خالکوبی در میان کوردها و ملل خاورمیانه

 

 

 از خالکوبی‌ها در طول تاریخ برای زیباسازی بدن، حک کردن نمادها بر روی پوست، مشخص کردن هویت قومی و بیان منش مذهبی(روحیه مذهبی) استفاده شده است. علیرغم اینکه تابوهای مذهبی گسترده‌ای علیه خالکوبی در میان مسلمانان وجود دارد، این عمل هزاران سال قدمت دارد و هنوز در برخی جوامع مرسوم است.

در مصر باستان، مردم این منطقه با جوهر، نقوشی را بر بدن خود می‌کشیدند و از ترکیب‌های عجیب و غریبی همچون دودۀ آمیخته با شیر مادر و یا حتی زردآب موجود در کیسه صفرای گوسفند و بز استفاده می‌کردند.

امروزه خالکوبی صورت، رسمی‌ست که توسط قبایل بربر(آمازیغ‌ها) در الجزایر، کوردها در بین‌النهرین و بادیه‌نشینان عربستان انجام می‌شود. خالکوبی‌هایی که دارای رنگ زغالی یا سبز تیره هستند، معمولاً در خانه انجام می شوند و توسط زنان دیگر روی پوست کشیده می شوند. زنان در پوست یک نوع فرورفتگی ایجاد می‌کنند و سپس آن قسمت را با مخلوط سیاه دودی یا نیلی می‌مالند.

 خالکوبی می تواند به مسائل متفاوتی از جمله اتفاقات مهم و سرگذشت یک زن اشاره داشته باشد.

 

 

در شمال آفریقا خالکوبی یک عمل باستانی است که قدمت آن به پیش از اسلام می رسد و هنوز در میان زنان بربر در مراکش، تونس، الجزایر و لیبی نسبتا رایج است.

خالکوبی مراحل مختلفی از زندگی‌ این زنان مشخص می‌کند که در نتیجه از سنین پایین شروع می شود.

محل قرار گیری خالکوبی ها معنی دارد. به عنوان مثال، یک خط عمودی روی چانه نشانه نامزدی است، در حالی که یک علامت در نوک بینی می تواند نماد ازدواج یا مرگ یک کودک باشد. برخی از خالکوبی ها نیز نشان دهنده گذار یک دختر به دوران زنانگی است و اغلب، گروهی از دختران با سن مشابه در یک زمان زمان خاص خالکوبی می کنند.

این نقوش علاوه بر شرح نمادین رویدادهای مهم فرد، برای محافظت در برابر ارواح شیطانی و همچنین به عنوان نشانه زیبایی به کار می‌روند.

 بیشتر خالکوبی‌های روی دست‌ و بدن مرتبط به سلامتی و شفا بوده و برخی از طرح ها که از گردن تا ناحیه شکم امتداد داشته‌اند، نماد باروری است.

در خالکوبی زنان آمازیغ، نماد خورشید، چشم کبک، زنجیر و مگس رایج بوده است. در فرهنگ بربر، کبک به معنی ظرافت و زیبایی و چشمان آن نمادی از خطر همیشگی است.

از آنجایی که خالکوبی یک سنت منحصر به زنان است، مردم آمازیغ نیز آن را نمادی از زنانگی می‌دانند. بر اساس افسانه‌ها، زنان آمازیغ برای جلوگیری از تمایل جنسی سربازان فرانسوی ، سرتاسر بدن خود را با خالکوبی می‌پوشاندند.

علیرغم این تاریخ ریشه‌دار، خالکوبی به دلیل تعصبات مذهبی و گسترش مدهای غربی در حال نابودی است. امروزه بسیاری از زنان ترجیح می دهند به جای خالکوبی، از حنا، رنگ طبیعی که در طی یک یا دو هفته از بین می رود استفاده کنند.

 

بادیه‌نشین‌ها

خالکوبی بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ مردان و زنان بادیه‌نشین، به ویژه کسانی که در بیابان های شبه جزیره عربستان زندگی می‌کنند، به شمار می‌رود.

علیرغم ممنوعیت مذهبی خالکوبی، بسیاری از قبایل عرب ترجیح می‌دهند تا به روی صورت، مچ پا، مچ دست و سایر اعضای بدن خود خال بکوبند. این عمل به منظور دفع نیروهای شیطانی، قدرت و محافظت در جنگ‌ها صورت می‌گیرد. برای مثال، گفته می‌شود که خالکوبی روی مچ دست، باعت قوی‌تر شدن دست فرد می‌شود. این کار آن‌ها را قادر می‌سازد تا دام‌های خود را راحتر بدوشند.

همچنین برخی از قبایل بادیه نشین معتقدند که نشانه‌گذاری باعث درمان بیماری‌ها می‌شود و گفته می شود که علائمی مانند نقطه های کنار سر یا بالای چشم، دردهای فرد را التیام می بخشد.

در حالی که سنت‌ها در میان قبایل متفاوت است، در برخی جوامع، خالکوبی‌های یک دخترِ بادیه‌نشین توسط مادرش انتخاب می‌شود. خالکوبی بر اساس ویژگی‌ای انتخاب می‌شود که والدین دوست دارند که در فرزندشان ببینند. مثلاً نقطه روی بینی به معنای امید به زندگی طولانی برای کودک است.

علامت گذاری‌ها همچنین به عنوان یک سیستم شناسایی قبیله‌ای نیز عمل می‌کنند و بادیه‌نشینان آموخته‌اند تا از خالکوبی برای تعیین قبیله فرد استفاده کنند.

در برخی موارد، حیوانات نیز در خالکوبی به تصویر کشیده شده‌اند، به عنوان مثال، تصویر غزال نشان دهندۀ لطف و زیبایی است.

 

«ده‌ق» کوردی

خالکوبی یا «ده‌ق»، در میان کوردهای عراق، ترکیه، سوریه و ایران رایج است. ده‌ق نوعی خالکوبی‌ نقطه چین است که عمدتاً بر روی چانه متمرکز شده و شبیه ریش است؛ خالکوبی به عنوان نشانه ای از زیبایی در نظر گرفته می شود و به ویژه در بین زنان بالغ 60 سال به بالا رایج مرسوم است. کوردها همچنین ده‌ق را بر روی صورت، بازوها، پاها، باسن، زانو، گردن و بین سینه‌ها نیز می‌زنند.

برخی از منابع تاریخی می‌گویند قدمت ده‌ق در میان کوردها به 10 هزار سال می‌رسد. بسیاری از نمادهای به تصویر کشیده شده در ده‌ق از جمله گیاهان، ستاره‌ها و حیوانات، از طبیعت الهام گرفته شده‌اند و معنایی در پس آن‌ها نهفته است. بخشی از تاریخ گمشده و پنهان بین النهرین را نیز می‌توان در ده‌ق‌ها جستجو کرد. ده‌ق در بدن زنان بیشتر از مردان است.

این خالکوبی‌ها معمولاً در خانه و با استفاده از سوزن خیاطی که پوست را سوراخ می‌کند، کشیده می شوند. سپس از دوده برای پر کردن سوراخ استفاده می شود. در نهایت پس از یک دوره دلمه بستن زخم، رنگ سیاه تیره‌ای از خود به جای می‌گذارند.

خالکوب نباید طلاق گرفته باشد، باید از نظر جسمانی سالم باشد بچه مرده به دنیا نیاورده باشد و یا بچه‌اش نمرده باشد. می‌گویند اگر شخص نامناسب ده‌ق بزند، برای صاحب دق بدشانسی می آورد.

در میان کوردها گمان بر این است که ده‌ق آدمی را از چشم بد مصون می‌دارد، شانس می بخشد، قدرت جنسی، باروری و  بخشش و زیبایی را افزایش می دهد. برخی نیز معتقدند که برخی از نمادها از مرگ و میر و بیماری‌ها جلوگیری می کنند.

خالکوبی‌هایی که بین چشم‌ها دیده می‌شود، با هدف دور کردن «چشم نظر» و آسیب‌هایی‌ست که در نتیجه آن ایجاد می‌شود. برخی از زنان کورد پس از گرویدن از دین ایزدی به اسلام، نماد ماه را روی صورت خود خالکوبی کردند.

نماد (V) شکل روی چانه به طور سنتی نشانگر هویت قبیله‌ای است که به طور متناسب به اندازه میزان بزرگی خانواده بستگی دارد.

خورشید نماد سرچشمه حیات است و این ده‌ق در میان کوردهای ایزدی بسیار رایج است. برخی معتقدند که نماد ستارگان و صلیب ها بازمانده زمانی هستند که مردمان کورد آسمان را می پرستیدند. صلیب همچنین از فرد را از شر شیطان محفوظ می‌دارد.

دایره ها نشان دهنده رَحِم هستند و باروری را افزایش می دهند. الماس نماد قدرت و شجاعت است. «درخت زندگی» نشان دهنده میل به یک زندگی بی پایان است. این نوع ده‌ق که بیشتر در میان پیرزنان کورد دیده می شود از مابین سینه شروع و تا پایین فک امتداد دارد. همچنین «درخت زندگی» نماد ازدواج، تولد، تولید مثل و آمیزش جنسی است.

امروزه به ندرت زنی را می‌توان یافت که ده‌ق داشته باشد، دق امروزه به یک سنت فراموش شده تبدیل شده است و این سنت احتمالا با مرگ زنان و مردان مسن از بین خواهد رفت.