چه شد که پای اردوغان به عربستان باز شد؟

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، سه سال و نیم پس از متهم کردن رهبر عربستان سعودی به قتل و همچنین برگزاری یک محاکمه ساختگی درباره قتل جمال خاشقجی، قصد دارد امروز پنج‌شنبه برای بهبود روابط با عربستان سعودی به این کشور سفر کند.

خاشقچی، منتقد دولت سعودی، در سال 2018 توسط یک گروه ضربت سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول کشته شد. در آن زمان، اردوغان «بالاترین سطوح» دولت سعودی را به دادن دستور این قتل متهم کرد و روند قانونی بررسی این پرونده در ریاض را به شدت مورد انتقاد قرار داد. همزمان آنکارا از به اشتراک گذاشتن شواهد این قتل با سعودی‌ها، به دلیل نگرانی از دستکاری و تغییر، خودداری کرد.

در شرایطی که اقتصاد ترکیه در حال حاضر با مشکلات بغرنجی مواجه است و انتخابات سختی در پیش است، اردوغان در تلاش است تا روابط دیپلماتیک تیره آنکارا را اصلاح کند.

 

این سفر، نقطه اوج تلاش چند ماهه اخیر آنکارا برای ترمیم روابط با ریاض، پس از تحریم غیررسمی عربستان سعودی مبنی بر واردات ترکیه به دلیل موضع این کشور در قبال قتل خاشقچی است؛ اقدامی ملموس و حاکی از تغییر چشمگیر ترکیه.

تصمیم آنکارا در این ماه برای انتقال پرونده حقوقی قتل به ریاض و به درخواست پادشاهی توسط گروه های حقوق بشر و مخالفان مورد انتقاد قرار گرفت. اما تحلیلگران و دیپلمات ها می‌گویند با توجه به انزوایی که ترکیه از نظر دیپلماتیک با آن مواجه شده است، این نزدیکی بسیار ضروری بوده و ترکیه دیگر نمی‌تواند این بازی حوزه نفوذی را که از آغاز بهار عربی دنبال کرده است، ادامه دهد.

ترکیه در سال‌های اخیر با وجود مخالفت بازیگران منطقه، پایگاه های نظامی خود را در قطر و سومالی بنا نهاد. مواضع آنکارا در قبال درگیری‌ها در سوریه، لیبی، قره‌باغ و جاهای دیگر و همچنین دستیابی به سامانه‌های دفاعی روسیه نیز باعث ایجاد اصطکاک با همسایگان و متحدان ناتو شده است.

به نظر می‌رسد ترکیه حداقل به طور مقطعی سیاست خارجی تهاجمی و خودبزرگ بینی‌اش را کنار گذاشته است و شرایط اقتصادی، تغییر رویکرد ایجاب را ایجاب کرده است. حال دیگر آنکارا سیاست خارجی خود را «کارآفرینانه و بشردوستانه» توصیف کرده  و وزیر امور خارجه سال 2022 را «سال عادی سازی» برای ترکیه نامیده است.

 

 اخیرا دولت آنکارا گفته تصمیم محاکمه خاشقچی سیاسی نبوده است. قبل از این اقدام، مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه گفته بود که شرایط برای «همکاری قضایی» با ریاض قبلاً برآورده نشده بود، اما حالا طرفین در حال اجرای آن هستند. او نگفته که چه چیزی تغییر کرده است.

اقتصاد ترکیه سال‌هاست که بیمار بوده و بحران لیر از اواخر سال 2021 به دلیل سیاست پولی غیرمتعارف مورد حمایت اردوغان آغاز شده است. آنکارا از آن زمان به دنبال چاره‌ایی برای کاهش فشار از طریق روابط بین المللی بوده است.

علاوه بر قراردادهای تهاتری موجود با چین، قطر، کره جنوبی و امارات متحده عربی - به ارزش 28 میلیارد دلار - آنکارا چشم به معامله با ریاض دوخته است؛ همچنین به دنبال سرمایه‌گذاری‌ها و قراردادهایی مشابه آنچه با ابوظبی امضا شده، رفته است. نورالدین نباتی، وزیر دارایی ترکیه دیروز گفت با همتای سعودی خود درباره همکاری ها و تبادل نظر در مورد اقتصاد، تجارت و سرمایه گذاری صحبت کرده است.

 

 از سوی دیگر، پس از اینکه سیاست خارجی ترکیه آن را در منطقه و فراتر از آن منزوی کرد، ترکیه در سال 2020 برای ترمیم روابط با رقبای خود دست به خودشیرینی سیاسی زد و با مصر، امارات، اسرائیل و عربستان سعودی وارد عمل شد. تلاش‌ها با قاهره تاکنون پیشرفت کمی داشته است، اما عادی‌سازی با امارات و اسرائیل، روابط تجاری و دیپلماتیک را بهبود بخشیده است. در حالی که عربستان به دنبال راه حلی برای مناقشه خاشقچی بود، روابط با ریاض سرد مانده بود.

آنکارا خواستار محاکمه مقامات ارشد سعودی به دلیل قتل شده بود و از حکم عربستان سعودی که هشت نفر را بین هفت تا بیست سال به دلیل قتل به زندان انداخته بود، انتقاد کرد. ریاض هرگونه دخالت ولیعهد و یافته‌های این گزارش را رد کرد.

با بازگشت پرونده خاشقجی به ریاض، و همچنین بازنگری ترکیه در سیاست های منطقه‌ای خود تحلیلگران و مقامات معتقدند که موانع سیاسی برای عادی سازی روابط با عربستان سعودی و پایان دادن به تحریم‌های تجاری برطرف شده است.

نوع مداخله ترکیه در اوکراین و ارتباط با روسیه، حضور نظامی در اقلیم کوردستان، از سرگیری رابطه با رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی حاکی از دکترین جدید ترکیه در منطقه است. اگرچه تحقق این اهداف وابسته به متغیرهای منطقه‌ای است اما ترکیه پیشتر ثابت کرده که دوستی قابل اتکا نیست. رابطه اردوغان و بشار الاسد زمانی آنقدر صمیمی بود که ناهار را به صورت خانوادگی در دمشق و شام را در آنکارا می‌خوردند.