کیوان جمشیدی( کارشناس ارشد برنامه ریزی درسی)
در نظام آموزشی کشورهای مختلف جهان به موازات تغییرات در حوزه برنامه درسی، روشهای آموزشی و نیز سنجش، اصلاحات بنیادی صورت گرفته است. به تبع این تغییرات، در نظام آموزشی ایران نیز با توجه به کیفینگری در سنجش پیشرفت تحصیلی، دستخوش تغییرات زیادی شد. برای نمونه به دنبال نتایج ارزشیابی ملی، اجرای آزمایشی دو نوبتی شدن امتحانات در سال های ۸۰-۷۹ که باعث حذف یک نوبت از سه نوبت امتحانات پایانی در دوره ابتدایی و راهنمایی تحصیلی شد، در سال ۸۱-۸۰ طرح توصیفی کردن ( حذف نظام نمره ای) بازخوردهای تحصیلی با نام ارزشیابی توصیفی در پایه های اول تا سوم ابتدایی از سوی شورای عالی آموزش و پرورش مطرح و در ادامه با تصویب مصوبه های قانونی زمینههای اجرای آزمایشی آن در مدارس فراهم گردید.
براساس مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در دوره ابتدایی به شیوه توصیفی پس از ۵ سال اجرای آزمایشی از سال تحصیلی ۸۹_۸۸ به صورت پلکانی آغاز و هماکنون در تمام پایه3های دوره ابتدایی( اول تا ششم) به صورت توصیفی اجرا می شود و تمامی مدارس کشور ملزم به اجرای آن هستند.
این مقوله درصدد نقد و بررسی ابعاد، زوایا، اثرات و پیامدهای ارزشیابی توصیفی در نظام آموزشی نیست_ هر چند این بحث نیازمند نقد و بررسی دقیق علمی و همه جانبه می باشد_ بلکه صرفا در جهت شناسایی و پاسخ به پارهای از ابهامات و سوالات به والدین دانش آموزان در دوره ابتدایی است.
واقعیت این است علیرغم اینکه تاکنون جلسات متعددی توسط کارشناسان و اندیشمندان حوزه مذکور برای اولیا تدارک دیده شده و بیش از یک دهه از عمر ارزشیابی توصیفی می گذرد، اما هنوز هم تفکری دو قطبی و دوئالیستی ( وجود نمره یا حذف آن) بر این حوزه حاکم بوده است. عمدهترین پرسشهایی که همواره ذهن اولیا را به خود معطوف ساخته به شرح ذیل اند.
_ ارزشیابی توصیفی چیست؟
_ شیوه اجرای آن چگونه است؟
_ تفاوت آن با نظام نمره ای چیست؟
_ ابزارهای ارزشیابی توصیفی چه کاربردی دارند؟
و....
متن ذیل به دنبال پاسخگویی به سوالات فوق می باشد.
ارزشیابی توصیفی شیوه ای از ارزشیابی تحصیلی - تربیتی است که اطلاعات لازم، معتبر و مستند برای شناخت دقیق و همه جانبه فراگیران در ابعاد مختلف یادگیری، با استفاده از ابزارها و روش های مناسب مانند پوشه کار، آزمونها و مشاهدات در طول فرآیند یادگیری به دست می آید؛ تا بر اساس آن بازخوردهای توصیفی مورد نیاز برای کمک به یادگیری بهتر در فضای روانی و عاطفی مطلوب برای دانش آموز، معلم و اولیا حاصل آید( راهنمای معلم در ارزشیابی توصیفی، گروه مولفان، ص ۴).
در ارزشیابی توصیفی با استفاده از ابزارهای مختلف معلم به قضاوت عملکرد دانش آموز در ابعاد مختلف یادگیری پرداخته و نتایج قضاوت معلم در دو نوبت(بدون در نظر گرفتن دانش آموزان نیاز به تلاش بیشتر) تا پایان سال تحصیلی انجام می گیرد و در پایان هر نوبت معلم نتایج عملکرد دانش آموزان را در دو فرم(الف و ب) تهیه و به اولیا گزارش می دهد.در خصوص نگارش جدید و نحوه استفاده از ماده ۷ آیین نامه ارزشیابی توصیفی دوره ابتدایی(تک ماده) موارد ذیل جهت آگاهی به اطلاع رسانده می شود.
الف) دانش آموزانی که در ارزشیابی شهریورماه حداکثر در دوماده درسی (به استثنای ریاضی و فارسی) به سطح پیشرفت قابل قبول نرسند و نیاز به تلاش بیشتر کسب کنند با استفاده از تبصره ۱ ماده ۷ قبول شناخته می شوند.
ب) دانش آموزانی که در ارزشیابی شهریورماه در بیش از دوماده درسی (به استثنای ریاضی و فارسی)به سطح پیشرفت قابل قبول نرسند و نیاز به تلاش بیشتر کسب کنند با استفاده از تبصره ۲ ماده ۷ قبول شناخته می شوند.
تذکر: تبصره ۲ ماده ۷ یعنی صدور مجوز قبولی توسط شورای مدرسه (تشکیل جلسه با حضور والدین و معلم مربوط و رأی موافق اکثریت اعضای شورا و تنظیم صورتجلسه شورا در این خصوص) نگهداری یک نسخه آن در پرونده تحصیلی دانش آموز و ثبت شماره مجوز در سیستم اطلاعات دانش آموزی
تذکر۲: در استفاده از تبصره ۲ ماده ۷ محدودیت تعداد درس وجود ندارد و می تواند شامل همه دروس نیز بشود (به استثنای ریاضی و فارسی)
ج) در دروس فارسی و ریاضی فقط با استفاده از تبصره ۲ ماده ۷ امکان قبولی وجود دارد آن هم فقط در یک درس(یا ریاضی یا فارسی)
به کلامی دیگر چنانچه دانش آموزی در ارزشیابی شهریورماه فقط از درس فارسی یا فقط از درس ریاضی(در واقع فقط از یک عنوان درسی) سطح پیشرفت قابل قبول را کسب نکرد(نیاز به تلاش بیشتر) فقط با صدور مجوز شورای مدرسه می تواند قبول شود (تبصره ۲ ماده ۷) و اگر از هر دو ماده درسی ریاضی و فارسی سطح پیشرفت قابل قبول را کسب نکرد (نیاز به تلاش بیشتر) تکرار پایه خواهد شد.
در فرم الف که گزارش پیشرفت تحصیلی است، معلم بر اساس اهداف آموزشی بدون در نظر گرفتن نمره و به صورت توصیفی و گزارهای وضعیت دانشآموزان را بر اساس ابزارهای مورد اشاره و مطابق با مقیاس های رتبهای (خیلی خوب، خوب، قابل قبول، نیاز به تلاش مجدد) قید می کند. این فرم را اولیا رویت و امضا نموده و در مدرسه نگهداری میشود.
در فرم ب فقط نتایج عملکرد دانش آموز در قالب مقیاسهای رتبهای (خیلی خوب، خوب، قابل قبول و نیاز به تلاش مجدد) درج شده و تحویل اولیا داده می شود.
حال آنکه در ارزشیابی نمرهای (سنتی) معلم در سه نوبت و به صورت نمره ای نتایج ارزشیابی را گزارش می داد.
در ارزشیابی توصیفی معلم با استفاده از ابزارهای متنوعی به قضاوت عملکرد دانش آموز میپردازد و نتایج حاصل از آن در پوشهی کار و دفتر مدیریت کلاسی درج میشود.
پوشهی کار سندی است که تمامی اطلاعات مربوط به دانش آموز را در آن بایگانی و در واقع ملاکی برای پاسخ گویی در خصوص وضعیت تحصیلی دانش آموزان است. محتوای پوشهی کار شامل آزمونها (عملکردی، مداد کاغذی و آزمونکها)، تکالیف درسی، مشاهدات، خودسنجی (قضاوت دانش آموز در مورد عملکرد خود)، همسال سنجی (قضاوت دانش آموز همکلاسی و همسال در مورد عملکرد دانش اموز)، والدین سنجی (قضاوت اولیا در خصوص عملکرد فرزندشان) میباشد.
معلم در طول سال تحصیلی به تناوب از ابزارهای لازم بسته به تشخیص خود و موقعیت کلاس درس استفاده میکند.
در دفتر مدیریت کلاسی معلم شواهد و استنباطهای خود را جهت پاسخگویی به اولیا و مسئولیت یادداشت می کند.
در فرآیند ارزشیابی توصیفی نقش معلم، اولیا و دانش آموز و عوامل مدرسه پررنگ جلوه داده شده است.
توجه به جنبه های مختلف یادگیری، جامعیت،پویایی، فرایند محوری و کیفی بودن از مبانی نظری این شیوهی ارزشیابی به شمار میآیند.