی، پیش گویی خود را به سمت و سویی که بیشتر و اکثرا مقبول خود می باشد سوق می دهد ( طالع بینی هندی، چینی، یونانی )

تاریخچه فال و طالع بینی :

از حدود هزاران سال پیش تا کنون در سر تا سر گیتی ستاره خوان ها یا طالع گویان از شرق گرفته تا غرب به تعبیر و تفسیر آینده مردم عادی می پرداختند آنان برای این کار از وسایلی همچون طالع نما، مهره، شاخ حیوانات و.. استفاده می نمودند تا به امروز که با پیشرفت علم و تکنولوژی پسا رنسانسی و انفجار شبکه های مجازی ( با تمرکز بر اطاله وقت و سرگرمی ) کار برای اهالی این دکان همیشه پر رونق بیش از پیش آسان شده است

در ایران هم با تدقیق در کتب مرجع تاریخ باستان می توان نقش پر رنگ فالگیران و رمالان را در روزمره مردم و حتی گهگاه در دربار بعضی پادشاهان ایران باستان مشاهده نمود

ولی به شکل همه گیر و شاید بتوان گفت رسمی آن را می توان در معاصر اول ( حکومت صفویه به بعد ) به وفور نقل نمود تا آن جا که تقریبا مردم آن دوران احوالیه شخصیه ( ازدواج، طلاق، وصیت ارث، معاملات و..) خود را با اتکا به فال برقرار می نمودند و این نشان از جایگاه و ارزش والای این باور در میان مردمان آن دوره داشته که بی راه نیست اگر ادعا نمود این باور هنوز هم در میان توده مردم استوار می باشد

فال چِل سِرو :

فال چل سرو ( چهل سرود ) در بین مردم زاگرس نشین خاصه مردمان لک زبان از محبوبیت خاصی برخوردار است و در بسیاری از امور و تصمیمات مهم زندگی به (چل سرو) تفال میزنند و جایگاهی بالاتر از فال حافظ در میان مردمان این حوزه دارد به نوعی می توان " چِل سِرو " را یکی از نماد های مهم فرهنگ هویتی لکستان لقب داد

روش تفال به چِل سِرو بدین شکل است که برای تفال ، جلسه ای شکل می گیرد ( شب چله،  چهارشنبه سوری، اعیاد، عروسی و..) و افراد حاضر در جلسه هر کدام به طور تصادفی سر بیت هایی از ابیات چهل سرو را می خوانند و چهلمین بیت که گفته شد همان جواب فال مورد نظر می باشد، شمردن ابیات توسط یک نفر انجام می شود که خود در گفتن ابیات شرکت نکرده و به وسیله ی یک تسبیح ابیات ذکر شده را شمارش می کند، بدین شکل که چهل عدد از دانه های تسبیح را جدا کرده و سه تای آنها را به نیت سه اسم ( الله،محمد،علی ) به جای سه بیت اول شمارش کرده و سپس به ازای هر بیت خوانده شده یک دانه شمارش میکند

هر کدام از ابیات چل سرو شامل دو یا سه بیت است که بیت اول را " سربیت " گویند و در حین تفال فقط مصراع اول سربیت را میخوانند

افرادی که " سِرو "می‌خوانند از تعداد و چگونگی دانه‌های تسبیح بی‌اطلاع‌ هستند تا اینکه با جدا شدن آخرین دانه یعنی چهلمین دانه تسبیح، فرد مامور اعلام می‌کند که این دانه چهلم است و بیت کامل مصرعی که با دانه چهلم خوانده‌شده باید خوانده و تفسیر شود

هر بیت دارای تعبیر و تفسیر خاصی است که برای دیگران روشن است و ابیات دارای تعابیر منفی و مثبت به‌ موازات هم خوانده می‌شود و طبق اقبال و طالع هر کس بیت خاصی دردانه چهلم می‌افتد که همان فال فرد است

نمونه ای از ابیات چِل سِرو :                 

// خدات و بین د دو گل ژوهار ، اول اسب و زین دوم ژن و مال //

" خداوند به تو دو گل از بهار هدیه دهد اول اسب و زین دوم زن و دارائی "

// تلی ژ زلفت پاونی پامه، گری نوینمت آخر دنیامه //

" تاری از گیسوانت به پایم زنجیرشده ، لحظه‌ای نبینمت دنیا به آخر می رسد "

// هر صو و سحر بانگ خروسان ، شوره تلمیت بار تازه‌ عروسان //

" هر صبح و سحر بانگ خروس‌ها، صدای پای کاروان تازه‌عروس‌ها "

// هر مای هر مچین هر بی قضا بوین هر کمر بسته ایموم رضا بوین //

" همیشه در سفر هستی ان شاالله همیشه سالم بمانی و همیشه مسافر ضریح امام رضا باشی "

// مال و مالداریم دو قرون پوله کوی بنمر نثار عه چتر حویله //

" " همه دارایی ام مقدار کمی پول است میخواهم همه اش را فدای یار کنم

خصوصیات چِل سِرو :

فال چل سرو هم مانند دیگر فال های رایج در میان قاطبه مردم صرفا مجموعه ای از پیش بینی ها، خیر و شر گویی ها و نهان و پیدا ها سخن به زبان می آورد و ناگفته پیداست که نمی توان به طور قطع و یقین آن را تائید نمود و چشم و گوش بسته به ارتباط ابیات آن با واقعیت و حقیقت محض حکم داد اما آنچه این فال را از دیگر انواع متشابه خود متمایز میکند خلوص و حضور قلب در هنگام اجرای آن است

اولا برای اجرای این فال نیاز به ابزار آلات کلیشه ای همچون کارت، گوی، مهره و.. ( که پیش زمینه تفکری منفی در مورد آن ها وجود دارد ) نیست و بدون هیچ ابزاری صرفا با شمردن و نهایتا یک تسبیح فال به نتیجه می رسد

دوما برای انجام این فال نیاز به پرداخت هیچگونه وجه نقد و مال منقول یا غیر منقول دیگری نمی باشد و هر کسی با هر سطح درآمدی می تواند قلب خود را به ابیات بسپارد و نتیجه غایی را بدست آورد و این ویژگی باعث شده که کلاهبرداران و رمالان اشتیاقی برای ورود به آن نداشته باشند

سوما بر خلاف دیگر فال های رایج هیچ کس بر زبان نیاورده و در هیچ کجای این فال ادعا نشده که فال صورت گرفته نتیجه صد درصد داشته و شخص طالب فال بدون هیچ شک و شبهه ای به سرمنزل مقصود خواهد رسید بلکه به سادگی می توان نقش پر رنگ توکل و اعتقادات خاصه عقیدتی مذهبی و خضوع و خشوع در برابر خواست الهی را در بسیاری ابیات این فال به تماشا نشست ( نمونه ابیات مطرح در فوق )

همه این ویژگی ها باعث شده شورای سیاست گذاری ثبت آثار کشور در سال ۱۳۹۱ فال چِل سِرو را در فهرست میراث شفاهی و آثار سنن و اقوام به ثبت رسمی و ملی برساند

سخن پایانی :

در پایان باید عرضه داشت با خوانش دقیق و مفهومی این نویسه و تامل بر آن کاملا آشکار و روشن نمود می نماید که پدیده فال گیری، طالع بینی و رمالی دارای چه چهره زشت، کریه و بد منظری از جمیع جهات بوده و پر واضح است که قصد نگارنده از نگارش این مکتوبه به هیچ شکلی از اشکال توصیه به انجام و اقدام افعال مذکور نبوده و نیست و این مقاله صرفا بیان یکی از بی شمار ویژگی جامعه لکستان، شناساندن آن به دیگر اقوام ایرانی و تبیین روح قدسی و الی الحقی می باشد که در زیر پوست آن نهفته است