تاثیرات احتمالی مکانیسم ماشه بر بورس ایران

آقای دکتر ئاسو اسماعیل‌پور متولد  1365 و دکترای اقتصاد پولی و بین‌الملل هستند. ایشان فارغ‌التحصیل دانشگاه تبریز بوده و هم‌اکنون در دانشگاه پیام نور مهاباد مشغول تدریس هستند.

آقای دکتر در واقع مکانیسم ماشه چیست و به چه چیزی اطلاق میشود؟

در راستای حل‌اختلاف پیش بینی شده در برجام، مکانیسم ماشه فرآیندی است که اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات ذکر شده در این توافق پایبند نیست، می‌تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند.

این کمیسیون، در چارچوب برجام و با هدف نظارت بر اجرای آن تاسیس شده است. اگر در بازه زمانی ۳۵ روزه، موضوع شکایت آنگونه که شاکی می‌خواهد حل و بررسی نشود، شاکی می‌تواند موضوع حل نشده را به عنوان دلیلی برای توقف اجرای تعهدات برجام در نظر بگیرد. همچنین شاکی می تواند با آگاه‌سازی شورای امنیت سازمان ملل درباره حل نشدن موضوع شکایت، عدم اجرای چشمگیر آن را متضمن شود. پس از آن، شورای امنیت نیز ۳۰ روز فرصت دارد تا درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آن‌ها قطعنامه صادر کند.

آیا احتمال دارد مکانیسم ماشه توسط آمریکا فعال شود؟ در این صورت ممکن است چه تحریم‌هایی علیه ایران وضع شود؟

احتمال آنکه مکانیسم ماشه فعال شود وجود دارد. شاید آمریکایی ها در پشت پرده بدشان نمی آمد که قطعنامه تمدید تحریم ها شکست بخورد تا بتوانند به این بهانه وارد بازی بزرگتری برای بازگرداندن تمام تحریم های سازمان ملل علیه ایران شوند، چون با فعال شدن مکانیزم ماشه، کل تحریم های شورای امنیت و از جمله تحریم های تسلیحاتی احیا خواهند شد.

آقای دکتر تاثیر مکانیسم ماشه را بر روند شاخص بورس ایران چگونه ارزیابی می‌کنید؟

شاخص کل بورس تهران در پایان معاملات دو هفته قبل و  روز سه‌شنبه با رشدی ۳۸۷۴ پله‌ای، در کانال ۳۹۵ هزار واحدی وارد شد. شاخص کل هم وزن نیز در این روز افزایشی بیش از ۱۶۶۴ واحدی را تجربه کرد تا بدین ترتیب از ابتدای هفته جاری تاکنون شاخص بازار سرمایه رشد قابل توجهی را ثبت کرده باشد. این درحالیست که در ابتدای هفته جاری تحریم‌های جدید علیه صنایع مهمی چون فولاد ایران وضع شده بود اما به نظر می‌رسد فعالان بازار سرمایه چندان از این موضوع متاثر نشده بودند.

 بر اساس این مکانیسم، اختلاف حل نشده در کمیسیون مشترک برجام که شامل کشور‌های عضو این توافقنامه است، به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داده خواهد شد و در صورتی که شورای امنیت نیز ایران را به نقض برجام محکوم کند، تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که قبل از برجام نیز وجود داشت، بدون طی شدن هرگونه پروسه‌ای علیه ایران اعمال خواهد شد. بنابراین شاید مهمترین شکل تاثیر مکانیسم ماشه بر اقتصاد ایران از دریچه تشدید تحریم‌ها باشد، اما تجربه چند وقت اخیر بورس حاکی از این است که دیگر سهامداران چندان نسبت به تحریم‌ها واکنش نشان نمی‌دهند و حتی آن طور که برخی از آنها در شبکه‌های اجتماعی عنوان می‌کنند خطر تشدید تحریم‌ها کمتر از سایه سنگین تنش‌های نظامی است.                                            

 با این حال از نگاه برخی فعالان بازار سهام، در صورت متاثر شدن بازار ارز به واسطه کاهش درآمدهای ارزی ناشی از تشدید تحریم‌ها، این احتمال وجود دارد که تقاضا برای سرمایه‌گذاری در بورس کم شود اما باید دید آیا بار دیگر سهامداران حقوقی به مانند هفته گذشته دست به حمایت گسترده از بازار خواهند زد یا نه، در هفته‌های گذشته با وجود تشدید تنش‌های نظامی، سهامداران حقوقی بیش از 4.8 هزار میلیارد تومان خرید در بازار سهام انجام دادند تا حمایتی کم‌سابقه از بورس صورت بگیرد.

 آقای دکتر نظرتان در رابطه با تنش‌های اخیر منطقه و تاثیر آن بر شاخص بورس تهران چیست؟

روند دیپلماتیک پرتنش روزهای گذشته به رهبری امریکا تا حدودی می تواند در ایجاد شوک جدید به ارکان اقتصادی و بازارهای مالی ایران تاثیرگذار باشد. این ریسک‌های سیستماتیک در بازار سرمایه می توانند ماهیت رفتار واکنشی سهام را رقم بزنند مانند آنچه که در هفته‌های قبل پس از خبر ترور سپهبد سلیمانی و احتمال ریسک تحرکات جنگی بین ایران و امریکا در بورس تهران رخ داد. به عبارتی بورس در واکنش به ریسک جنگ که یک ریسک سیاسی است کاهش شدید در شاخص را تجربه کرد. اما واکنش بازارسهام ایران در مقابل این ریسک‌های سیاسی این است که همچنان سرمایه‌گذاران مستقیم، نهادی و سرمایه‌گذاران کوچک، با پذیرش بالاترین میزان ریسک سیاسی اقدام به سرمایه‌گذاری می کنند.

در این بین چه فاکتورهایی دیگری دخیل هستند و می‌توانند باز سرمایه را دست‌خوش تغییرات قرار دهد؟

در شرایط فعلی علاوه بر میزان اثرگذاری ریسک‌های غیراقتصادی که خود نقشی جدی در تغییر روند سهام ایفا می‌کند، نرخ ارز و قیمت‌های جهانی نیز می توانند نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشند. رشد خزنده دلار نیمایی که منجربه افزایش نرخ و ‌مبلغ فروش محصولات عمده شرکت‌های بورسی می شود در کنار به ثمر نشستن طرح‌های توسعه و امکان افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی؛ می تواند به عنوان یکی از محرک‌های تاثیرگذار بازار سرمایه برای تدوام روند صعودی مورد توجه قرار گیرد.

آقای دکتر با توجه به نوسانات اخیر بورس بسیاری رفتار هیجانی سرمایه‌داران را از عوامل افت شاخص میدانند. این مسئله را چگونه ارزیابی می‌فرمایید؟

رفتارهای هیجانی در خرید سهام می تواند تب زودگذری باشد که به سرعت و بدون تحلیل فروکش کند. استفاده از ابزار حمایتی صندوق‌ها شاید اینبار توانست تا حدودی دامنه نوسانات را کنترل کند اما تکرار آن در آینده لزوما نمیتواند پاسخ یکسانی را به دنبال داشته باشد. ریسک‌های سیاسی احتمالی پیش رو می تواند بازار سهام را یک بار دیگر در مسیر نزولی قرار دهد و شاید اینبار القای آرامش و عبور بی خطر برای بسیاری از سرمایه گذاران تازه وارد قابل قبول نباشد و نتواند بحران را مدیریت کند. بنابراین ساختاری غیرشفاف بورس که امکان کسب سودهای بسیار بالا را فراهم کرده است باید خود را برای روزهای پرریسک آینده آماده کند زیرا این نقدینگی پرشتاب که میل به سفته‌بازی را در بورس پیدا کرده است اگر از مسیر سهام منحرف شود، ضمن ایجاد انحراف و آشفتگی برای دیگر بازارها اثرات آتی آن بر اقتصاد کشور نیز مشهود است.

آقای دکتر به عنوان آخرین سوال بفرمایید که رفتار بورس را در کوتاه مدت چگونه ارزیابی می‌فرمایید؟ 

 باید عرض کنم که روند رو به رشد قیمت‌های جهانی سبب شده است که بیش از ۶۰ درصد از ارزش معاملات کل بورس تهران که در اختیار شرکت‌های کالایی قرار دارد دستخوش تغییرات مثبت شود زیرا هم‌اکنون سطوح قیمت فلزات اساسی و نفت در بازار جهانی در محدوده مطلوبی قرار دارد. ‌اندازه‌ی معاملات فروش تعهدی نیز از دیگر مواردی است که نقش موثری در روند رشد بازار خواهد داشت.