نگاهی بە مسالە انتخاب شهردار مهاباد و لزوم پرهیز از نگاە سوداگرانە بە شهر

اگر با مقولە شهر برخورد نسبتن عمیقی داشتە باشیم، باید بە این نکتە اذعان کنیم کە مقولە "شهر" نە تنها در ایران کە در تمام دنیا مقولەای است سیاسی. بر خلاف پیدایش سیستم شهرنشینی در یونان باستان کە عمدتن بر اساس رابطە خویشاوندی بودە، در ایران اما شهر نسبت دیگری با خود داشتە و شهر و شکل گیری ارگانیزم آن عمدتن سیاسی بودە است. بدین معنا کە شکل گیری شهر در ایران بیشتر ناشی از تصمیمات سیاسی بودە کە عمدتن توسط سران حکومت گرفتە می شدە است (دکتر ناصرفکوهی)*

فارغ از تاریخچە شکل گیری شهر مهاباد و نقشی کە سیاست در ایجاد آن ایفا کردە است، مهاباد همیشە شهری سیاسی بودە است. تعریف از شهر و انتظار از سیاست و سیاسی بودن مقولەهایی هستند کە از شکل گیری شهر مهاباد تا اکنون نیز نباید از آنها غافل بود. پیش بینی مغفول ماندن از وجهە سیاسی مهاباد در آیندە نیز چندان آسان نیست کە کسی بتواند بر آن اصرار ورزد. سیاسی بودن شهر مهاباد از یک طرف ریشە در مرکزیت سیاسی و ژئوپولتیک آن دارد و از طرفی ریشە در جغرافیای فرهنگی ممتازش در ایران و استان آذربایجان غربی.

اینکە از سیاسی بودن شهر مهاباد صحبت می شود، صرفن یک تعصب ناسونالیستی نیست، بلکە باید بە این نکتە توجە کرد کە سیاسی بودن شهر مهاباد، حداقل در منطقە، بە دلیل تفاوت در نحوە شکل گیری مدرنیزاسیونی است کە در مهاباد و شهرهای همجوار رخ دادە است.

فارغ از همە این موارد، این شهر در طول تاریخ شکل گیری اش دارای مزیت دیگری بودە کە آن را از دیگر شهرهای همجوار تا حد زیادی متمایز ساختە و آن "مرکزیت فرهنگی" و پتانسیل های نسبتن مدرنش نسبت بە دیگر شهرهاست.

تمرکز جمعیتی و سیاسی و لشکری و کشوری در مهاباد نیز دلیل دیگریست بر سیاسی بودن این شهر. اگر چە شهر مهاباد دارای المان های شهری برجستە و برج های مرتفعی نیست، اما برخورد نشانەشناسانە با میادین و خیابان ها و حتا پارک‌ها و کوه‌های اطراف این شهر، بدون شک نشان از بهرە‌مندی از فرهنگ و سیاست آن دارد. از طرفی تاریخ سیاسی معاصر مهاباد نیز چیزی نیست کە بتوان بە آسانی از ان چشم پوشید.**

واقعیت آن است کە شهر مهاباد، حداقل در چند سال اخیر جلودار تحولات شهری و شهرسازی و شهرنشینی در ایران و آذربایجان غربی بودە است. اهمیت و نقش مهاباد در شکل دهی بە انگارەهای توسعە دیگر شهرهای استان، شاید بر کسی پوشیدە نباشد اما در اینکە نسبت بە ان اغماض شدە نیز شکی نیست. طرفە اینکە اگر اغماضی هم نسبت بە مهاباد صورت گرفتە باشد بیشتر ریشە در تصمیمات سیاسی و مسوولین بالادست داشتە است، کە این نیز بە خودی خود سیاسی بودن مهاباد را تایید می کند. دارا بودن تنها مرکز صدا و سیما (بە استثنای مراکز استان‌ها)، دارا بودن پادگان مستقل ارتش از دیرباز، دارا بودن نزدیکترین سد بە شهر در تمام دنیا، داشتن حکمران مخصوص (بداق سلطان) در دوران صفویە و تغییر نام از ساوجبلاغ بە مهاباد (کە این وجە تسمیە و تغییر نام دارای روایت‌های مختلفی است) و... همگی از دلایلی هستند کە با تکیە بر آنها نمی‌توان سیاسی بودن را از چهرە مهاباد زدود.

با این رویکرد، اگر بە مهاباد نظر افکنیم باید بە این نکتە اذعان کرد کە شهردار مهاباد فقط یک مدیر شهری کە بە سازماندهی و رتق و فتق امورات شهری و شهرداری می پردازد نیست.

اگر چە امورات شهری و عمرانی شهر مهاباد در چندسال اخیر توسط مدیران ناکارآمد و ایجاد جوسازی‌ها و فضاهای عشیرەای دچار نابسامانی‌های مضاعفی شدە، اما انتخاب شهردار مهاباد در چنین شرایطی باید معنای انتخاب یک اندیشە را در خود داشتە باشد. اندیشەای کە جلودار تحولات شهری در کشور و حداقل در منطقە باشد.

ترمیم خراش هایی کە چند سالی است چهرە مهاباد را توسط عدەای معلوم الحال مخدوش کردە، از چالش های بزرگی است کە شهردار آیندە مهاباد باید در دستور کار خود قرار دهد.

واقعیت این است کە مهاباد از ابتدا تاکنون، عرصە مناقشە نیروهایی بودە کە همیشە برای فتح مهاباد کشمکش داشتەاند. نیروهایی کە اکنون نیز عرصە مناقشاتشان نە تنها فضای عمومی شهر کە خود شهرداری را نیز درگیر خود کردە است.

خبرهای گوناگونی از روند انتخاب شهردار مهاباد بە گوش می‌رسد. اینکە تاکید بیشتر شهروندان بر انتخاب یک شهردار مدیر باشد فی نفسە مفید و سودمند است. اما اینکە پشت پردە دست‌هایی در کارند کە مسیر عقلانی انتخاب شهردار مهاباد را بە سمت و سویی دیگر هدایت کنند بە هیچ وجە قابل قبول نیست. عرصە مناقشات تا جایی مراعات دست‌های پنهان و پشت پردە را می‌کند کە بە حیثیت عمومی شهر آسیبی نرسد. طبعن در این فضا وجود هرگونە رقابتی نیز طبیعی می‌نماید. ولی  دخالت کسانی کە خود را مالک شهر می‌دانند، چیزی نیست کە بتوان از آن چشم پوشی کرد.

اینکە کسانی بە عنوان مسوول یا شورا یا شهردار، توهم مالکیت بر شهر مهاباد را داشتە باشند سال‌هاست کە بە یک اپیدمی تبدیل شدە است. در حالی کە مالکیت بر عرصە عمومی در هیچ جای دنیا معنادار نیست. جدال‌های جناحی و بروکراتیک و پشت پردە نیز بر سر تسخیر فضای مهاباد و اتمسفر فرهنگی و وجهە سیاسی ان کە همچنان پابرجاست، باید از ریشە خشک شوند.

در فضای انتاگونیستیی کە مدعیان شهرمداری مدتی است بر طبل آن می‌کوبند، مهاباد بیشترین هزینەها را دادە است. با ادامە این رویکرد در مهاباد، باید از این بە بعد نیز از سیالیت و پویایی شهر چشم پوشید.

اینکە عدەای زیبایی شناسی مهاباد را با درصدی از توهمات خود ترکیب کردەاند و در شبکەای تنیدە از تور قدرت عمل می کنند بیشتر از اینکە نسبتش را با شهر و روند شکل‌گیری مدرن آن مشخص کند، بیشتر توهمات نارسیستی آنان را قوت می‌بخشد کە از مهاباد بە عنوان سکوی پرتاب خود استفادە می‌کنند.

اینکە هر شکلی از قدرت اجازە ترکتازی و تاخت و تاز را در مهاباد و عرصە مدیریتی آن بە خود می‌دهد، ناشی از وجود شرکایی است کە همیشە در فضای این شهر سهمی برای خود قایل بودەاند. بنابراین افکار عمومی هیچ وقت این روند را برنخواهد تابید.

امروزە بر کسی پوشیدە نیست کە همزمان با توجە بە مهاباد و پیرامون و مشکلات عدیدەای کە دامنش را گرفتە، از وجهە سیاسی آن نیز نباید غافل بود. شهرداری مهاباد در دورەای کە بحرانی‌ترین روزهای خود را از سر می‌گذراند لازم است کە در مرکز تحولات عمرانی و فرهنگی قرار بگیرد. تراکم مراکز سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مدنی و دانشگاهی و درمانی در مهاباد بدون شک پیامدهای مثبتی را برای شهر در پی خواهد داشت، اما کسی نیست کە پاسخگوی این پرسش باشد کە در این سال‌ها هدایت مسیر عمرانی و آبادانی و توسعە شهری مهاباد بر اساس چە الگویی انجام شدە است؟ توسعە پایدار شهر و اوضاع اقتصادی آن از کدام مدل جهانی تبعیت کردە است؟ شهردار آیندە مهاباد هر کس کە باشد باید برای تولید و چرخش ثروت و سرمایە شهری اقداماتی را انجام دهد کە ناچار نباشیم چند سال بعد جز اتلاف منابع و زمان و انرژی بە چیز دیگری بیندیشیم.

عصر پوست اندازی در شهرداری مهاباد فرا رسیدە است. همانطور کە گفتە شد، انتخاب شهردار مهاباد صرفن یک پروژە عمرانی نیست. با وضعیتی کە پیش آمدە شهرداری مهاباد بە یک مدیر اندیشمند و یک همت عالی و مهمتر از همە یک مدیر بومی و آشنا بە کوچە پس کوچەهای مهاباد نیاز دارد و این مسالە بیش و پیش از اینکە انتخاب یک شهردار باشد، یک الزام است. از گذشتە باید درس آموخت و بە کسانی کە با مفهوم شهر سیاسی آشنایی ندارند باید گوشزد کرد کە مهاباد حیاط خلوت صاحبان توهم نیست. بلکە نیرویی را لازم دارد کە بتواند مشارکت جمعی و امر مدیریت و شهرمداری را در راس امور قرار دهد.

انتخاب و انتصاب صاحبان اندیشە در مهاباد، بیشتر بە آن کمک می‌کند تا انتخاب مدیری کە مقولە شهرمداری و توسعە شهری را صرفن در آسفالت کردن اندیشەها می‌داند.

پی نوشت‌ها:

* دکتر ناصرفکوهی/چرا شهر در ایران یک مفهوم سیاسی است؟/روزنامە ایران/چهارشنبە 18اردیبهشت 98

**نوین تولایی/شکل شهر منسجم/انتشارات امیرکبیر سال 86