فستیڤاڵه‌کان"هەڵپەرکێ" بەرەو کوێ دەبەن؟!

ئەو کورتە نوسراوەیە قەرار وابو بەدوای فستیڤاڵی هەڵپەرکێێ بانە بڵاو کرێتەوە کە بە هەندێ هۆکار وەدوا کەوت تا ئەوڕۆ

پێشتر زۆر بیرۆکە و هزر ئاوڕیان داوەتەوە سەر ڕەقس و بە تەعریفێکی تر کایەی جەستە و موزیک و ڕەوایەت و.. کە پێدا  چونەوە بەوان دا کارێکی ئەستەمە و لە حەوسەلەی زۆرینەمان دا نێ بەڵام وەک کورتە نیگایەک باشترە ئاماژە کرێ،  لە دیالێکتیکی ئاژاوە(آشوب) و چەندگانەگی هێگێل ئەگەر ڕەقس نەهایەتی حەل و فەسلی پارادۆکس و زایینی "یەک بوون" بێ و ئەمرێکی مێژویی لە بەرانبەری دا نیچە دەڵێ ڕەقس پێاشان دانی نیزامی ئیستعاری جیهانی هەستیە  لە دوپات بونەوەی دایرەیی دا و ئەمرێکی زانیاری دەر  و هەروەتر ئەو ڕەهایە، پێناسە دەکا لە کۆتایی دا جەستە بە هەڵگری ڕوح وەلا دەنێ و دەڵی ڕوح تێیدا ناگونجێ، یاکو پۆل والێری 1923 لە وەسفی زیافەتی ئەفلاتونی دا دەڵی ڕەقس گەڕانێکە لە خودی تاک، دۆزینەوە خودە، جان ماڕتین 1985 پێی دەڵی ئەو شوالیە (پاڵەوانە) نوێیە کە ژیان لە ئامێزی تێکنۆلۆژیا دا دیسان دەخوێنێتەوە یا هۆرێست 1983 لە پێناسی ڕەقسی ئەوڕۆیی دا دەڵی حەڕەکاتێکە لە دایک بوی ئێنتزاعی فکریە.. لەهەر حاڵ هەرچەن بەرەو دواتر بڕۆین یا بەرەو پێشتر گەلێک پێناس و شوناسی تر بۆ ڕەقس و پێ کوتانی مرۆڤ لە ڕوبەرو بونەوەی لەگەل سوژەهای جۆراوجۆر دێتە دی..

لە درێژە مێژوو دا هەمو گەلەکانی سەر زەوی بۆ ڕێکەوتەکانی تایبەتی خۆیان بۆ سوژەگەلی تایبەتیان بۆ ڕووداوەکانی جۆراوجۆریان بۆ نەریتە و تەنانەت هزر و باوەڕەکانی ئەخلاقیان بۆ ڕەوایەت و چیرۆکەکانیان و.. ڕەسمی و ئایینی تایبەت بە خۆیان هەبوە و دەشبێ.. کە تێکەڵاوێکن لە شانۆ و ڕەقس و ڕەوایەت و هتد.

"هەڵپەرکێ" ڕەسم و ئاینێکە کە هاوکات حەڕەکەتی جەستە و نەزمی هاوبەشی\ڕیتمی، موسیقا و دەنگ، ڕەوایەک و چیرۆک و تەنانەت مێژوش تێیدا بەشدارن.. کە پێموایە زۆر کەس لەگەڵ ڕەقس لێی تێک چووە و خەریکە ئەو دو پێناسە خەڵت دەکا

کورد وەکو هەمو گەلێکی تر زمان و پێناسی مێژوویی و پێشینەی مێتۆلۆژیک و ئەساتیری و تێئۆلۆژیک/ئایینی تایبەت بە خۆی هەبووە کە هێماکان و نیشان ونیگارەکانی دەکرێ زۆر بە هاسانی لەسەر شوێنەوارە مێژوویەکان و تا دەگا بە جل و بەرگ بدۆزرێتەوە.

لە پێناسی بوونەکانی "مەزن"ی فەرابەشەری و باڵامرۆڤی وەکو "شامار" و "شالیار" و "ئاژیدەهاک" ڕا بگرە تاکو پێک هاتی پەیوەندییەکانی لەگەڵ دەرەوە و ژینگەی جیهانی دەوروبەری هەمویان سەرچاوە و ڕێفرێنسی ئەو پێک هاتنی ئایینەی هەڵپەرکێ دەتوانن ببن.

وەک نیگارەی دایرەی ‌هەڵپەرکێ و گەڕانی لە ئاڵقەی شامار وەک کڕنۆش بۆ کەسایەتی مەزنی زانست و حێکمەت، کە ڕەسمی لەسەر زۆر شوێنی کۆن و ئاسەوارە مێژوویەکان ماوە و هەیە.

یا وەکو لەخۆدەرچونی تاک و کۆمەڵ بەدەور سوژەی پیرۆز لە ئاگرەوە بگرە تاکو خۆر و.. کە بەشێکی پێکهاتی مێتۆلٶژیایی کوردین یاکو دەنگی تاکێک کە هەڵدەپەڕێ و بەرساختەکانی پەیوەندی وی لەگەڵ ژینگەی مرۆڤی و خودی سروشتی بوونەوەرانەکەی کە ناوەڕۆکێکی تا ڕادەیەک ناتورالیستی یا هەمان سروشتی پێ دەبەخشێ.. لەهەر حاڵ ئەو فاکتانە هەموی لەسەر پێک هاتی ئەو ڕەسم و ئایینە بێ کارکرد نین و لە جێی خۆیان کاریگەری تایبەتیان هەبووە و بەردوامە.

ئەگەر ئێمە قبوڵ کەین "هەڵپەرکێ" ڕەسمێکە بەدەوری سوژەیەکی "مەزن"، بێگومان کەسێک کە هەڵدەپەڕێ کەسێکە ڕەوتی زمانی، ئەخلاقی و بیری و هزری ئەو مەزنەی گرتۆتە بەر واتە حەول دەدا ئەو مەزنایەتیە لە خۆی و حەڵقەی دەوری بدۆزێتەوە و وەدەستی بێنێ..

بە پێی کارکرد و دەوری مەزنگەکان واتە مەعبەدەکان و شوێنگەلێکی کە تێدا مەزنایەتی سوژەی مەزن ستایش دەکرا بۆی نەبوە و سەخت بووە هەمو کەس بتوانێ ئەو ڕۆلەی هەڵپەڕین وە عۆدە گرێ و زۆرتر پارێزەرکانی ئەو شوێنە کەسایەتی مرۆڤە مەزەکان ئەو ڕەسمانەیان زانیوە و بەڕێوەیان بردوە و دواتر گشتی خەڵک لە رێ و ڕەسمەکانی بەزمی/ڕەزمی/.. گشتی خۆیان دا وەک پێزانین بە جێگە و پلەی مەزنایەتیە ئایینی هەڵپەڕکێیان بەڕێوە بردوە.. هەڵپەركێ وەکوو هەموو ئایین و ڕەسمەکان لە کاریگەری و بڵاوبونەوەی دەسەڵاتی مەزنایەتی و حەڵقەکانی دەسەڵاتی پێک هاتوو بێ بەری نەبوە جا بۆیە لە قۆناغی خۆی دا ساختەگەلێکی وەکو نیزامی عەشیرەیی، سونەت گەلی ژیان و هتد هەمویان کاریگەری خۆیان هەبوە لەسەر فۆرم و نەزمی هەڵپەرینەکان..

هەڵپەڕکێ جیا لە نەزمی جەستەی ‌هەڵپەڕین و موسیقا و دەنگی شایەنی خانێکی گرینگ و هەستیاری هەیە کە ئەو لەگەڵ ڕەقسی ئەوڕۆیینە جیا دەکاتەوە و مەعنایەکی تری پێ دەبەخشێ.. ئەویش "ڕەوایەت" و "گێڕانەوە"یە.. بەداخەوە ئە خانە کە تەنانەت لە زمانیش دا توشی خەسار و بٶشاییەکی زۆر بوە هەر دێتو زیاتر فەرامۆش دەکرێ ولەبیر ناکرێ..

بۆشاییەک کە بۆ نمونە فستیڤالی بانە لە فستیڤالێکی "هەڵپەرکێ" تاکو کێبەرکێی هەڵپەرینی نزمی دادەبەزێنێ..

"هەڵپەركێ" وەک چۆن لە ڕەوتی مێژووی هزر دا ڕووح جیگە و پلەی بێ وێنە و تایبەتی بووە لەویش دا ئەو گێرانەوە دەور و ڕۆلێکی بناغەی سێبەندەی پشتی هەیە و تا ڕادەیەک کە بە پێی باوەڕی نوسەر نەقشی ڕوحی لەسەر شانە.. بەداخەوە لە دواهەمین فستیڤالێک کە بینیم نیشانێک و بایەخێکم بەو ڕوحە گرینگەی هەڵپەرکێ نەدی و تەنانەت لە چەن بەشی مەراسمەکە دا بەرپرسەکان و داوەرەکان ئەساسەن دەورێک بۆ گەشانەوەی ئەو "زمانی گێڕەوە و گێڕانەوەی ئایینی ‌هەڵپەرکێ" قائیل نەبوون کە بەراست جێی دڵەمەندیە چونکوو ئەو کەسانە لەجێێ خۆیان زەحمەتێکی زۆریان بۆو مەیدانە کێشاوە و حەیفە ئاوا توشی لاڕێی پسیڤ ولاواز و نزم بێ..

ئەوەی ئێستا لە فستیڤالەکان زیاتر گرینگی پێ دەدرێ زیاتر باری پێشانگایی و جەزەبەی فۆتۆژێستیکی مەسلەیە بۆ گەشەی گشتیاری شار و ناوچە کە ئەگەرچی ئەوەش هەر لە جێی خۆی گرینگە بەڵام نەک لەو ئاستەدا کە ئەو ڕویدادە فەرهەنگی و چاندیە تووشی دابەزینێکی تا ئەو ڕادەیە بکا.

لە هەڵپەرکێ بۆ ئافراندنەوەی خانی گێرانەوە و ڕەوایەتی مەزنایەتی بێ گومان پێویستی حەیاتی هەیە بە زمان نەک گوڕاندن و..، کارکتری بەهێز، دەورگێر نەک هەڵپەرین+سمێڵ! موسیقا و دەنگ نەک سێرفەن دەهۆڵ+زووڕنا و فەزا سازی نەک سێنێک جیات عەرزی ڕەق! هەیە.. تاکو جل بەرگی پێویست.

ئێمە زۆر شێوە و ڕەسمی ‌هەڵپەرینمان هەیە کە بە قەولی "وەن لابان" لانکەی ڕەوایەتی مەزنایەتی سەرچاوە جیهانە و لەگەڵ هەمو گەلەکانی تر هاوبەش و هاوتەریبە. بۆ نمونە بووکەبارانە کە لە ئاستی هەڵپەرکێ ڕا دابەزیوەتە سەر لەقاندی داولێک/مەتەرسەکێکی ڕازاوە..

یا نا جۆرە هەڵپەڕینێکی بە ناوەڕۆکی تەواو ژینگەیی وەک بەشێکی کەسایەتی پەیوەندی منی کورد لەگەڵ ژینگە و بونەوەرانی تری بە هۆی لاواز بوونی ڕۆژبەرۆژی و بۆشایی بەشی شانۆ/ڕەوایەتی چۆتە بن گڵ و ئیتر تەنانەت حەوسەلەی ئاوڕدانەوەشیان لێی نیە..

‌هەڵپەركێ پێویستی بە تاکێکە کە جۆرێک ‌هەڵپەڕێ کە موسیقا، گێڕانەوە و ڕەوایەت، ڕوحی مەزنایەتی لە مەنشوری جەستەی وی بوگزەرێ و بینەر و بیسەر بەرەو ئەو مەیل بە مەزن بوونە هان دات.. کە دیارە ئەوە ئەرکێکە یەکجار سەخت، هەستیارە و پێویستی بە تەمرین و کایە و دەورگێرانی بەردەوام لە زۆر جۆری هەلپەركێ و تەنانەت وەرزیشی پێشەکیشە بە قەلێک وا نێ کە هەر دێخون دە کەواپاتۆڵ هەڵکێشی و سەرچۆپی هەڵگری نەخێر هەڵپەرکێ پێویستی وێرای ڕوحیکی وەن لابانی بە ڕاس دێنیس/تێد شاون 1913(هاوژینی یەک بون)-ە کە کێریۆگرافیەکی نوێ بدەن بە جەستەی ماندو و کەوتوی ‌"هەڵپەرکێ" ببەخشێ کە بۆم بڵێتەوە کاراکتێری سەرچۆپی کێش چۆن نزیکترین کەسایەتی بە جێگە پلەی مەزنایەتی پەیدا دەکا و یا نا گاوانی چٶن پەیوەندیەکی بە فۆرم و نەزمەوە هەیە!

باشترین هەنگاو ئەوەیە کە فستیڤالەکان چەن دانە مێحوەر یا سوژە وەکو تڕاژدی/سەیدەوان، حەماسی/ فڵانە شەڕ یا.. هەڵبژێرن و داوا لە کۆڕەکان کەن کە ئیجڕاکانیان لە دەوری ئەو مێحوەرانە بێ. ئێنجا بۆ هەڵسەنگاندنی کاری کۆڕەکان دیسان پێویستی بە تاکی جیا لە ‌تاکێک هەیە کە فەقەت باری نەزمی هەڵپەرینەکان بزانێ بەڵكو تاکی شانۆناس و شانۆزان، تاکی کۆمەڵ ناس، تاکی هزریش هەیە کە بتوانێ مەنشورێک ڕێک و پێک بۆ هەلسەنگاندن ساز دات. بەداخەوە هەندێ لە کەسایەتییەکانی هەرەباشی ئەو کۆڕانە باوەڕیان لەسەر جەزم کردنی فۆڕمەکانە کە لە جێی خۆی خەسارێکی ترە و دەبێ زۆر زۆر زیاتر لێی ورد بینەوە، جەزم و بەستراو کردنی فۆرم و نەزمەکانی هەلپەرین پێشی ساز کردنی پردی دیالۆگی ئەو ئایینانە لەگەل سوژەکانی ڕۆژی کۆمەلگا لە خۆشەویستی بگرە تا خۆکوژی دەبەستێ کە ئەوە خۆی هۆکاری داکەوتنی هەڵپەرکێ وەکو نیزامێکی مەعنایی ئایینیە.. و لە نەهایەت دا ئێمەی بینەر بتوانین لە سێنتێزی جەستە/دەنگ/ڕەوایەت/ جیهانێکی ژێنەر/هزری ببینین و هاندەری بینینی زۆر سیلەی شاراوەی ژیانی بەکۆمەڵمان بێ..

 لەوە زیاتر سەرتان ناهێشێنم هیوادارم ڕۆژبەرۆژ بینەری گەشانەوەی کۆڕەکانی ڕەسەنی فەرهەنگی و هونەری بین و دیسان دەست خۆشی و ماندونەبوونی هەمو بەڕێوبەرانی ئەو بەشانە دەکەم.