۱۴۰۴/۴/۷ ۲۳:۸
| تاريخ: ۱۷ خرداد ۱۴۰۴ ساعت ۱۲:۳ | بازدید: 523 نظرات: 0 کد مطلب: 24572 |
بە بهانەی دهمین سالگرد در گذشت ایشان
نگاهی گذرا و تحلیلی به اثری واژگان‌نگاشتی و اصطلاح‌شناختی، از زندەیاد استاد احمد قاضی
دکتر احمد احمدیان؛ زبانشناس، نویسندە و پژوهشگر
استاد احمد قاضی(1315قاضی‌آباد مهاباد_1394تهران)، روشنفکر، ادیب، شاعر، مترجم، پژوهشگر، زبانشناس، روزنامەنگار، فعال اجتماعی و فرهنگی، طنزپرداز و سخنور بلندآوازەی کرد، بە سبب جایگاە و پایگاە علمی، ادبی، فرهنگی و روشنفکریِ چندبعدی و چندوجهی و کثیرالاضلاع و منشورگونەاش، هم شخصیت‌اش و هم آثار گوناگون و متنوع‌اش، فعلیت و پتانسیل و توانش این را دارا می‌باشند کە همواره و بطور مداوم، از سویەها و جنبەهای مختلف و گوناگون قابل طرح و بحث باشند و مورد چندوچون و بررسی و پژوهش و کاوش قرار بگیرند.
یکی از این جنبەها و اضلاع این منشورِ درخشان و تابناک، جنبەی زبانشناختی آن است و نیز بە نوبەی خود یکی از زیرمجموعەهای این جنبە و سویه، فعالیت‌ها و اجتهادات و ابتکارات واژگان‌نگاری/اصطلاح‌شناختی ایشان است، که ما در این یادداشت و از این منظر، تنها نگاهی کوتاه خواهیم کرد به یکی از آثار ارزشمند و روشمند زبانشناختی_واژگان‌نگاشتیِ ایشان: ”[قامووسی] زاراوەی زبانی کوردی“.
این اثر در واقع یک قاموس اصطلاح‌شناسی تک‌زبانەی کردی_کردی است(A monolingual kurdish_kurdish idiomatic lexicon)، کە بە سبب تک زبانەای بودنش واجد جایگاە ممتاز و متمایزی است، چرا کە نگارش واژنامە/فرهنگ/قاموس/اصطلاحنامەی تک زبانە، هم از دیدگاە دانش واژگان‌نگاری(=Lexicography) و هم از منظر دانش واژگان‌شناسی(=Lexicology)، در مقام مقایسە با فرهنگها و واژەنامەهای دو/چند زبانە، بسی دشوارتر و حساس‌تر و پراهمیت‌تر و خطیرتر و خلاقانەتر محسوب می‌گردد.
این اثر جدای از دو ویژگی ممتازِ ”تک‌زبانەبودن“(=monolingual) و ”اصالت“(=orignality)،کە مقام و جایگاه علمی و روش‌شناختی و زبانشناختی آن را بە شدت ارتقا و اعتلا بخشیدە، همچنین در زمینە و حوزەای تالیف و تدوین گردیدە کە در آن زمینە و حوزەی خاص، تعداد آثارِ واژگان‌نگاشتیِ کردی_کردی، بە تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد، یعنی در زمینەی:”فرهنگ/واژەنامە/قاموس اصطلاحات زبان کردی“؛ لذا تالیف و تدوین این اثر در راستای پر کردن خلاءها و نیازهای زبانشناختی و واژگان‌نگاری کردی، اقدامی خلاقانه و فکورانه و پیشرو بە شمار میآید و بە همین دلایل متعدد، در زمرەی“تحقیقات اصیل و بنیادی“ نیز جای می‌گیرد.
حال با این مقدمە، نگاهی گذرا خواهیم انداخت بە پارەای از مختصات و ممیزات و امتیازاتِ این اثر زبانشناختی و قاموس اصطلاح‌شناسیِ پیشرو و ارزشمند و گرانسنگ:
1. استناد و ابتنای این اثر بر پایەی پیکرەی متوسَّع و مُشبَع و مُمَتَّعِ زبانشناختی، شامل: امهاتِ متون مکتوب منثور و منظوم کردی در گویش سورانی و نیز متون مطبوعاتی کردی در این 30 سالەی اخیر منتهی بە تالیف و تدوینِ این اثر؛
2. بهره گیری حداکثری از توانش زبانشناختی و شم زبانشناختی و زباندانی مولف و تدوینگر اثر مورد بحث، در تدوین و تألیف این اثر فاخر و آکادمیک؛ که در این ساحت(=توانشِ زبانشناختی و شم زبانشناختی و زباندانی)، استاد احمد قاضی تالیِ و دنباله رو استاد مسعود محمد و استاد شُکر مصطفی و استاد هژار و استاد ذبیحی است و در تسلط بی‌بدیل و عدیم‌النظیر بر زیرگویش مکریانی، استاد احمد قاضی تالیِ علامه احمدیان است؛
3. غنایِ متدولوژیکی و روش‌شناختی و استقلال و اصالت این اثر همچون یک قاموس تخصصی اصطلاحات کردی؛
4. از قریب به 2700 مدخل این فرهنگ، قریب به 66.6 درصد آن یعنی دو سوم مدخلهای آن اساساً در"فرهنگ هەنبانه بۆرینه"ی استاد هژار موجود نیست، که از این منظر میتوان گفت که این اثر حایز و واجد کارویژه و فانکشن دیگری علاوه بر عنوان قاموس تخصصی اصطلاحات کردی نیز می باشد، که عبارت است از: ”ذیل و مکمل فرهنگ «هەنبانه بۆرینه»ـی استاد هژار“(علی الخصوص در مقولە و کاتیگوریِ اصطلاحات و ترکیبات اصطلاحی فعلی)؛
5. جنبەی پداگوژیکی و تعلیمی و آموزشی این اثر همچون یک اثر معیار و استاندارد کە مناسب و شایستەی گنجاندن آن در واحدهای درسی مرتبط، در حوزەی آموزش زبان کردی و در سرفصل‌های درس”اصطلاحات کردی معیار“ در رشتەی زبان و ادبیات کردی در دانشگاهها و نیز در سطوح عالی آموزشگاهای زبان کردی است؛ چرا که در تدوین این اثر از متدولوژیِ دانش میان رشتەایِ ”تهیه و تدوین کتب درسی“ نیز به بهترین شیوه و اسلوب ممکن بهره گرفتە شدە، کە بە تجربەی کم‌نظیرِ آموزشیِ صاحب اثر در این زمینە برمیگردد؛
6. تدوین و تألیف فرهنگها علی‌القاعده یا توسط مترجمان طراز اول و نابغەای چون استاد هژار در زبان کردی و ابوالحسن نجفی و سعید نفیسی و کریم امامی در زبان فارسی به انجام میرسد(که این قشر ”زباندان” هستند)، و یا توسط زبان‌شناسان دانشور و فرهیختەای مانند پروفسور قنات کوردو و پروفسور باکایف و پروفسور عبدالرحمن حاج معروف در زبان کردی و پروفسور علی اشرف صادقی و دکتر علی محمد حق شناس و دکتر حسن انوری در زبان فارسی انجام می‌پذیرد؛ که تمامی افراد نامبرده در هر دو دسته، صاحب فرهنگهای ماندگار هستند و گاهاً و ندرتاً اتفاق میافتد که خالق فرهنگ همزمان و توأمان واجد موهبت زباندانی و نیز اهلیَّتِ زبانشناختی است؛ همانند سامویل جانسون و والتر سکات که هر دو خالق ماندگارترین فرهنگهای کلاسیک انگلیسی هستند. استاد فرزانه و مجمع‌الفضایل و ذوفنون احمد قاضی نیز، الحق همزمان و توأمان واجد موهبت و مرتبت زباندانی و اهلیت و صلاحیت زبانشناختی بودند، لذا قاموس ایشان نیز اثری معیار و معتبر و گرانسنگ و فاخر بوده و قطعاً و یقیناً همچون مرجعی مطمئن و موثق و علمی و کارا، مورد رجوع و استناد ارباب فضل و ادب و اصحاب فرهنگ، در متوسع‌ترین مفهوم آن و نیز اهالی ادبیات و ترجمه و آفرینش ادبی و تحقیقات زبانشناختی و واژگان‌نگاشتی قرار خواهد گرفت؛
7. این اثر، قاموسی کردی_کردی است و ارباب فن واقفند بر این مهم، که تألیف و تدوین قاموس کردی_کردی(لغت‌نامەی تک زبانەی کردی) بسیار دشوارتر و طاقت فرساتر و نتیجتاً ارزشمندتر و گرانسنگتر و ماندگارتر است از قاموس‌های دو زبانەی کردی(مانندفرهنگ فارسی _کردی، انگلیسی_کردی، عربی_کردی و...)، چرا که در موارد اخیر فرهنگ‌نگار بخش سرمدخلهای انگلیسی یا فارسی یا عربی یا... آن فرهنگ را از طریق سرمدخلهای فرهنگهای تک‌زبانەی انگلیسی و فارسی و عربی و...انتحال میکند و یا در بهترین شرایط، اقتباس و ترجمه میکند؛ بدون ذکر نام مؤلف و فرهنگ‌نویس اصلی، که این نیز خود نوعی کتاب سازی و انتحال است مانند فرهنگ فارسی _کردی دانشگاه کردستان؛ ولی درقاموس‌های تک‌زبانه مجال برای این کار تقریبا" و تحقیقا" ممتنع است، به همین دلیل بسیار اندکند آنهایی که بە تدوین فرهنگ تک‌زبانه کردی_کردی می‌پردازند؛ غالب اثرآفرینان ترجیح می‌دهند پختەخواری کنند و فرهنگ دوزبانه یا چندزبانه تولید(!!!)کنند؛ از این منظر ارج و منزلت قاموس استاد قاضی دوچندان بل صدچندان خواهد بود چراکە مصداق واقعیِ تولید اثر اصیل در ساحت ارجمند و ارزشمند زبانشناسی کاربردی و واژەنگاریِ تخصصی خواهد بود؛
8. یکی از مزیت‌های دیگر این قاموس، ارایەی شاهد(ازمتون مکتوب ادب کردی یا از متون فولکلوریک کردی)، و ارائەی مثال(ازشم زبانشناختی وتوانش زبانشناختی فرهنگ‌نگار)، برای تک‌تک مدخلهای این فرهنگ است که سبب ارتقای جنبەی آموزشی این اثر و اعتلای روایی و پایایی و اعتبارِ تعریف‌نگاشتەها و معادل‌گذاری سرمدخلهای این اثر خواهد شد.
9. جدا از قریب به 2000 مدخل از این فرهنگ که اساسا در “هه‌نبانه بۆرینه“ نیامده اند؛ الباقیِ 700 مدخل این فرهنگ نیز از این حیث قابل تأمل است که بخش زیادی از معادلهای این سرمدخلها یا اساساً در هه‌نبانه بورینه نیامده اند و درج نشده اند یا دارای معادل گذاری و معادل نگاشت متفاوت هستند، علی الخصوص در خصوص سرمدخلهایی که مربوط به زیرگویش مکریانی هستند؛
10. یکی دیگر از ویژگیهای شاخص”[قامووسی] زاراوەی زبانی کوردی“، خصیصەی”اصالت“(=origionality) آن است کە نە تنها آن را تبدیل به ”قاموسی اصیل“ کردە است، بلکە همچنین آن را از انبوە فرآوردەهای نااصیل و ناسرەی حوزەی واژگان‌نگاری کردی متمایز و ممتاز ساختە است. فرهنگ/قاموس/واژەنامەی اصیل، بە اثری در حوزەی واژگان‌نگاری اطلاق می‌گردد که برای تدوین و تالیف و نگارش آن، تحقیقات اصیلی صورت پذیرفتە باشد، بە این معنا که آن اثر، حاصلِ پژوهش و گردآوری و کاوش‌های: ”کتابخانەای“، ”میدانی“ و از همە مهمتر: حاصلِ” توانش زبانشناختی و شم‌زبانیِ“ فرهنگ‌نگار/واژەنگار/قاموس‌نگار باشد، کە محصولِ آن، اثری روشمند و کارا، معتبر و راهبر بە مقصود خواهد بود؛ و نە آنکه صرفا" نتیجەی: ”کپی نویسی“، “رونویسی“، ”انتحالِ تک منبعی و دومنبعی“ باشد، کە فرآوردەی آن، اثری ناروشمند، پختەخوارانە، نامعتبر، رهزنِ مقصود خواهد شد؛
11. ویژگی دیگر ”[ قامووسی] زاراوەی زبانی کوردی"، شمولیت فراگیر آن، به عنوان مرجعی در زمینەی واژگان‌نگاری/اصطلاح‌نگاریِ زبان کردی است کە آن را از آثارِ زیرشمولِ عنوان:” فرهنگ/قاموس/واژەنامەی زبان سرەی کردی“، متمایز می‌سازد؛ توضیح اینکه، اکثریت قریب بە اتفاقِ واژنامەها و فرهنگهای کردی، بە دلیل سیطرەی دیدگاە غیر علمی و غیرزبانشناسانەی سرەنویسانە و سرگرایانە، تنها شامل و دربرگیرندەی واژگان و اصطلاحات موسوم بە واژگان و اصطلاحات سرەی کردی هستند و از درج و ضبط واژگان و اصطلاحات غیرکردیِ دخیل در زبان کردی، کە در طول سالها و دهەها و حتی سدەها کە از کاربرد آنها در زبان کردی سپری شده و صاحب شناسنامە و هویت کردی شدەاند، احتراز و اجتناب می‌ورزند. اما مولف فرهنگ مورد بحث، بە دلیل برخورداری از نگاە علمی و زبانشناسانە(دقیقا" همانند روش و متد استاد عبدالرحمن ذبیحی در تالیف و تدوین”قاموسی زمانی کوردی“)، بە احصا و درج و ضبط همزمانِ اصطلاحات سرەی کردی و نیز اصطلاحاتِ دخیل در زبان کردی پرداخته است.
|
