ایران و عربستان؛ آیا گفتگوها پایانی بر تنش‌ها خواهد بود؟

پس از گزارش برخی از رسانه‌ها مبنی بر گفتگوی مقامات سعودی و ایرانی در عراق، روز گذشته تهران گفته که از میانجیگری عراق برای کمک به بهبود روابط خود با کشورهای حاشیه‌ی خلیج فارس استقبال می‌کند.

اظهارات سفیر ایران در بغداد یک روز پس از آن اعلام شد که وزارت خارجه تهران بدون اشاره به انجام مذاکرات گفت که تهران همیشه از گفتگو با عربستان استقبال می‌کند.

ایران و پادشاهی عربستان سعودی از بهمن‌ماه 1394، پس از واقعه حمله به سفارت عربستان در تهران هیچگونه روابط دیپلماتیکی نداشته‌اند.

ایرج مسجدی، سفیر ایران در عراق در مصاحبه‌ای اختصاصی به ایرنا گفته بود که ایران از توسعه روابط عراق با جهان عرب حمایت می‌کند و در خصوص بحث‌های مطرح شده درباره وساطت بغداد برای تنش زدایی میان کشورهای منطقه ، ایران از هرگونه تحرکی که منجر به توسعه روابط، همکاری‌ها و نزدیکی بین عراق و کشورهای عربی، همسایه و منطقه شود استقبال و حمایت می‌کند و مشوق آن است.

 

سفیر ایران در عراق در پاسخ به سئوالی درباره نتایجی که تاکنون این میانجیگری داشته گفته است که «چون عملا در بحث جمهوری اسلامی ایران هنوز به نتایج روشن و پیشرفت قابل ملاحظه‌ای نرسیده اجازه بفرمایید تا منتظر باشیم یک مقدار کار جلو برود و نتایجی عملی را ببینیم».

رویترز هم به نقل از یک مقام ارشد ایرانی در گزارشی گفته که در حالی که واشنگتن برای احیای برجام و پایان جنگ یمن تلاش می‌کند مقامات سعودی و ایرانی بر آنند که تنش‌ها را کاهش دهند.

جدای از اختلافات راهبردی در سیاست منطقه‌ای، ایران و عربستان اختلافاتی بر سر وضعیت یمن نیز دارند. عربستان با تشکیل یک ائتلاف از کشورهای شورای همکاری کشورهای عرب خلیج فارس به جز عمان، با حوثی‌های یمن مبارزه می‌کند.

در ماه‌های اخیر حوثی‌های یمن به حملات پراکنده خود به داخل عربستان سعودی افزوده‌اند. مقام‌های عربستان در مواردی ایران را به دلیل پشتیبانی از حوثی‌ها مسئول حملات آنها به داخل عربستان دانسته است.

 

 از سویی دیگر ایران و عربستان بر سر فعالیت‌های هسته‌ای تهران نیز با یکدیگر اختلاف دارند. ریاض که مخالف توافق هسته‌ای ایران (برجام) بوده، گفته که مانع مذاکرات هسته‌ای نخواهد شد. اما خواستار آن است که قدرت های منطقه‌ای در هر بحث و گفتگویی که مرتبط با هر گونه توافق جدیدی باشد، حضور داشته باشند.

این گفتگوها برای ایران و عربستان چه نفعی خواهد داشت؟ افشین غلامی روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل منطقه در این رابطه می‌گوید:

ایران و عربستان از لحاظ ژئوپلتیک و مناسبات سیاسی‌اقتصادی دو کشور تاثیرگذار و مهم در منطقه هستند به همین دلیل گفتگوی تهران و ریاض هم در داخل دو کشور و هم در منطقه حائز اهمیت است. من معتقد هستم که اختلافات ایران و عربستان بنیادی هستند و این اختلافات از طریق گفتگوهای عادی حل نخواهند شد. منازعات این دو کشور ابعاد گسترده‌ای دارد. در منطقه ما شاهد هستیم که دو کشور بر سر مسائل ایدیولوژیک با هم در تقابل هستند. از نظر سیاسی هم دو کشور نقطه نظرهای متفاوتی نسبت به مسائل منطقه دارند. برای نمونه جنگ یمن. ایران معتقد به حمایت از گروه‌های حوثی است و از سویی دیگر عربستان ادعا می‌کند که از حاکمیت ملی یمن دفاع می‌کند.

 غلامی در ادامه می‌گوید: در حوزه بین‌الملل نیز ما شاهد هستیم که با افزایش تنش میان ایران و عربستان حوزه‌ی جهانی نیز متاثر خواهد شد و این باعث می‌شود که ائتلاف کشورهای مخالف ایران به رهبری آمریکا و برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس قدرتمندتر شود.

 

غلامی در پاسخ به این سوال که تا چه حد می‌توان به این گفتگوها امیدوار بود می‌گوید: به اعتقاد من ایران و عربستان نیازمند تنش‌زدایی بنیادین هستند، یعنی هم در حوزه منطقه‌ای و هم در حوزه‌ی جهانی نیازمند بازاندیشی و یا بازبینی در تئوری‌های حکمرانی و رفتار سیاسی هستند. تا این مشکلات بنیادی که یک سر آن در ایدیولوژی و سر دیگر آن مناسبات سیاسی است حل نشود، منازعات این دو کشور به پایان نمی‌رسد. شاید به صورت یک مُسَکن موقت در این زمینه تحرکاتی داشته باشیم یعنی این که دو کشور بر سر برخی از مسائل به توافق برسند اما به نظر من در موضوعات کلان این منازعه کماکان پابرجا خواهد بود.

غلامی در مورد نقش عربستان در برجام می‌گوید: در خصوص برجام عربستان، ایران را برای خود یک خطر می‌داند چرا که جمهوری اسلامی را یک قدرت موشکی و اتمی فرض می‌کند و این احساس خطر از سال 1357 تا به کنون تداوم داشته است. همین امر باعث شده است که عربستان به سمت غرب متمایل شود و این تمایل باعث خریداری مقادیر زیادی اسلحه و اداوات جنگی از غرب شده است که پیامد آن تشدید منازعات تسلیحاتی در منطقه بوده است.  عربستان از حضور ایران در کشورهای اسلامی نیز به نوعی شاکی است و بر این باور است که ایران به دنبال باج‌خواهی و جایگاه‌ستانی از عربستان در بین کشورهای اسلامی است و این باعث شده که عربستان مخالف اسلام سیاسی که ایران پیشران آن است، باشد.