۱۴۰۳/۹/۲ ۱۱:۳
| تاريخ: ۱۳۹۸ جمعه ۲ فروردين ساعت ۹:۳۲ | بازدید: 1415 نظرات: 0 کد مطلب: 14381 |
ساخت و سازهای ناهمگون در کالبد آثار تاریخی
یاداشت دکتر آرش شهابی
اگر چه نیمی از آثار تاریخی این منطقه هنوز در فهرست آثار ملی کشور به ثبت نرسیده است ولی ثبت ملی آثار تاریخی به معنای تخریب و مصون ماندن آثار از دست اندازی به آنها نیست ،در واقع آغاز مرحله ای طولانی از حفاظت از آثار است که در ابتدا با تعیین حریم و ابلاغ ضوایط شروع می شود و با حفاظت مستمر،کاوش، مرمت، احیا وخریداری فضاهای تصرف شده توسط دولت و ... ادامه پیدا می کند .
بعد از سالها فراموشی از سال 93 زنگ خطر مخدوش شدن کالبد میراث فرهنگی باپیگیری و انجام و ابلاغ تعیین حریم آثار در معرض خطر واقع در داخل شهر یعنی حوضخانه های عباس آقا،رستم بیگ و شاه درویش به صدا در آمد و اخیرا نیز با پیگیریهای آقای رحمت نادری یکی از باستان شناسان حاذق منطقه و همراهی کمسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر مهاباد به ریاست آقای دکتر احمدزاده و موافقت و حمایت اعضای شورای اسلامی و شهرداری مهاباد شاهد گام نخست از مسیر طولانی ساماندهی تپه شایگان مهاباد هستیم. اقدامی که در سالهای 96 و 97 نیز مورد توجه اداره میراث فرهنگی قرار گرفت ولی بدلیل عدم تخصیص اعتبار وارد فاز اجرایی نشد .
در سنوات گذشته اراضی تاریخی سطح شهر که بدلیل ممنوعیت ساخت و ساز، فروش آنها مورد استقبال قرار نمی گرفت، قیمت آنها در این نواحی نسبت به ارزش منطقه ای در حد پایین تری قرار داشت و به همین دلیل توسط افراد بی بضاعت خریداری شد و به تبع آن، ساخت و سازهای غیرمجاز و ناهمگون و.....در حریم اصلی و فضای پیرامون آن، کالبد این اثر تاریخی را خراشیده است و سالهاست که دوستداران میراث فرهنگی برای نجات بخشی آن فریاد می زنند ولی فریاد آنها را نه تنها کسی نمی شنود بلکه بودند کسانیکه به رغم، علم به تاریخی بودن محل و ممانعت از تخریب بیشتر به هر جایی متوسل می شدند تا بر کالبد این اثر تاریخی بیشتر بخراشند. پس می توان گفت اگر بمانند کرونا ویروس، آگاهی بخشی در خصوص چیستی و چرایی حفاظت و حراست از میراث فرهنگی برای همه سطوح جامعه اعم از مردم ومسئولین انجام بگیرد و جامعه به این موضوع حساس شود، حفاظت و نجات بخشی آثارتاریخی کم هزینه تر و سهل تر خواهد بود .
اما تعیین حریم و گمانه زنی چیست ؟ تعیین حریم اقدامی مبتنی بر برنامه پژوهشی است و باید توسط یک پژوهشگر مجرب و بر اساس اصول مشخصی انجام بگیرد و برای اینکار باید محوطه باز شود و گمانه زنی انجام گردد و در صورت رسیدن به آثار تاریخی، آن محدوده تاریخی محسوب گردد .
در ثبت آثار و در تعیین حریم به تعیین عرصه و حرایم، توپوگرافی، پلان بنا یا محوطه، نقشه کامل، تصاویر موقعیت اثر در جوار مناطق اطراف، تهیه جدول های سفالهای پیدا شده، ثبت اطلاعات بدست آمده از دوره های مختلف تاریخی، هویت و نقش اثر، دست یابی به نقشه های ماهواره ای، تصاویر هوایی و وجاهت تاریخی نیاز است و بهمین دلیل است که این اقدام زمانبر و علمی، پژوهشی می باشد.
در تعیین حریم، حرایم فنی،کیفی و منظری مد نظر قرار می گیرند. هرگونه اقدامی که باعث آسیب یا لطمه به سازه یا محوطه می شود را لحاظ می کنند، فضای پیرامون یک اثر تاریخی را نیز حریم کیفی می گویند. بافتها ی تاریخی و یا محوطه ها، دارای یک شبکه منسجم فضایی هستند و به همین دلیل، هرگونه اقدامی که منجر به بهم ریختگی اثر شود در حریم کیفی لحاظ می گردد و حریم منظر نیز شامل دو بخش درونی و بیرونی آثار می‌شود در این حریم هرگونه اقدامی که از درون یا از بیرون اباعث مخدوش شدن آثار گردد اعم از خط آسمان، نوع مصالح قابل استفاده در ساختمانهای مجاور، میزان سطح قابل اشغال و تراکم و نوع معماری سازه های پیرامون لحاظ می گردند.
تعیین حریم آثار، غیر از مشکلات کمبود نیروی متخصص وماهر، کمبود اعتبارات، طولانی بودن پروسه ای انجام آن، مراحل تایید پرونده اقدامات انجام یافته آن نیز طولانی است و گاها بعد از کلی انتظار پرونده برای رفع نواقص عودت داده می شود و دوباره باید این مراحل طی گردد .
با این حال نبود حریم مصوب، تهدید اصلی آسیب دیدگی بسیاری از آثار، محوطه ها،تپه ها و بناهای تاریخی بحساب می آید و با آسیب شناسی که انجام گرفته اخیرا یکی از ضروریات ثبت آثار در فهرست ملی، انجام تعیین حریم آن می باشد ولی این چاره اندیشی و الزام به امر آنقدر دیر اتفاق افتاده است که 90 درصد آثار ثبت ملی شده منطقه تعیین حریم نشده اند و همین امر موجب شده است که ساخت و سازهای ناهمگون پیرامون آثار تاریخی و یا تجاوزات و تصرفات غیرقانونی در عرصه و حرایم آثار را شاهد باشیم و معمولا آثار داخل محدوده های مسکونی ( داخل شهر یا روستاها ) از این لحاط در معرض خطر هستند .
ساخت و سازهای ناهمگون پیرامون مسجد جامع، حوضخانه های عباس آقا، رستم بیگ و شاه درویش، تپه شایگان و تپه تابان محمودکان، تجاوز و تصرف اراضی فقرقا، کهنه دشت شهرویران، حمام لج، سه گردان، گوگ تپه و.. ، تسطیح تپه و کاشت درخت بر عرصه تپه قادررش لج و یا کلیجه و ....،احداث جاده و تعریض آن از وسط اثر ارزشمند تاریخی برده کنته و احداث کارخانه اکسیژن و سنگبری و.... نمونه هایی از آسیب دیدگی و لطمات ناشی از عدم تعیین حریم و بهره برداری سودجویان از این امر در سنوات گذشته بوده است و اگرچه از سال 93 تا کنون این امر در دستور کار میراث فرهنگی قرار گرفته است ولی اگر شهرداریها و دهیاریها، بنیاد مسکن، جهاد کشاورزی و منابع طبیعی و میراث فرهنگی، هم افزایی داشته باشند، می توانند به رغم نبود حریم مصوب با لحاظ حرایم و ضوابط آثار در طرح تفصیلی و یا طرحهای هادی، از مخدوش شدن کالبد آثار که هویت و شناسنامه ما هستند جلوگیری نمایند .
|
