ماجرای اختلافات ایران و آذربایجان چیست؟
ماجرا از اختلاف دو کشور بر سر یک مسیر اصلی ترانزیتی کالا میان ایران و کشور ارمنستان، بازداشت دو راننده ایرانی و متوقف کردن و دریافت عوارض عبور از کامیون‌های ایرانی به‌دلیل ورود به خاک آذربایجان آغاز شد.
دولت آذربایجان پس از پیروزی در جنگ سال گذشته بر سر کنترل منطقه قره‌باغ، بخشی از جاده مواصلاتی بین ایران و ارمنستان را تحت کنترل درآورده است و از چند هفته پیش در همین بخش اقدام به استقرار گشت‌های پلیس و دریافت عوارض از کامیون‌های ایرانی عازم ارمنستان می کند.
برای هر کامیون عبوری ایرانی ۱۳۰ دلار (حدود 3 میلیون و پانصد هزار) عوارض هنگام رفت و ۱۳۰ دلار نیز هنگام برگشت گرفته می‌شود و بسته به نوع محموله و بزرگ بودن کامیون‌ها عوارض دریافتی بیشتر است. در این بین دولت باکو اقدام به بازداشت ۲ راننده ایرانی به خاطر عدم پرداخت عوارض کرده که تاکنون تلاش‌های دیپلماتیک ایران برای آزادی این 2 فرد بی‌نتیجه مانده است.
مسیر جاده‌ای «کاپان» به «گوریس» ۸۰ کیلومتر است و بیش از ۲۰ کیلومتر آن پس از جنگ پارسالِ قره‌باغ به کنترل نیروهای آذربایجان درآمده است.
الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان پیشتر در مصاحبه‌ای دریافت عوارض از کامیون‌های ایرانی را در راستای حق حاکمیتی کشورش بر این منطقه دانسته بود.
ایران و ارمنستان برای خلاصی از این وضعیت، مسیری جایگزین دارند که البته هنوز تکمیل نشده و در صورت تکمیل، نیازی به عبور کامیون‌های ایرانی از مسیر کاپان-گوریس نیست.
مانور ایران در مرزهای شمال غربی
دیروز رزمایش «فاتحان خیبر» نزاجا با حضور تیپ‌های ۲۱۶ زرهی، ۳۱۶ زرهی، تیپ ۲۵، گروه ۱۱ توپخانه، گروه پهپاد، گروه ۴۳۳ مهندسی رزمی و با پشتیبانی بالگردهای هوانیروز در منطقه عمومی شمال غرب کشور آغاز شد.
امیر سرتیپ کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش در این رابطه گفته بود: این رزمایش حساسیت ویژه‌ای دارد و آن حضور پیدا و پنهان عناصر رژیم صهیونیستی و همچنین تعداد قابل توجهی از تروریست‌های داعشی در کشورهای منطقه است.
در جریان جنگ سال گذشته بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه مورد مناقشه «قره‌باغ»، گزارش‌هایی از حضور شبه‌نظامیان مخالف بشار اسد در حمایت از جمهوری آذربایجان در این جنگ منتشر شد.
این افراد که از سوی کشور ترکیه حمایت می‌شوند، در جنگ داخلی سوریه در برابر بشار اسد می‌جنگیدند.
رزمایش مشترک آذربایجان، ترکیه و پاکستان
اولین جرقه تنش ایران و آذربایجان پس از برگزاری رزمایشی با میزبانی جمهوری آذربایجان و با حضور پاکستان و ترکیه در روز یکشنبه ۲۱ شهریورماه سال جاری آغاز شد.
وزارت دفاع ترکیه با انتشار اعلامیه‌ای گفته بود که هدف از این رزمایش «همبستگی بیشتر میان سه کشور، تبادل تجربیات و اطلاعات نظامی است».
پاکستان و ترکیه بیشترین حمایت‌ها را از جمهوری آذربایجان در جریان جنگ ۴۴ روزه پارسال با ارمنستان بر سر قره‌باغ انجام داده بودند.
در آن زمان فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملّی و سیاست خارجی مجلس در مصاحبه با اشاره به اینکه اسرائیل قصد تغییر معادلات منطقه را دارد و باکو باید مراقب این موضوع باشد، گفته بود: «جمهوری اسلامی همان‌طور که این مانور را رصد کرد همه تحرکاتی را که در آن‌سوی مرزها صورت می‌گیرد، رصد می‌کند و نسبت به برخی تحرکات شک برانگیز هشدار می‌دهد.»
روابط اسرائیل با آذربایجان
اسرائیل 40 درصد نفت خام مورد نیازش را از آذربایجان وارد می‌کند.
این نفت از طریق خط لوله از باکو به بندر سیهان ترکیه در کنار دریای مدیترانه و از آنجا به اسرائیل منتقل می‌شود. در مقابل آذربایجان بخش مهمی از نیاز تسلیحاتی خود را از اسرائیل تامین می‌کند.
موسسه تحقیقات بین‌المللی صلح استکهلم برآورد می‌کند که ۶۰ درصد جنگ‌افزار وارداتی جمهوری آذربایجان از اسرائیل خریده می‌شود.
بنابر گزارش‌ها صادرات جنگ‌افزار اسرائیل به آذربایجان شامل موشک، سیستم رادار، مهمات و به خصوص پهپاد می‌شود که در برتری نظامی این کشور در جنگ با ارمنستان نقشی کلیدی داشت.
روزنامه آلمانی «زوددویچه» در گزارشی که به روابط آذربایجان و اسرائیل پرداخته، نوشته است: جمهوری آذربایجان علاوه بر روابط نزدیک تجاری و سیاسی، به لحاظ جغرافیایی هم برای اسرائیل جاذبه زیادی دارد زیرا به خاطر مرزهای مشترک با ایران همکاری‌های امنیتی با باکو از اهمیت زیادی برخوردار است.
«زوددویچه» می‌گوید ماموران سازمان اطلاعات و عملیات ویژه اسرائیل (موساد) از مرزهای جمهوری آذربایجان برای رخنه به ایران و عملیات‌های مختلف، استفاده می‌کند.
ترکیه و اسرائیل
پیشتر رسانه‌های اسرائیلی گزارش داده بودند که الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان، با هدف بهبود روابط ترکیه و اسرائیل به یک رشته «گام‌های عملی» روی آورده است.
بر اساس این گزارش‌ها، الهام علی‌اف در گفت‌وگوی تلفنی با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، پیشنهاد میانجی‌گری برای تنش‌زدایی از روابط اسرائیل و ترکیه را مطرح کرده است.
والانیوز و جروزالم پست نوشته‌اند که دو دولت ترکیه و اسرائیل فعلا به این کوشش، روی باز نشان داده‌اند.
مقامات ارشد اسرائیلی در این زمینه به والانیوز گفته‌اند که آذربایجان خواهان آن است که دو دوست مهم باکو به مسیر مناسبات عادی خود بازگردند.
به نوشته رسانه‌های اسرائیلی، حمایت مشترک نظامی اسرائیل و ترکیه از آذربایجان در جنگ قره‌باغ، به الهام علی‌اف جهت کوشش برای رفع تنش ترکیه و اسرائیل انگیزه داده است.
مقامات ارشد آذربایجان، از جمله حکمت حاجی‌اف، مشاور ارشد الهام علی‌اف، آشکارا کارآیی تسلیحات اسرائیلی، از جمله پهپادهای تهاجمی از نوع انتحاری را در نبردهای قره‌باغ تحسین کرده بودند.
اردوغان که پیشینه طولانی در بیان اظهارات تند علیه اسرائیل دارد، ظاهرا در پاسخ به کوشش الهام علی‌اف، و در راستای بهبود رابطه ترکیه با اسرائیل، در دوره اخیر از بیان انتقاد از اسرائیل خودداری کرده است.
آخرین بار، آقای اردوغان اوایل پاییز با گفتن اینکه بیت‌المقدس «شهر ما مسلمانان است»، اسرائیل را خشمگین کرد؛ او عادی‌سازی روابط امارات و بحرین با اسرائیل را نیز خیانت نامیده و نکوهش کرده بود. اما ظاهرا پس از آن دیگر به اسرائیل حمله لفظی نکرده است.