تراژدی توسعە یا توسعەی تراژیک؟!

هر پدیدەای فارغ از مختصات و مولفەهای بنیادین و روساختی اش در ذات خود موجد دو سویەی خلاقیت و ویرانگری است ، بنابر این نباید با نگرشی مطلق ، تک ساحتی و یکسویە بە پدیدەهای اطرافمان بنگریم . از این میان خبر ثبت جهانی هورامان کە در روزهای گذشتە مثل یک بمب خبری در فضای مجازی و خروجی خبرگزاری های داخلی و خارجی موجی از شادی و شعف زایدالوصفی را میان کاربران شبکەها و پیام رسان های اجتماعی پدید آورد. همە شادمان از این کە پس از کش و قوس های فراوان و سنگ اندازی های گاە و بیگاە ، بە همت چهرەهای دلسوز منطقه ، فعالان فرهنگی ، انجمن های مردم نهاد و همراهی بعضی مسئولین ذیربط بالاخره هورامان بە فهرست آثار فرهنگی و میراث ماندگار یونسکو سازمان علمی ، آموزشی و فرهنگی ملل متحد اضافە شد . هر چند نمی توان از دستاوردهای مثبت و حائز اهمیت این مسئلە غافل بود و از آن چشم پوشید. اما آنچە در این یادداشت مورد واکاوی قرار می گیرد در حقیقت برجستە نمودن سویەهای ویرانگر و پیامدهای مخرب این مسئلە است کە با رویکردی انتقادی بدان خواهم پرداخت. البتە چنان کە پیشتر هم اشارت رفت ، این رهیافت انتقادی بە مثابە انکار و نادیدە گرفتن جنبەهای مثبت این مسئلە نبودە و نیست ، بلکە واکاوی و کنکاش در زوایای تاریک و پنهان وضعیتی است کە غفلت از آنها می تواند گنجینەی فرهنگی ، زیست بوم ، اکوسیستم ، سبک زندگی ، میراث معنوی ، شیوەی تولید و مناسبات اقتصادی ، آئین ها و باورداشت ها ، فضای ذهنی و هندسەی فکری ، اسلوب های هنری و موسیقایی و در یک کلام زیست جهان حوزەی تمدنی ساکنان اصیل و نجیب‌هورامان را از ریشە و اساس دگرگون کردە و چنان سرنوشت از هم گسیختە و آیندەی تیرە و تاری را برای این منظرەی شگفت انگیز طبیعی و فرهنگی و نیز ساکنانش رقم بزند کە انگشت حیرت بە دندان بگزیم و بر این میراث عظیم و فرهنگ و تمدن چند هزارسالە نماز میت بخوانیم و در کمال ندامت ، فریاد وا اسفا از نهادمان برخیزد و در این هنگامەی غوغا و هیاهو فریاد بر آوریم کە از طلا بودن پشیمانیم ، لطف کردە ما را مس کنید!!!

واقعیت آن است کە از دو منظر کاملا پیوستاری می توان بە دستاوردهای ثبت جهانی هورامان نگاە کرد و این دستاوردها را در دو بعد حمایت محور و توسعە محور صورت بندی نمود. بعد حمایت محور در حقیقت ناظر بە اقدامات حفاظتی و حمایتی است توسط یونسکو از این میراث با ارزش در هنگام وقوع جنگ های خانمانسوز و منازعات منطقەای و هم چنین اختصاص بودجەهای خاص جهت کاوش در محوطەهای باستانی ، مرمت و نگهداری آثار و بناهای تاریخی و نیز توسعەی زیرساخت های فرهنگی و ارتباطی در منطقە . بعد توسعە محور هم معطوف بە رشد صنعت اکوتوریسم و متعاقب آن جذب گردشگران داخلی و خارجی ، رشد سرمایە گذاری در منطقە و بە تبع آن افزایش رشد و بهرەوری اقتصادی می باشد. در بعد حمایت محور متاسفانە آن چنان کە باید و شاید نمی توان بە اقدامات حمایتی و حفاظتی یونسکو و نهادهای ذیربط دل بست و بدون شک امیدی واهی و زایل خواهد بود اگر ساکنان اصیل منطقە و نهادهای مسئول از یونسکو انتظاری شبیە بە معجزە داشته باشند. دو نمونەی تاریخی بامیان و پالمیرا آن هم در دوران معاصر و طی دو دهەی اخیر گواهی بر این مدعاست کە هنگام بروز جنگ ها و منازعات قومی قبیلەای مسئولین ارشد یونسکو تنها بە ابراز نگرانی و صدور بیانیەای در راستای محکومیت ویرانی های بە بار آمدە بسندە نمودە عملا نتوانستەاند میراث بە جا ماندە از تمدن های کهن را از انهدام و ویرانی نجات دهند . مگر وقتی پیکارجویان طالبان در دەهەی نود میلادی مجسمەهای عظیم بودا را در بامیان در چشم بە هم زدنی بە بهانەی شرک آمیز بودن منفجر نمودند و نیز هنگامی کە ستیزە جویان داعش در دورەی زمامداری خلافت خودخواندەی اسلامی دست بە تخریب و قاجاق پیکرەها و آثار با ارزش در منطقەی تارێخی پالمیرا زدند ، یونسکو چە اقدام پیشگیرانەی حمایتی و حفاظتی توانست انجام دهد جز بە سیاق سابق تنها بە صدور بیانیەای بی پشتوانە و غیرالزام آور بسندە نمود. اینها را از آن جهت گفتم کە ساکنان هورامان نباید بە امید یونسکو دست روی دست گذاشتە و دچار انفعال شوند و شانە از زیر بار این مسئولیت خطیر خالی کنند. بلکە برعکس ، وظیفە ی آنان سنگین تر شدە و این سرآغاز راهی است کە اگر بە سودای بیانیەها و اعلام نگرانی ها بنیشنند ، طی یک دو دهەی آیندە از هورامان زیبا و با شکوە چیزی نمی ماند جز تلی از ویرانە و انباشت زبالەها و پسماندهای زیست محیطی. بنابر این نباید با بی کنشی و انفعال و عدم مسئولیت اجازە داد کە این سرزمین اهورایی نیز مثل بیشتر مناطق هدف گردشگری تبدیل بە منظرەای رقت انگیز و مشمئز کنندە شود.

از بعد توسعە محور هم می توان بە هجوم سرمایە گذاران غیر بومی بە ویژە در حوزەی توریسم اشارە کرد کە این مهم خود می تواند چالشی باشد فراروی توسعەی متوازن و پایدار. از آنجا کە اقتصاد معیشتی بیشتر ساکنان هورامان مبتنی بر باغداری و دامداری می باشد ، لذا این مردم فاقد بنیە و توان مالی آن چنانی جهت سرمایە گذاری در زیر ساخت ها و پروژەهای زیر بنایی سودآور و بنگاەهای اقتصادی زودبازدە بودە و همین مسئلە زمینەی مساعدی را جهت هجوم افراد سودجو و فرصت طلب غیر بومی بە منظور سرمایە گذاری در این پروژەها فراهم کردە و عملا فرصت ها ی زرین و ابتکار عمل را از ساکنین بومی و کم برخوردار منطقە سلب نمودە و این ثبت جهانی بە نام مردم اصیل هورامان و بە کام رانتخواران و نورچشمی ها و مافیاهای حوزەی گردشگری خواهد بود. کە در این زمینە افراد محلی می توانند با تجمیع سرمایە و تشکیل تعاونی های محلی و نیز مساعدت نهادهای ذیربط با اعطای تسهیلات کم بهرە بە ساکنین بومی در راستای رشد و توسعەی درون ذات منطقە ، سد راە سودجویان و فرصت طلبان شوند. اما آن چە در این وانفسا بە مثابە یک حلقەی مفقودە باید بدان اشارە نمود ، خلا آموزش و فرهنگ سازی است .

کە در این راستا باید افراد دلسوز ، فعالان فرهنگی و زیست محیطی و انجمن های مردم نهاد با تشریک مساعی و اراده ای راسخ به جنگ با این خلا و فقر ٱموزشی برخیزند و از همین اکنون آحاد مردم و ساکنین بومی منطقه را نسبت به پیامدهای سو و ناگوار این مسئله آگاه نموده و آموزش ها و اطلاع رسانی های لازم را در راستای حفظ و صیانت از این میراث با ارزش و جلوگیری از تخریب این زیست بوم منحصر به فرد به عمل آورند. چرا که فرهنگ و آموزش سنگ زیر بنای هر نوع توسعه ی متوازن و پایداری است و متقابلا فقر فرهنگی و نبود آموزش می تواند در میان مدت به این زیست بوم و ساکنان اصیلش آسیب های جدی و،جبران ناپذیری وارد نموده و مقوله ی توسعه ی راهبردی را با چالش های بی شماری مواجه سازد. هورامان ، گل سر سبد و نگین درخشان مناطق کورد نشین بوده و این مهم وظیفەی هر کورد زبانی است که در راستای حفظ و انتقال این میراث عظیم به نسل های آینده از هیچ تلاشی فروگذار نبوده و دریغ نورزد.

واقعیت این است که مفهوم توسعه در اشکال گوناگون خود حامل نوعی تراژدی و ویرانی هم هست ، به ویژه در کشورهای رو به رشد و در حال توسعه که استانداردهای زیست محیطی قربانی ماشین توسعه گشته و این غول بی شاخ و دم با حرص و ولعی وصف ناپذیر کمر همت به نابودی زیست بوم های بکر و باشکوه بسته است . همیشه توسعەی زیر ساخت های ارتباطی و حمل و نقل ، رشد بی رویه و غیرکارشناسانه ی ساخت سدها و نیروگاه های آبی ، ظهور پدیدەی مصرف گرایی و گسترش فرهنگ مصرف زده و هزاران عامل دیگر به مثابه عوامل توسعه حاصلی جز نابودی و تخریب اکوسیستم و زیست بوم های منطقەای نداشته است ، بر همین اساس باید گفت توسعه فی النفسه امری تراژیک بوده و موجی از ویرانی های عصر مدرن و ارادەای معطوف به خواست سرمایه را با خود به ارمغان آورده است. این جاست که باید با فرهنگ سازی و آموزش بی وقفه این فرایند توسعه یافتگی کاذب را تعدیل نموده و از میزان خسارت ها و حجم ویرانی هایش کاست. باید تشکلی از کارشناسان خبره وصاحب نظر در زمینه های زیست محیطی و اکوتوریسم و توسعه گرد هم آیند و منشوری راهبردی جهت حفظ و اعتلای زیست بوم و فرهنگ غنی هورامان تدوین نموده و راهکارهای مقابله با تخریب و ویرانی و توسعه نامتوازن را در این خطه زرخیز از دیارمان ارائه نمایند و بدین گونه ضریب آسیب های احتمالی را در همەی ابعاد و زمینه ها در بلند مدت کاهش داده و در انتقال این امانت گرانبها به آیندگان گامی بلند و استوار بردارند.

امید که این اتفاق بتواند با در نظر گرفتن موارد فوق گامی باشد غرورآفرین در راستای اعتلای فرهنگ و محرومیت زدایی از چهرەی معصوم و مظلوم هورامان سربلند که با کوه های سر به فلک کشیده و مردمان رنجور و زحم خورده اش در طول تاریخ مهد فرهنگ ، تمدنی دیرین ، عرفان ، معماری بی نظیر ، موسیقی اصیل ، شعر و طرب و آواها و نغمه های اهورایی بوده است . امروز همەی کوردستان شادمان از این رویداد خجسته ، بە استقبال این پیروزی بزرگ می روند ؛ چرا که هورامان نگین و نشان افتخار کردستان و گویش گورانی و هورامی یکی از ستون های استوار فرهنگ و زبان کوردی است.