اردوغان در افغانستانِ پساآمریکا به دنبال چیست؟

مدتی پیش و قبل از اینکه طالبان بتواند افغانستان را تصاحب کند، ترکیه پیشنهاد داد که مسئولیت اداره و حفاظت از فرودگاه استراتژیکِ کابل، که تنها دروازه اصلی افغانستان محاصره شده به جهان است، پس از پایان خروج نیروهای آمریکایی و ناتو از این کشور جنگ زده، بر عهده بگیرد.

این پیشنهاد با استقبال گرم طالبان مواجه شد اما خبرگزاری رویترز چهارشنبه گذشته گزارش داد که حالا طالبان اصرار دارد که آنکارا ارتش خود را تا مهلت داده شده یعنی آخر ماه اوت (سه روز دیگر) از افغانستان خارج کند.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه بارها گفته که مایل است نیروهای خود را در فرودگاه کابل نگه بدارد.

اما اصرار ترکیه برای ماندن در افغانستان چیست؟

ترکیه، به عنوان تنها کشورِ اکثریت‌مسلمان در ناتو، مدتهاست که از نظر دیپلماتیک و سیاسی در افغانستان تأثیرگذار است. ترکیه جدای از روابط عمیقِ ریشه‌دار تاریخی، فرهنگی، مذهبی و قومی با افغانستان، با پاکستان، حامی اصلی طالبان نیز روابطِ حسنه‌ای دارد.

در گذشته نیز، ترکیه چندین اجلاس بین دولت‌های پاکستان و افغانستان در جهت بهبود مذاکرات بین کشورهای همسایه ترتیب داده است.

ترکیه در حالی که نقش فعالی در تلاش‎های چند جانبه برای پایان دادن به درگیری‌های چند دهۀ اخیر افغانستان ایفا می‌کرد، هم‌زمان روابط تنگاتنگش را با جناح‌های گوناگون و رقیب‌های سیاسی از جمله طالبان در این کشور حفظ کرد.

ترکیه بیش از 500 سرباز در افغانستان دارد، اما این سربازان به هیچ جنگی نمی‌روند و فعالیت‌های آنها محدود به تامین امنیت بخش نظامی فرودگاه کابل و آموزش نیروهای امنیتی افغان است. ترکیه به دلیل نقش غیر رزمی خود در افغانستان روابط بهتری با طالبان نسبت به سایر کشورهای ناتو دارد. از این رو  پیش‌تر وظیفۀ تسهیل‌گری گفتگوهای صلح بین کابل و طالبان را بر عهده گرفت.

اگرچه طالبان به ترکیه هشدار داده که نیروهای خود را تا آخر ماه اوت از افغانستان خارج کند اما به نظر می‌رسد آنکارا در نهایت بتواند از طریق متحدان خود، یعنی پاکستان و قطر بر شورشیان طالب فشار بیاورد که فکر خروج ترکیه از افغانستان را از سر بیرون کنند. همچنین بنابر گزارش‌ها ترکیه تصمیم گرفته است که خود مستقیما با طالبان در این مورد صحبت کند.

 

با توجه به آن‌چه گفته شد ترکیه در موقعیت برتری برای تامین امنیت فرودگاه اصلی افغانستان در دوران پساآمریکا قرار دارد. آنکارا با به عهده گرفتن این مسئولیت مهم و در نتیجه ماندن به عنوان یک بازیگر کلیدی در افغانستان پس از خروج ایالات متحده سود زیادی خواهد برد.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، هیچ‌گاه تمایل خود را برای افزایش نفوذ ترکیه در جهان اسلام پنهان نکرده است. از زمان زمامداری او ترکیه نفوذ خود را در مسلمانانِ جنوب آسیا از طریق رسانه‌ها و پروژه‌های آموزشی افزایش داده است.

درام‌های ترکیه‌ای مانند «قیام ارطغرل» (پرهزینه‌ترین سریال تاریخ ترکیه) در پاکستان و افغانستان تبدیل به یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌ها شده و به بهبود افکار عمومی این کشورها نسبت به ترکیه بسیار کمک کرده است.

 

علاوه بر این، در سالهای اخیر آنکارا با هدف کنار گذاشتن عربستان سعودی و قرار دادن ترکیه به عنوان رهبر جدید جهان اسلام سنی، اقدامات مختلفی در سیاست خارجی خود لحاظ کرده است.

این کشور به طور فعال در درگیری‌های منطقه‌ای مانند جنگ سوریه، علیه عربستان سعودی و متحدانش حضور داشته و در انتقاد از ریاض در موضوعات مختلفی از محاصره قطر گرفته تا ترور جمال خاشقجی ، آشکارا مواضع خود را بیان کرده است.

تلاش‌های ترکیه برای حفظ حضور مستمر در افغانستانِ پساآمریکا با تبدیل شدن به دروازه‌بانِ فرودگاه کابل تا حدی امتداد این بلندپروازی‌های ژئوپلیتیک است.

حفظِ نقشِ فعال در افغانستان پس از خروج آمریکا، به جاه‌طلبی‌های ترکیه برای افزایش اهمیت خود در ناتو و ترمیم روابط تیره و کدر خود با آمریکا کمک می‌کند.

در ژوئیه 2019، آنکارا موشک‌های S400 را که در اصل برای هدف قرار دادن سخت افزار ناتو ساخته شده بود، از روسیه خریداری کرد.

این خرید روابط ترکیه را با دیگر اعضای ناتو که این اقدام را تهدیدی برای امنیت‌شان می‌دانستند، تیره کرد. آمریکا در نهایت برای ابراز نارضایتی از ترکیه، تحریم‌هایی علیه این کشور اعمال کرد. حمایت آمریکا از نیروهای کورد در سوریه و عملیات ترکیه علیه این گروه‌ها و همچنین امتناع آمریکا از استرداد فتح الله گولن، که ترکیه او را مسئول کودتای 2016 علیه اردوغان می‌داند، روابط آنکارا و واشنگتن را از پیش تیره‌تر کرد.

ترکیه با داوطلب شدن برای تامین امنیت فرودگاه کابل و در نتیجه تضمین حضور ناتو در این کشور پس از خروج آمریکا ، امیدوار است روابط خود را با واشنگتن بهبود ببخشد.

همچنین ترکیه با نشان دادن خود به عنوان یک بازیگر مهم در افغانستان، امیدوار است که موقعیت و اعتبار خود را در ناتو افزایش دهد. اخیراً ترکیه به دلیل سیاست‌های مداخله جویانه خود در لیبی، عراق و سوریه مورد توجه متحدان ناتو قرار گرفته است. با نگاهی به گذشته، حضور ترکیه در افغانستان پس از خروج نیروهای ناتو در سال 2014 به این کشور کمک کرده بود تا از طریق مأموریت آموزشی‌پشتیبانی ناتو اهمیت خود را در این ائتلاف افزایش دهد. بنابراین ترکیه به احتمال زیاد بر این گمان است که با باقی ماندن در این کشور پس از پایان خروج آمریکا به نتایج مشابهی می‌رسد.

 

علاوه بر این، فرودگاه کابل برای کشورهای ناتو که می خواهند حضور دیپلماتیک خود را در ماه‌ها و سال‌های آینده در افغانستان حفظ کنند، اهمیت استراتژیک خواهد داشت. بدون شک تضمین امنیت فرودگاه توسط ترکیه، به کسب اعتبار نزد این کشورها کمک می‌کند.

ترکیه و ایالات متحده هنوز در حال مذاکره هستند و تاکنون تصمیم نهایی در مورد این که پس از خروج کامل آمریکا از افغانستان، امنیت فرودگاه کابل به عهده که خواهد بود، گرفته نشده است. چنان می‌نماید واشنگتن به پیشنهاد ترکیه علاقه‌مند است، اما تاکنون با شرایط و درخواست‌های ترکیه از جمله حمایت مالی، لجستیکی و دیپلماتیک موافقت نکرده است. در همین اثنا، طالبان به سرعت در حال قدرت‌گیری‌ست و ایران و روسیه قبلاً میزبان هیئت‌های طالبان بوده‌اند. اگر ترکیه واقعا این نقش را می‌خواهد، زمان حیاتی‌ست.