عصر روز يکشنبه هفتم تیرماه ١٣۶۶ برابر با ٢٨ ژوئن ١٩٨٧، در ساعت 16:30 چند فروند هواپیمای بعثی 7 بمب خردل در نقاط مختلف شهر سردشت انداختند که 2 بمب در بازار شهر و 2 بمب دیگر در مناطق مسکونی افتادند؛ 3 بمب دیگر نیز در باغ‌های مجاور شهر فرود آمد بمب هایی که دهها کشته و چندین هزار نفر مصدوم بدنبال آورد. در همین راستا تعدادی از نخبگان با حمایت و همراهی بسیاری از مردم سردشت و مسئولان زیربط هرساله به مناسبت سالگرد این حمله ددمنشانه بعثی ها مراسم سالگردی را برگزار می کنند مراسمی که به ابعاد مختلف این حادثه می پردازد گزارش پیش رو به بررسی مراسم های سالگرد این بمباران و تاثیر و پیامدهای آن برای زنده نگاه داشتن یاد شهدا و این جنایب ضدبشری صدام و نیز کمک به بازماندگان و مصدومان آن اختصاص یافته است.
تاریخچه شکل گیری سالگردهای بمباران شیمیایی سردشت
هاشم کریمیان از بانیان سالگرد و از اعضای سابق انجمن دفاع از حقوق مصدومین شیمیایی در رابطه با تاریخچه شکل گیری مراسم سالگرد بمباران شیمیایی سردشت می گوید: «فعالیت در زمینه بمباران شیمیایی و کشتار جمعی مردم غیرنظامی شهر سردشت بعد از سال 66 برای من دغده ای جدی بود و همیشه خاطرات و رویدادهای تلخ آن فاجعه اسفناک که ساخته دست رژیم دیکتاتوری بعث و حامیان این رژیم ضدبشری بود، مرا آزرده و محزون می کرد و به همین دلیل به این فکر بودم که برای یادبود یاد آن عزیزان از دست رفته باید کاری کرد. قبلاً تنها صدایی که بود و متأسفانه نه از طرف مردم و نه از طرف مسؤولین دولتی شنیده نمی شد، سالی یک بار تئاتری بود که تنها دوستان انجمن نمایش با زحمت فراوان که آنهم در حد یک نمایش احساسی، ارائه می کردند و بسیار مورد کم لطفی قرار می گرفت.»
کریمیان افزود در همین راستا با کاک «محمد خادمیانی» که از اعضای دور اول شورای شهر سردشت بودند بود وارد صحبت شده و اسناد و مدارک مربوط به هفت تیر را ارائه و قرار شد که ایشان به عنوان یکی از فعالیت های شورا، اجرای مراسم سالگرد را برای تصویب در شورا ارائه نماید. نهایتاً در سال 78، اولین سالگرد بمباران شیمیایی، تحت نظارت و همکاری فرمانداری، شورای شهر و بخش مردمی اجرا گردید که برای بار اول نمایشگاه عکس هفتم تیر در این سالگرد برپا گردید و مورد استقبال بسیار مردم قرارگرفت.
این فعال مدنی سردشت سپس در مورد تأسیس انجمن حمایت از مصدومان شیمیایی سردشت گفت: «بدنبال برپایی اولین سالگرد درسال 78، سال بعد نیز سالگرد هفت تیرتا حدی نسبتا عالی برپا گردید، با این تفاوت که بطور کلی شورای شهر از جمع مجریان آن خارج شد، دلیلش را نمی دانم ولی مشارکت بخش مردمی درحد خوبی بود. بعد از چندی آقایان رحیم واحدی و صالح عزیزپور اقدم و ... پیش من آمده و پیشنهاد کاری جمعی در این زمینه را ارائه نمودند، قبلا توجه کاک مصطفی اسدزاده برای همکاری و فعالیت را جلب کرده بودم سرانجام در نیمه اول سال 80 با تلاش های پیگیر و بخصوص نقش کاک «مصطفی اسدزاده» که بصورت خستگی ناپذیر دنبال کار را گرفته بود، مجوز تاسیس انجمن صادر گردید.»
چگونگی طی شدن روال قانونی کار
اما جلال معروفیان نایب رئیس و مسؤول کمسیون فرهنگی، اجتماعی شورای اسلامی دوره اول شهرستان سردشت یکی دیگر از فعالینی بود که برای برپایی مراسم یادبود تلاشهای چندی انجام دادند وی در این زمینه گفت: «به عنوان عضو شورای شهر در سال ۷۸ متوجه شدم که تعدادی از بستگان و بازماندگان خانواده های شهدا و مصدومین شیمیایی در یک اتاق کوچک و بدون اجازه‌ی هیچ‌گونه مراسمی علنی و عمومی یاد و خاطره‌ی شهیدان و جانبازان بمباران شیمیایی را گرامی می‌دارند. در حالیکه مراسم یادبود شهدای بمباران شیمیایی حلبجه با آزادی کامل و پشتیبانی و حمایت دولت در دانشگاه های سراسر ایران، برگزار می‌شد با خود عهد بستم به کمک سایر همکاران طبق قانون وظایف و اختیارات شوراهای شهر فضایی برای برگزاری مراسم شهدای هفت تیر سردشت نیز تدارک ببینیم.»
معروفیان افزود: بنده به عنوان نایب رییس و مسؤول کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورا، موضوع را در کمیسیون به تأیید اعضای محترم رساندم و در جلسه‌ی شورای شهر با حمایت و تأیید کامل اعضا شورا به تصویب نهایی رسید. قانوناً، مصوبات شورا در فرمانداری بررسی و در صورت عدم مغایرت قانونی به شهرداری و ادارات ذیربط، جهت اجرا ابلاغ می‌شدند. مصوبه‌ی برگزاری علنی و گسترده‌ی یاد و خاطره‌ی شهدای بمباران شیمیایی نیز در فرمانداری طرح و بررسی شده بود ولی برای تصویب نهایی آن، مسئولین و کارشناسانی از استان نیز دعوت و جلسه ای مشترک بین شورا و تعدادی از ادارات سطح شهر و مسؤولین استانی با حضور فرماندار تشکیل شد. بالاخره با نظر مساعد و حمایت فرماندار وقت مصوبه‌ی شورای شهر به تأیید و تصویب حاضرین در جلسه رسید.از این زمان به بعد،همیشه مراسمات گرامیداشت یاد و خاطره‌ی مصدومین و شهدای بمباران شیمیایی سردشت درسالن‌های بزرگ ورزشی یا سالن بزرگ اداره‌ی ارشاد و میدان بزرگ سرچشمه سردشت برگزار می‌گردد.
و بدین ترتیب بطور رسمی و عمومی با استقبال گسترده مردم نخستین مراسم سالگرد بمباران شیمیایی سردشت در سال 78 برگزار شد، مراسمی که تا به امروز هرسال با استقبال و قدرت بیشتری برگزار شده است و مهمانان مختلفی از اقصی نقاط کشور و حتی کشورهای خارجی در این مراسم حضور می یابند و علاوه بر گرامیداشت یاد شهدای این بمباران، کمک ها و راهکارهای قابل توجهی برای زدودن بقایا و آثار این بمباران از جان و تن شهر و اهالی سردشت انجام داده اند.
گلایه ها و مشکلات همچنان موجود
مسائل و مشکلات درمانی و کمیسیون‌های پزشکی،محرومیت و فراهم نبودن زیرساخت‌های توسعه به خصوص در بخش عمران همچنان یکی از مطالبات جدی مردم سردشت باقی مانده است.همچنین بسیاری از وعده های دولت برای رفع این مشکلات و اقدام عملی در حوزه های مختلف دیگر هنوز در این شهرستان مرزی رنگ واقعیت به خود نگرفته است.
عمران نیک دوست جانباز 70 درصد و بازمانده خانواده 12 شهید در این زمینه اظهار می دارد: «من از مسؤولان ذی ربط این پرسش دارم که فکر می کنم خواسته اکثراً قربانیان هم هست. آیا در سالگرد بمباران شیمیایی ما به عنوان قربانی صاحب قضیه هستیم و باید از درد و مشکلات و خواسته ها مان بگویم یا مسؤولان؟ چرا ما باید موظف باشیم به سخنان و وعده های تکراری مسؤولین گوش دهیم؟ در این چند سال چقدر فرصت به قربانیان برای طرح مطالبات، پیشنهاد و راهکارهایشان اختصاص داده شده است؟ اگر در طول این 31 سال گذشته هر سال یک طرح اساسی و زیربنایی در راستای رفع محرومیت، توسعه شهرستان و همچنین برطرف نمودن مشکلات و چالش های اصلی مصدومین اجرا می شد اکنون 31 طرح عملی شده قابل دفاع در این زمینه داشتیم. ازجمله در این شهرستان می توانستد مرکز تحقیقات شیمیایی، بیمارستان تخصصی و ... دایر کنند. چرا مسؤولان ذی ربط در راستای روشنگری مردم و ترویج فرهنگ حفظ کرامت مصدومین شیمیایی اقدام عملی و موفق انجام نمی دهند؟ برای نمونه کم کاری در این مورد به عدم تبلیغ و توصیه اداره اصناف به مغازه داران برای بستن مغازه هایشان در زمان برگزاری مراسم سالگرد می توان اشاره نمود. در حالیکه برای موارد دیگر این کار را انجام می دهند. باید پرسید چرا سال به سال میزان استقبال خود جوش مردم ازمراسم رسمی کم تر می شود؟»
نیک دوست می افزاید: «بسیاری از مصدومین به دلیل نداشتن امکانات و تجهیزات کافی در شهرستان برای ادامه روند درمانی خود هر دو ماه یکبار باید مراجعه پزشکی داشته باشند مجبور به مهاجرت به شهرهای بزرگتر شدند که داستان مشکلاتشان در این راستا مفصل است. از جمله این اشخاص خود بنده هستم که مجبور به اجاره منزلی در کرج شدم که به تهران و بیمارستان مسیح دانشور به نسبت سردشت نزدیک تر است، شدم. این جزو ضروریات کسانی که شرایط بنده را دارند باید به مراکز درمانی مجهز نزدیک باشند هر چند متأسفانه به دلیل بار مالی و پاره مشکلات علی رغم تشخیص و توصیه پزشکان هنوز موفق به عمل پیوند ریه نشده ام.»
اما «عثمان مزین» وکیل و فعال حقوقی این حوزه که همواره حضور و مشارکت چشمگیری در راستای دفاع از حقوق مصدومین داشته است. در رابطه با دستاوردهای برپایی مراسم سالگرد می گوید: «بی‌شک مردم این شهر خود از حجم دردشان آگاه هستند و تکرار آن از زبان یک مسؤول موجب رفع مشکل آنها نخواهد شد اما در عمل می‌بینیم که مسؤولین در این مراسم وعده‌هایی را بیان و آن را عملی نمی‌کنند و حتی فراموش هم می‌کنند که تا حدودی این وضعیت موجب رویگردانی مردم از این گونه برنامه‌های تشریفاتی گردیده و عده‌ای از پیش تعیین شده فقط به عنوان مستمع در این گونه برنامه‌ها شرکت می‌کنند. اگر برگزاری مراسم به عهده فعالان مدنی، نخبگان و انجمن‌های مردمی باشد قطعاً مورد استقبال هم قرار می‌گیرد در این راستا باید ترتیبی اتخاذ گردد تا خواست و نظر مردم و هنرمندان شهر بر این گونه مراسم و برنامه ها حاکم شود. این خواسته در جامعه ای که مسئولان آن برآمده از میان مردم بوده و خود را وامدار مردم می‌دانند بسیار بدیهی و طبیعی است.»
نقش فعالان مدنی و ان جی اوهای محلی، ملی و بین المللی
«رئوف آذری» از فعالان مدنی منطقه برای فعال و پویاتر نمودن نقش فعالان مدنی و سازمان های مردم نهاد راهکارهای شش گانه ای به شرح زیرارائه می نماید:
۱• اهتمام به زنده نگه داشتن یاد و خاطره شهدا و افزودن معنوی یاد آن روز شوم در راستای عبرت گیری جامعه انسانی به تقویم زمانی که شاهد زنده ام شورای شهر دوره اول به عنوان مردمی ترین تشکل فراگیر و اولین تجربه واسپاری مسؤولیت شهری به یک تشکل مدنی در دوران حاکمیت دولت اصلاحات، نقشی بی بدیل ایفا کردند به نحوی که اولین یادواره شهروند شمول را در سالن ۲۰۰۰نفری با حضور مقامات کشوری اجرایی کردند که آن زمان اینجانب عضویت در کمیسیون فرهنگی و اجتماعی و نیز مسؤول روابط عمومی و انتظامات اولین یادواره را مشترکاً با دوست خوبم کاک کریم محمدنژاد مسؤول وقت دفتر شورای شهر بر عهده داشتیم.
۲•ایجاد و تاسیس نهاد ویژه جهت پیگیری و دفاع از حقوق مصدومین شیمیایی سردشت و نیز بسترسازی همدلی فعالان و کنشگران در راستای اقدامات گروهی، جمعی و اثرگذار.
۳• شکل دادن بستر ارتباط منطقه ای، ملی و بین المللی با مناطق، شهرها و کشورهای قربانی نسل کشی و ژینوساید از جمله زرده کرمانشاه، حلبچه، اقلیم انفال، هیروشیما و...
4•اعاده نشاط و پویایی نسبی در فعالیت اجتماعی،هنری،ورزشی و ... ازجمله نهادینه کردن همایش های ورزشی و نمایشگاه ها و فستیوال ها هنری و مراسمات ادبی و...
6• حمایت عاطفی، روحی و روانی از خانواده شهداء و مصدومان و نیز پشتیبانی نسبی از حداقل های معیشت و زندگی دوران سخت ناشی از مصدومیت.
دستاوردهای مراسم سالگرد
اما بی شک این مراسم های سالگرد دستاوردهای چندی هم داشته است در همین زمینه «حاج رحیم واحدی» از اعضای خانواده قربانی شیمیایی و از مؤسسان انجمن دفاع از حقوق مصدومین شیمیایی می گوید: «در مورد دستاوردها و کار انجمن آنچه که قابل بیان است باید عرض کنم که قبلاً اگر ما خانواده قربانیان به تنهایی مراسم سالگرد شهیدان مان گرامی می داشتیم. اکنون نام سردشت به عنوان اولین شهر قربانی سلاح های شیمیایی در سطح منطقه، ملی و جهان شناخته شده است. عموم مردم شهرستان و منطقه به صورت خودجوش و داوطلبانه در برپایی مراسم سالگردها حضور و مشارکت دارند. مسؤولان رده های مختلف کشوری در سردشت حضور می یابند و در برنامه ها مشارکت پیدا می کنند.»
همچنین این عضو هیأت مدیره انجمن حمایت از مصدومان شیمیایی سردشت می افزاید: «انجمن مصدومین شیمیایی توانسته است در سطح ملی و جهانی خود را بشناساند و مطالبات قربانی را به گوش جهانیان در حد مقدور رسانده است. رئیس سازمان منع سلاح های کشتار جمعی opcw هر ساله برای مردم شهرستان سردشت پیام همدردی می فرستد. نمایندگان انجمن برای شرکت در برنامه های سالانه سازمان مذکور دعوت می گردند و دارای جایگاه ویژه هستند.
اما در این خصوص عثمان مزین دبیر حقوقی پیشین انجمن می گوید: «قطعاً انجمن در طول نزدیک به دو دهه فعالیت خود دستاوردهایی را هم داشته که ناظران منصف و بی‌طرف می‌توانند در مورد مفید بودن آن اظهار نظر کنند که برخی از دستاوردهای آن اختصاراً به شرح زیر است:
1.فعال کردن جوانان و افراد صاحب ایده در داخل سردشت و شهرهای دیگر
2. محوریت سردشت در برنامه ها و مراسم مربوط به قربانیان جنگ.
3. طرح شکایت علیه تبعه هلندی و تلاش برای تصویب قانون الزام دولت به شناسایی جانبازان شیمیایی که این قانون با بی‌توجهی دولت و بنیاد شهید و امور ایثارگران عقیم مانده و اقدامی برای اجرای آن انجام نمی شود.
4. ایجاد پیوند و ارتباط با رسانه‌ها ، مسئولین ، شهرهای قربانی سلاح‌های شیمیایی و عضویت در سازمان منع بکارگیری سلاح‌های شیمیایی.
لازم به ذکر است بر اثر اين حمله غیر انسانی، 118تن طبق آمار اعلام شده از مردم بیگناه سردشت جانشان را از دست دادند و بیش از ٨ هزار نفر مصدوم شدند که بخش قابل توجهی از آنها زنان و کودکان بودند.
گزارش از عثمان عباسی
منبع: فرا رو