بسته شدن مرزها، علل و پیامدهای آن برای شهرهای کردنشین

رحمان بایزیدی

هاژه ـ هم اکنون 8 مرز رسمی بین ایران و عراق وجود دارد: تمرچین(حاج عمران) ، باشماق (مریوان)، پرویزخان (قصر شیرین)، خسروی (قصر شیرین)، مندلی (سومار) ، زرباطیه (مهران) ، الشیب (چذابه) و شلمچه که از این 8 مرز رسمی 6 تای آنها در شهرهای کردنشین واقع شده اند. علاوه بر این مرزهای رسمی بازارچه های مرزی در شهرهای دیگری مانند قاسمرش )سردشت)، سیران بند (بانه)، سیف (سقز)، شوشمی (پاوه)، شیخ صالح (جوانرود)، تیله کو (سرپل ذهاب) و دهلران (دهلران) وجود دارد که معبری برای کولبران هستند تا کالاهایی را از طریق مرز و بازارچه های مرزی وارد کشور کنند و از این راه روزی کسب کنند.

در روزهای اخیر با خبر بسته شدن بسیاری از این مرزها و تعطیلی کولبری در آنها مواجه شده ایم. این رویداد تعطیلی بازارها و اعتراضاتی را هم به دنبال داشت. مقامات در این رابطه اظهاراتی را عنوان کرده اند:

-     بیگلری نماینده سقز و بانه در مورد کارشناسی نبودن تصمیم بسته شدن مرزها گفت: متاسفانه این کار بدون کار کارشناسی و با تصمیم عجولانه دولت صورت پذیرفته و این موجب گله مندی شدید مردم مناطق مرزی شده است. نماینده سقز و بانه در خصوص علت بسته شدن مرز و بازارچه های مرزی گفت: آنچه که مشخص است، بسته شدن مرز به دلیل حساب پولی است. قبلا درآمدهای مرزی به حساب مرزبانی واریز می شده است که الان گفته می شود این کار قانونی نبوده و باید راهکار جدیدی برای آن اندیشیده شود. بیگلری خاطر نشان کرد: پیشنهاد بنده این است تا راهکاری برای این موضوع پیدا می شود، بهتر است که درآمدها به حساب خزانه کل کشور واریز گردد تا در این میان قشر کم درآمد که راه گذرانی به غیر از کولبری ندارند، تحت فشار قرار نگیرند.

-     استاندار کردستان در این باره تصریح کرد: بسته شدن مرز کولبری بانه هیچ گونه ارتباطی با مسائل امنیتی نداشته و مسدود بودن مرز کولبری بانه در حال حاضر بدلیل مشکلات اداری با دیوان محاسبات کشور می باشد.

-     محمد فلاحی فرماندار مریوان در جواب اعتراض تجمع کنندگان به تصمیم دولت جهت بستن مرز، گفت: از روزهای اول بسته شدن مرز همه مسئولین، اعضای شورای تأمین به دنیال بازگشایی مرز کولبری مریوان بودند. وی افزود: طی نامه ای رسمی که از استانداری کردستان به فرمانداری این شهرستان ارسال شده است، مرز مریوان بزودی بازگشایی خواهد شد.

-     رسول خضری نماینده مردم پیرانشهر و سردشت در این باره اظهار کرد:‌ مساله امرار معاش مردم مناطق مرز نشین به ویژه در شهرستانهای پيرانشهر و سردشت است که علاوه بر مرز نشینی بحث مرزداری و مرزبانی را هم به دوش می کشند.

آنچه مشخص است این است که قاچاق کالا، آسیب‌هایی را به اقتصاد کشور وارد می‌کند اما مگر در شهرهای کردنشین جایگزینی را برای اشتغال جوانان وجود دارد. در استان‌هایی همانند اصفهان و اراک که آمار بیکاری صفر است، اما در استان‌های مرزی همچون کردستان دستاوردی از صنایع مادر و سایر صنایع وجود ندارد تا در صورت جای گزینی برای قاچاق از آن حمایت ‌شود.

مقایسه شاخص‌های توسعه اقتصادی استان کُردستان با دیگر مناطق کشور، از وجود نابرابری در امر سرمایه‌گذاری و توجه دولت به این مناطق حکایت دارد و باعث گردیده ‌است اهالی شهرهای مرزیکُردستان به این شغل پر مخاطره روی بیاورند. یکی از عامل‌های اصلی گسترش این عمل خطرناک، نبودن فرصت‌های شغلی، نبود کارخانجات و سیستم سرمایه‌گذاری در شهرهای کُردستان باعث سیل عظیم کارگران به سوی کولبری شده‌است.

در این باره به عنوان یک شاخص کلیدی می‌توان به درآمد سرانه اشاره کرد، که بر اساس نتایج حسابهای منطقه‌ای سال ۱۳۸۵ میزان درآمد سرانه استان کردستان برابر ۱۵۷۰۰0۰۰ریال (یک میلیون و پانصد و هفتاد هزار تومان) در سال بوده، در حالی که میانگین کشوری آن حدود ۳۸۸۰۰۰۰۰ ریال (سه میلیون و سیصد و هشتاد هزار تومان) است بر این اساس درآمد سرانه استان تنها حدود 4/46 درصد درآمد سرانه میانگین کشوری است و از حیث این شاخص، استان رتبه ۲۹ را در کل کشور به خود اختصاص داده‌است از طرف دیگر سهم استان کردستان از کل تولید ناخالص داخلی کشور در سال ۱۳۸۵ تنها حدود 95/0 درصد یعنی کمتر از یک درصد بوده‌است، و از این لحاظ حائز رتبه ۲۳ در کل کشور است و بر اساس آمارها، استان کردستاندر پایان سال ۱۳۸۸ حدود ۲۷ درصد از راه‌های اصلی و فرعی و روستایی برخوردار بوده ‌است که میانگین کشوری از نظر برخورداری از این لحاظ، برابر ۵۶درصد بوده، که از این حیث استان کردستانرتبه ۲۰ را در کل کشور به خود اختصاص داده‌ است.

طبق آمار غیر رسمی بیش از ۱۵۰۰ کارگر مرزی ۱۳تا ۶۰ سال در چهار منطقه سردشت، بانه، سقز و مریوان در حرفه خطرناک و غیر قانونی کول‌بری مشغول هستند. آمار واقعی و صحیح بسیار بیشتر از این مقدار است. علاوه بر افرادی که بصورت مستقیم به این حرفه اشتغال دارند، بصورت غیر مستقیم نیز جمعیتی چندین برابر این آمار، درآمدشان به کولبری وابسته است. تصمیم به بستن مرز کولبری به صورت مستقیم روی زندگی این افراد و خانوادشان تاثیرگذار است.

باید خاطرنشان کرد که راه قاچاق را هرگز نمی توان بصورت کامل بست، آنچه اتفاق می افتد سخت تر شدن فرآیند قاچاق است و گرنه مرزها آنقدر طولانی هستند که هیچ گاه نمی توان آنها را بصورت کامل بست. این مسئله ای نیست که تنها کشور ما با آن روبرو باشد، بلکه حتی بزرگترین و قدرتمندترین کشورهای جهان نیز با آن روبرو هستند، به عنوان مثال آمریکا هرگز نتوانسته مرز مکزیک با خود را کاملا کنترل کند یا ببندد. در ایران نیز با بسته شدن معابر راحت تر و معمول، معابر جدید و سخت تر جایگزین خواهد شد که هزینه تمام شده کالای وارد شده را افزایش می دهد. علاوه بر این هر ساله ما شاهد کشته شدن تعدادی از این کولبرها در اثر برخورد با آنها و یا حوادث حین راه هستیم. اینها همه نشان از این مسئله دارد که باید راهکاری اساسی برای این مسئله اندیشیده شود.

در نهایت با توجه به اظهارات متفاوت و واکنشها به آن نمی توان به صورت قطع گفت علت بسته شدن معابر مرزی در دوره اخیر در این این شهرها چیست، اما می توان چندین احتمال برای آن عنوان کرد:

1-      مسائل امنیتی و خطر ورود تروریسم با توجه جو ناامن منطقه خاورمیانه و نظارت کم بر معابر غیر رسمی و بازارچه های مرزی

2-      حمایت از اجرای طرح کارت اعتباری برای خرید کالای ایرانی و حمایت از کالای ایرانی و تولید داخلی با بستن معابر و جلوگیری از ورود کالای جانشین خارجی.

3-      اختلاف نهادها نظامیامنیتی با نهادهای دولتی و قوه مجریه بر سر درآمد این معابر و نظارت بر آنها.

4-      مبارزه با پدیده روز افزون قاچاق کالا که هر روز در حال افزایش است.