ڕاوبۆچوونی تاقمێک لە ئەدیبان و نووسەرانی بەشداربوو لە "خەڵاتی قەڵەمی هەژار" لەمەڕ بەڕێوەچوونی ئەم فێستیڤاڵە

سەرەتا زۆر زۆر هەستێکی تایبەت و زۆر خۆشحاڵ بووم کە بۆ جارێکی دیکە هاتمەوە ڕۆژهەڵات. من ساڵی ١٩٨١ی زایینی هاتمە ڕۆژهەڵات و ئێستاش دوای ۴۴ ساڵ ئەم جارە بە هەستێکی ترەوە کە ئێستا دەبینم زانکۆی کوردستان لە سنە خەڵاتێکی ئاوای ڕێکخستووە، بە ڕاستی زۆر زۆر جێگای شانازییە زۆر خۆشحاڵ بووم جێگای هیوا و هومێدە کە دەبینم زمانی کوردی لە ڕۆژهەڵات بە گشتی و لە سنە بە تایبەتی لەم دانیشتنە جوانەدا گرینگی پێ دەدرێت. لێرە لاوان و گەنجانی کورد لە هەوڵی فێربوونی زمانی کوردی و ئاشنایی بە ئەدەب و وێژەی کوردین، ئەمە جێگای زۆر خۆشحاڵییە. بەڕاستی ئێمە دەبێ تێکوشان بە قەڵەم بیکەین. هەر وەکوو لەم دوو ڕۆژە لەم مەراسیمە چەند جارێ دووپات کرایەوە، «زمان ماڵی بوونە» بە ڕاستی ئێمە بۆ ئەوەی هەبین، ئەبێ زمانەکەمان بپارێزین و گەشەی پێ بدەین و ئەلێرەدا دەبێ منداڵەکانمان بە زمانی دایکی خۆیان بخوێنن و ئاشنای مێژوو و ئەدەبەکەیان بن. بە قەڵەم ئەبێ تێبکۆشێن، ئەبێ ئاشنای مێژووی خۆمان بین. وەکوو لە مەراسیمەکەشدا چەند جار دووپات کرایەوە کە «پێویستە ئێمە مێژووی خۆمان بینووسینەوە» تا ئێستا مێژووی خۆمان بۆخۆمان، نەمانووسیوەتەوە. مێژوو هەمیشە ئەو هێزانەی کە سەرکەوتوون ئەمانە نووسیانەتەوە لەبەر ئەوە زۆر شت لە مێژوو دایە کە درووست نییە لەبەر ئەوە ئەرکی ئێمەیە کە ئەم مێژووە ڕاست بکەینەوە. وەکوو چەندین تێکۆشەر و نووسەر کە لەم دوو ڕۆژدا لە هەوڵی ڕاستکردنەوەی ئەم ئەرکە بە چەندین نووسین و کتێب هاتوونەتە ئێرە و باسی مێژوو ئەکەن. من بە وەها کارێک داهاتووی کوردستان گەش بینم کە لەم ڕۆژەدا چەندین جار لەم مەراسیمە لە خۆشەویستیان فرمێسک پەلکی پێ هەڵچنیوم و ئەوکم هەنیسکی گریانە. بەڕاستی ئەوەندە هەستێکی خۆشم بووە یانی ئەو هەستەی کە لە کۆتایی ساڵانی حەفتایی زایینی ساڵی ١٩٧٩ کە لە مێهرەجانی دووهەمی شێعری کوردیدا لە شاری سلێمانی ڕۆژێک بوو کە بوو بە ڕۆژی خەبات و تێکۆشان. ئێستاش ئەو مێهرەجانە کە باسی لێ ئەکرێت نووسەران و لێکۆلەران بە وشەکانیان بەڕاستی خەباتیان ئەکرد.

ڕێزم هەیە بۆ هەموو ئەوانەی کە عەزیەت و ماندوونێکی زۆریان پێوە دیارە. هیوادارم خەڵاتی قەڵەمی هەژار لە ساڵەکانی دواتردا بەردەوام بێت. شتێکی تریش کە زۆر دڵخۆشکەر بوو لە مەڕاسیمەکەدا ئاماژەی پێکرا بە هیوای ئەوەی کە خەڵاتی مەستوورە ئەردەڵانیش کاری بۆ بکرێت، بەڵام هیوادارم خەڵاتی مەستوورە نەبێتە تەنها خەڵاتێک بۆ ژنان، بەڵکوو خەڵاتێکی مێژوویی بێ چونکە مەستوورە ئەردەڵان تاقانە مێژوونووسی هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە لە سەردەمێکدا کە  مێژوونووسی ژن هەر نەبووە لەبەر ئەوە کارێکی وا زۆر پیرۆزە و زۆریش پێویستە هەبێ. بەڵام وەکو خەڵاتی قەڵەمی هەژار پێویستە خەڵاتی هەموو نووسەران بە بێ جیاوازی لە ژن و پیاو، خەڵاتی مەستوورە ئەردەڵانیش بە بێ جیاوازی ڕەگەز ببێتە خەڵاتێک کە هەموو تێکۆشەرێک وەریگرێت.

 

حامیدی فەرازی (چالاکڤانی مەدەنی) ـ سنە 

 ئەم جۆرە مەراسیمانە هەبن زۆر باشە، یەکگرتوویی ساز دەکات، ئەو دۆستانەی کە بیر و هزری هاوبەشیان هەیە یەکتر دەبینن و دەناسن و کارەکانی خۆیان نیشان دەدەن و هەر لەم کۆڕیادانەدا یادێک لە مامۆستایان و گەورە پیاوان دەکەنەوە و پەرە بە زمانی کوردیش دەدەن و هەر ئەم ڕەوەتە دەبێتە ھۆی ئەوەی کە هەنگاوێک بەرەو درووست بوونی زمانی ئیستانداردی کوردی بکرێتەوە.

کەسانێکی دڵسۆزی وەک کاک ماجد و دوکتور جەباری و تاقمێک مامۆستایانی زانکۆی کوردستان کە لە نزیکەوە دەیانناسم، دەزانم نییەتیان خێرە و زەحمەت دەکێشن، بە دڵنیاییەوە هەر کارێک کە زەحمەتی بۆ بکێشرێت، دەرەنجامی دەبێت، هیوادارم لەو کۆڕ و کۆبوونەوەدا دڵمان لێکتر نزیک بێتەوە، کاری بۆ بکرێت، لەداهاتوودا من پێی گەش بینم.

 

فەخریا ئات ساید (ڕۆژنامەڤان) ـ دیاربەکر 

بەڕاستی گەلێک پڕکەیف و سەربەرزم کە بۆ خەڵاتی قەڵەمی هەژار لە باژاری سنە و زانکۆی کوردستانم. مەڕاسیمەکە لە نەوعی خۆیدا باشە، زۆرم پێخۆشە کە ئەو هەمووە کوردە هێژا قەڵەم بەدەستە لێرە خڕبوونەتەوە، دیتنی ئەوان هەر بۆخۆی گرینگی خۆی هەیە، چون کوردی هەر چوار پارچەی کوردستان لێرە یەکتر دەبینن و یەکتر دەناسن، هەر بۆیە شتێکی گەلێک تایبەتە.

 

پرۆفیسۆر دوکتور کەیوان ئازاد ئەنوەر (مامۆستای زانکۆ) ـ سلێمانی 

بەش بە حاڵی خۆم زۆر خۆشحاڵ بووم کە لە شاری سنە زانکۆی کوردستان مەڕاسیم بۆ هەژار دەگرێت، بۆ پێم گرنگە، یەکەم ئەم چالاکییە زانستگا وەک ناوەندی ئەکادێمیک دەیکات و لێرەدا هەوڵ دراوە بەشێکی باش لە خەڵکی خوێندەوار و ڕۆشنبیری کورد لە پارچەکانی تری کوردستانەوە، بێن لێرە یادێک لە کەسایەتی مەزنی هەژار بکەن کەسایەتییەک کە هەموو تەمەنی خۆی بۆ زمانی کوردی، مێژووی کورد و ئەدەبی کورد تەرخان کرد. لە ڕۆژگارێکدا کە ئەمە ڕاستگۆیانە بەڵێم من لە باشووری کوردستان کە حکومەتداری کوردستانمان هەیە بە داخەوە زمانی کوردی خەریکە پەراوێز دەخرێت و بەداخەوە ئێستا ڕۆڵەکانی ئێمە فێری زمانی ئینگلیزی و عەرەبی تورکی دەبن و زمانی کوردی بە تەواوی لە پەراوێز دایە.

لە ئێران زمانی کوردی زمانی خوێندن و نووسین نییە ڕۆڵەکانی کورد بە شێوەیەکی نافەرمی لێرەوە لەوێ فێری زمانی کوردی دەبن، لە کاتێکدا لەم دوو ژینگە جیاوازەدا هەژار موکریانی شاعیر دەتوانم بڵێم نیو سەدە بەر لە ئێستاوە قسە بکەین هەموو تەمەنی خۆی بە کوێرەوەری تەرخان کرد بۆ ئەو نەوەیەی کە پێ ئەگات نەوەیەکی هۆشیار و خوێندەوار بێت. بۆیە خۆشحاڵم بۆ زانکۆی کوردستان کە ئاوڕێ لەم کەسایەتییە دەداتەوە کە خۆی خەڵکی موکریانە بەڵام زانکۆی سنە ئەم کارە دەکات، ئەو دەیهەوێت بۆ زیندوو هێشتنەوەی ناوی هەژار موکریانی خەڵاتی ببەخشێت بە بەشێک لەو بەرهەمە کوردییانەی کە لە بواری ئایین، کۆمەڵایەتی، فەلسەفە، مێژوو، ئەدەب یا ئەو زمانە شێعرە کە لە لایەن نەوەکانی خۆی نووسراون و زانکۆ بە شێوەی فەرمی دەیکات، هەر بۆیە خۆشحاڵم مەڕاسیمەکە بە گەورەیی دەبینم.

 

هەر چەنێ بۆ جاری یەکەمە بەڕێوە دەچێتن، مەراسیمەکە گەلێک کەیفێ مە هاتیە. لەسەر ئاستا باکووری کوردستان من بە گوتارێ لە کۆنفرانسی مەلای جزیری فەقیێ تەیران، ئەحمەدێ خانی بەشدار بووم، هەروەها لە باشووری کوردستان کۆنفرەنسی مەولانا خالیدی شارەزووری و شێخ مەعروفی نۆدەیم دیتوون. ئەم مەڕاسیمەش زۆر باشە، ئەوان بەو کۆنفرانسە بەو سەمپۆزیۆمە توانیان هەمی شاعیرێ و نووسەرێن لە دەوری یەک کۆ بکاتەوە.

لە ئاستێ کەموکۆڕی ئەو هۆڵە تۆزێکی بچووک بوو، شتێکی ترش ئەو کەسەی نووسەری بەشداربوو دووری مەسەلەی مام هەژار دەهاتە ئاخاڤتن. ئەو شتانەی هاتنە بەر باس شتی دێریکی و مێژووییە هەر جارەش دێتە دووبارە کردن. شتی باشی کە تێیدا هەیە نووسەر، توێژەر لە هەر چوار ئالییە کوردستان لە دەرەوەی ئیرانێ هەموو یەکتریان دیت و ئەو ناس کردنەوە گەلێک باش بوو، هەر ئەوەندەی کە زانستگەها سنە ئەو مەسرەفەی ئەو مەڕاسیمان وەعۆدە گرتیە، جێگای سپاسە.

 

بە شێوەیەکی گشتی کۆنگرەیەکی زۆر زۆر باش بوو و بەڕاستی مامۆستا هەژار مافی خۆی درایە. زۆر کەس قسەی لەسەر کرد، لەسەر زۆر بابەتی تر قسە کرا. هەر ئەوەی کە ڕووناکبیرانی هەر چوار لای کوردستان لەم مەڕاسیمە پێک گەیشتوون و یەکتریان دیوە، دڵخۆشکەرە. هەر بۆیە سپاسی زانکۆی کوردستان و دەوڵەتی ئێرانیش دەکەم کە ئەم ئەرکەیان کێشاوە و ئەو هەلەیان ڕەخساندووە. بەو هیوایەی کە لەمەودوا چالاکی زیاتر لەسەر مامۆستا هێمن و سەرجەم نووسەرە گەورەکانی دیکەش بکرێت.

ئەو وتارانەی لەوێ خوێندرانەوە هەر یەکی دە خولەک بوو، کە ئەم کاتە زۆر کەمە. ئەو کەسەی کە بابەتەکە ئاراستە دەکات یان ئەو کەسەی کە گوێ لە بابەتەکە دەگرێت بە دە دەقە تێر نابێ، بەڵام بە شێوەیەکی گشتیی بەرنامەیەکی باش و ڕێکوپێک بوو.

 

ڕێباز مستەفا (وەرگێڕ) ـ ڕەواندز 

بە ڕاستی من بۆ خۆم سوودم لێ بینی، پانێلەکان تا ڕادەیەک باش تەنزیم کرابوون. ئەو وتارانەی کە لە فیستیڤاڵەکە دران زۆر حیماسی و باش بوون. ئەم کۆبوونەوەیە بۆ گەلی ئێمە زۆر پێویستە و زۆر شتی چاک و بە پێز گووترا. هیوادارم ئەو بۆنانە هەبن. لەبەر ئەوەی نووسەران، ڕۆشنبیران، بیرمەندان و لێکۆڵەران زیاتر لێک نزیک دەکاتەوە و لە ئەساسدا کاری هاوبەش زۆر زۆر سەرکەوتوو ترە. لەم مەڕاسیمانەدا زیاتر خەڵک لەگەڵ یەک ئاشنا دەبن و دەتوانن زیاتر کاری هاوبەش بکەن و هەنگاوەکان بخەنە پاڵ یەک بۆ ئەوەی کاری تۆکمەتر بکرێت. کورد پێویستی بە ئیشی هەرەوەزی هەیە، هەر بۆیە ئەمن ئەو هەنگاوە بەرز دەنرخێنم و جێگای دەستخۆشییە.

 

ئیبراهیم شادمان (وەرگێڕ) ـ ماکۆ

ئەو مەراسیمە وەکوو یەکەم ئەزموون خەڵاتێکی وەها گرینگ لە ئاستکی باشدا بڕێوە چوو. بۆ جاری یەکەمە کە ئەم خەڵاتە بەڕێوەدەچێ و زیاتر لە ٩٠٠ بەرهەم بۆ ئەم فێستیڤاڵە هاتووە و هەموو کوردەکانی کۆ کردۆتەوە. بەشێکی تر هەڵبژاردنی ناوی خەڵاتەکە بە ناوی «مامۆستا هەژار» کە هەم هەڵبەستڤان، هەم پەخشاننووس و هەم وەرگێڕ و هەمیش فەرهەنگنووس بووە، بەتەواوی ئەم خەڵاتە شایانی ئەم نێوە بووە.

لە ئەساسدا ڕووحی ئەم خەڵاتە مەتڵەبی سەرەکییە هەر وەک دەزانین نووسەری کورد بە هۆی دابەزینی ئاستی خوێندەوە گۆشەگیر بوونە، کە ئەم خەڵاتە دەتوانێ تا ڕادەیەک ببێتە پردی پەیوەندی هەر دوو لایەن و ئەم کەلێنە پڕ کاتەوە.

ئەم کەسەی کە خەڵاتێک دەباتەوە، بەردەنگ هان دەدات کە ئەو فڵان کەسە بە چ کتێبێک بەشداری کردووە و خەڵاتی بەدەست ھێناوە، ناوی کتێبەکەی چ بوو؟ بۆ نەموونە هەڵبەستڤانێک وەک یەحیا عومەری کە خەڵاتی ئاڕژەنگی بۆخۆی مسۆگەر کرد، خوێنەر تین دەدرێت کە بچێ ئەو بخوێنێتەوە. ئەلێرەدا حەزی خوێنەر هان دەدات و نویسکاریش دڵخۆش دەکات کە بەرهەمی ئەو دەدیترێ، هەر بۆیە پێویستە کاری جیدی تر بکات.

 

ئەییووب کوێخا ڕۆستەم کەریم (نووسەر، توێژەر ـ لێپرسراوی مەڵبەندی ڕۆشنبیری هەورامان ) ـ هەورامان 

لە ئەساسدا مەڕاسیمەکە کارێکی زۆر زۆر پیرۆزە. لەبەر ئەوە بۆ کەسێکە کە زۆر گەورەیە زۆر موستەحەقە بەوەی کاری گەورەتر لەمەی بۆ بکرێ و هەروەها ئەو بەرهەمانەش کە نزیکەی هەزار کتێب کۆکراونەتەوە، بۆ خۆی سامانێکە، سامانێکی گەورەیە هەم بۆ زانکۆ هەم بۆ ئەو توێژینگەیەی کە ئەم کارەی کردووە. بەڵام هیچ ئیشێک بێ کەم‌وکوڕی نابێ یانی ئەوەی کە کەم‌وکوڕی بوو من ڕەچاوم کرد قەرەباڵغێکی زۆر و خەڵکێک هەبوون لەوانەیە هەروا هاتبێ دانیشن. بوونی منداڵ لە هۆڵەکە بەشێکی دیکه بوو چونکە مناڵە نازانێ، هیچ لەو بابەتە تێناگات، لەگەڵ دایک و باوکیان هاتووە دەبایە ڕەچاوی ئەوە بکردایە کە  ئەو کەسە هاتبایە کە ئەهلی قەڵەم، خوێنەوە و نووسین بێ. مناڵ جیهانی خۆی هەیە، ئاهەنگێکی گۆرانی و مۆسیقا یان شانۆگەرییەک بێ. بەڵام بەڕاستی ئەوانەی لە چەند ڕیزی دواوە هیچ لە تەوەر و بابەتەکان تێنەگەیشتبن. بابەتەکان بە شێوەیەکی گشتی خراپ نەبوون، هیچ شتێک نییە بە تەواوی خراپ بێ و هیچ شتێکیش نێ بێ کەم‌وکوڕی بێ. ئێمە مرۆڤین، مادام مرۆڤین، کارەکانمان غەل و غەشی بە جۆرێک لە جۆرەکان  تێدایە.

 

ڕەفیق ساڵح (نووسەر ـ بەرپرس و یەکێک لە دامەزرێنەرانی بەڵگاندن و لێکۆڵینەوەی ژین) ـ سلێمانی 

لە ڕاستیدا گرینگی ئەم کارە فەرهەنگی و ڕۆشنبیرییە گەورە کە ئەویش دانی خەڵاتی قەڵەمی هەژارە، بە نووسەرێک و کتێبێکی دانسقە و گرینگ کە کەلێنێک لە ناو کتێبخانەی کوردی پڕ کاتەوە پیرۆز و بەرزە. هیوادارم ئەم کارە بۆ ساڵەکانی دیکەش هەر درێژەی هەبێ. هەڵبەت ئەدیبان، شاعیران، نووسەران و زانایانی ئێمە لە ڕابردوودا کەس نەبووە ئاوا ئاوڕی لێبداتەوە، ئەمە لە ڕاستیدا کارێکی گەورە و هەنگاوێکی قورسە. گرینگی ئەم کارە ڕۆشنبیرییە گەورە بێجگە لە خەڵاتی هەژار کۆکردنەوەی ڕۆشنبیران، نووسەران و زانایانی لە شوێنە جیاوازەکانی کوردستانە، دەبێتە پەیوەندییەکی قووڵ کە ئاستی هۆشیاری نەتەوەبی بەدوایدا دێت. ئاواتەخوازم ئەم جۆرە چالاکییانە کە کوردی هەموو بەشەکانی کوردستان دەگرێتەوە بەردەوام بێت بۆ ئەوەی ئەو پەیوەندییە کە لە سەدەی ڕابردوو تا ڕادەیەک کەم ببۆوە، ئێستا بە خۆشحاڵییەوە کە هەلومەرجێکی ئاوا هاتۆتە پێش کە ڕۆشنبیران و ئەدیبانی کورد دەتوانن لەم جۆرە بۆنانەدا بەشدار بن، ئەوە تا ڕادەیەک زامی دوورییەکان سارێژ دەکاتەوە.

بە دڵنیاییەوە هیچ کارێک بێ کەم‌وکوڕی نییە، بەڵام لە چاو ئەو ئیمکانات و هەلومەرجەی هەیە فێستیڤاڵەکە بە بڕوای من سەرکەوتوو بووە و هەموو ئەو کەسانەی کە من بینیومن، هەڵسەنگاندنی باشی ئەم کار و چالاکییەیان کردووە و جێگای ڕێزە.

 

عەباس غەزالی (نووسەر و ئەندامی پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق) ـ هەولێر 

دەستخۆشی لە زانکۆی کوردستان دەکەین کە ئێمەی هەموو کۆ کردووەتەوە لە دەوری مرۆڤێک کە نیوسەدە خزمەتێکی بێوچانی بە کورد کردووە. مامۆستا هەژار نووسەر، شاعیر ، وەرگێڕی مەنزڵگەی کوردایەتییە. ئێمە هەموو بۆ ئەوەی هاتووین ڕێز لە مام هەژار بگرین چونکە حەقی بە سەر هەموو کوردەوە هەیە و ئەمنیش لە بناری چیای شیرینەوە هاتووم بۆ بناری ئاویەر چونکە هەژار تایبەتمەندییەکی تایبەتی لە لای ئێمەی بارزانییان هەیە. مەڕاسمەکە گونجاوە، قۆناغی یەکەمە و زۆر باشە و لێرەدا هەموو زاراوە و بن زاراوەکانی کوردی لە ژێر خێوەتی قەڵەمی هەژار خڕبوونەتەوە. بە دڵنیاییەوە هیچ شتێک بێ کەم‌وکوڕی نابێ بۆ قۆناغەکانی داهاتوو ئیشەڵا باشتر ببێت.