از گودال تا گودال

دو کمان و سه نقطه <•••>. این علامتی است که اخیرا بر بسیاری از دیوارهای مهاباد نوشته شده است. از دیوارهای مسجد سوور گرفته تا خیابان‌های اصلی و محله‌های مهاباد. ولی این نماد به چه معنی‌ست و ماجرا از چه قرار است؟

قضیه، ریشه در سریال‌های ترکیه‌ای دارد. سریالی به نام چوکور یا گودال که از سال 2017 در حال پخش است. فیلم مربوط به خانواده‌ای است که در محله‌ای به همین نام زندگی می‌کنند.

این سریال در مورد داستان زندگی یکی از خانواده‌های مشهور ترکیه است. در این سریال کنترل یکی از محله‌های پرخطر ترکیه به نام گودال یا چوکور در دست خانواده‌ی «ادریس کوچوآ» است. مردی که همراه فرزندان خود، این محله را اداره می‌کند .

قانون این محله به گونه‌ای است که هیچکس اجازه‌ی پخش و مصرف مواد مخدر را ندارد اما گروهی سعی دارند این قانون را نقض کنند. به همین دلیل نظم محله بهم می‌خورد و به دنبال آن جنگ و مبارزه به راه می‌افتد و در این میان خیلی‌ها کشته می‌شوند.

جدای از اقتباس و کپی این سریال از فیلم‌های مافیایی آمریکایی، این موضوع چه ربطی به مهاباد دارد؟

 امروزه زندگی بسیاری از شهروندان با سریال‌های ترکی عجین شده‌است. آنان چندین سال است که به طور مستمر این سریال‌ها و فیلم ها را دنبال می‌کنند، از هر طبقه‌ای که بر خاسته باشند و با هر سطح از تحصیلات، فرقی نمی‌کند. مسئله این است که این سریال‌ها جایی در زندگی روزمره مردم بازکرده‌اند.

سریال‌های عامه‌پسند ترکی دنیای جدیدی برای ما خلق کرده‌اند. ایماژی از شهرهای زیبا، سرسبز، زندگی لاکچری، مد لباس‌ها، سبک‌های زندگی جدید و عجیب و مناسبات جنسیتی متفاوت. می‌توان مصرف این سریال‌ها را به عنوان دریچه‌ای برای آشنایی با مردمان همسایه تعبیر کرد، و یا می‌توان آن را رفع عطشی برای شیوه‌هایی از بازنمایی دانست که رسانه‌ی ملی به آن نمی‌پردازد.

به هر حال امروزه مخاطب تلویزیونی کورد زبان نیز ، همچون بسیاری از مردم دنیا، در معرض جریان‌های متعدد فرهنگی، سیاسی و اجتماعی قرار گرفته است. تأثیر گسترده رسانه‌ها از آنجاست که افراد، وقت زیادی را در حالی که سراپا چشم و گوش هستند، با این رسانه‌ها می‌گذرانند و از سوی دیگر، کوچکترین عنصر صوتی یا تصویری در رسانه، دارای کارکرد بیانی ویژه‌ای است و تأثیر خاصی بر مخاطب می‌گذارد.

ریشه‌های تاریخی، ادبی و زبانی و قومی بر هویت هر فرد تاثیر می‌گذارد و او را می‌تواند سرخورده یا سرافراز کند. اگر بستری فراهم نشود که فرد با تاریخ، زبان و ادبیات خودش آشنا شود او دیگر هیچ چیز با ارزشی نخواهد داشت تا به آن ببالد. در چنین شرایطی زمینه‌ی پذیرش و ترویج فرهنگ‌های دیگر بروز خواهد کرد. اینجاست که سرآغاز تحولات فرهنگی و سرگشتگی هویت‌ها آشکار خواهد شد.

 تأثیر رسانه‌های جمعی در زندگی روزانه‌ی شهروندان محدود به تقویت یا تغییر نگرش‌ها و رفتارها نیست، بلکه می‌تواند منجر به کسب ارزش‌ها، نگرش‌ها و الگوهای رفتاری شود که از آن به آثار اجتماعی رسانه‌ها تعبیر می‌کنند.

احسان شاه‌قاسمی استاد علوم ارتباطات دانشگاه تهران در ارتباط با نوشته شدن این نمادها بر روی دیوارهای شهر مهاباد به هاژه می‌گوید: اگر صرفا قضیه به گونه‌ای باشد که این کار، توسط برخی که به این سریال علاقه‌مند شده‌اند، انجام شده باشد، این موضوع را می‌توان تحت عنوان تاثیر رسانه‌ای ارزیابی کرد. رسانه با ورود خود باعث تقویتِ فرهنگِ مخالفت‌جویی در سن کم نوجوانان خواهد شد. نوجوانان تمایل دارند که خود ابرازی کنند. خود ابرازی زمانی قدرتمند می‌شود که به صورت نیابتی از یک هستنده [موجود] بزرگتر انجام شود.

رسانه‌ها می‌توانند بازیِ بالقوه‌ی پایان‌ناپذیری از نشانه‌ها را پایه‌گذاری کنند که نظم جامعه، احساس آرامش و ثبات روانی، شخصیتی و هویتی افراد را تقویت یا تضعیف کند. واقعیتی که باید پذیرفت این است که مشاهده مداوم سریال‌ها باعث ایجاد پیوندی میان مخاطب و سریال خواهد شد. تعمیق این پیوند به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم، بارگذاری مفاهیم اعتقادی و روان‌شناختی بر بینندگان را آسان خواهد کرد.

شاید نوشتن یک نماد خاصِ برگرفته از یک سریال ترکیه‌ای که ممکن است توسط چند نوجوان انجام شده باشد در ابتدا موضوع مهمی به چشم نیاید اما این قضیه می‌تواند هشداری برای کم‌کاری‌ها در زمینه‌ی سواد رسانه‌ای باشد. واقعیت این است که رسانه‌ها از این استعداد برخوردارند که در دراز مدت ساختارهای ارزشی و هنجاری جامعه‌ی ما را تغییر و یا نابود کنند.