بە پێی هەواڵی هەواڵدەریی هاژە رۆژی پێنج شەممۆ رێکەوتی ٢٧ی رەشەمە لە هۆڵی سیمورغی شاری بۆکان، بە ئامادە بوونی سەدان کەس لە نووسەران و هونەرمەندان و هۆگرانی ئەدەبیاتی کوردی و بەرپرسانی شاری بۆکان وەک دکتۆر جەماڵ خوسرەوی فەرماندار، موهەندیس بابەک رۆستەمپوور شارەدار، ئەندامانی شووڕای شار وسولەیمان مام عەزیزی بەرپرسی دایرەی ئاموزش و پەروەرش، کۆڕێکی هەڵسەنگاندن و ناساندن، بۆ کتێبی شازی دوو نووسەری بە توانای موکریان مامۆستا "سەلاح پایانیانی" و خاتوو "لەیلا نوورانی" بەڕێوە چوو.
ئەو کۆڕە کە بە هەوڵی "مووسسە تفکر خلاق بوکان" بۆ باس لە سەر کتێبی "فەرهەنگی جل و بەرگ و خشڵ و خاڵی ژنانی موکریان" بەڕێوە چوو. سەرەتا رۆمان نووسی كورد "فه‌تاح ئه‌میری" ئاماژه‌ی به بیست ساڵ كاری به‌رده‌وامی "سه‌لاح پایانیانی" كرد و گرینگی و له هه‌مان كاتدا مه‌یدانیی بوونی ئه‌و فه‌رهه‌نگه‌ی به خاڵی سه‌رنج راكێش زانی و وه‌ك سه‌رچاوه‌یه‌كی بڕوا پێكراوی زمانی كوردی ئه‌و فه‌رهه‌نگانه‌ی خسته به‌ر باس و شیکردنه‌وه.
لە بەشی یەکەمی ئەو کۆڕە دوو وتار پێشکەش کرا. وتەی یەکەم لە لایەن موهەندیس بابەک رۆستەمپوور شارەداری بۆکانەوە پێشکەش ئامادەبوان کرا. رۆستەمپوور سەرەتا باسی گرینگی کاری کولتووری و هەروەها ئەو نووسەر و رۆشنبیرانەی کرد کە بناخەی فەرهەنگی کۆمەڵگایەک دادەڕێژن. هەروەها ئاماژەی بەو شاعیر و نووسەر و وەرگێڕانە کرد کە لە موکریان لە ساز کردنی بینای پتەوی زمان دا رۆڵیان هەبووە و لە لایەکی دیکەوە بوونەتە پردی پێوەندی نێوان کورد و باقی گەلانی ئێران. ئەو ئاماژەی بە کارەکانی مامۆستا هەژار و موحەممەد قازی و سوارە ئیلخانی زادە کرد و ئەوانی وەک سازدەرانی پردێکی فەرهەنگی ناو برد. رۆستەمپوور لە درێژەدا باسی حەولی جیددی سەلاح پایانیانی و لەیلا نوورانی کرد و ئەو کارەی بە پڕۆژەیەکی لەبار بۆ تۆمار کردنی زمان و فەرهەنگی رەسەنی ناوچە ناودێر کرد.
وتاری دووهەم لە لایەن "یوونس رەزایی" شاعیرەوە پێشکەش کرا. "یوونس ره‌زایی" بە هێنانە بەر باسی شەپۆلەکانی بە جیهانی بوون، باسی کاڵ بوونەوەی سنوورە فیزیکییەکان و کاریگەری راگەیەنەکانی لە سەر گەلانی دوور و نزیک کرد کوتی: لەو دۆخە دا پاراستنی ئەو بەشە لە کولتوور و زمانی رەسەن کە دەکەونە ژێر کارتێکەری گۆڕان بە هۆی شەپۆلەکانی بە جیهانی بوونەوە گرینگ و خاوەن بایەخە. ئەو لە درێژە دا ئاماژەی بەوە کرد کە تایبەتمەندییەکانی فەرهەنگی زارەکی موکریان تۆمار کردن و پاراستنی زمان، کولتوور، داب و نەریت، هەموو ئەو دیاردانەیە کە شوناسی نەتەوەیەک پێک دێنن. یوونس رەزایی هەروەها ئاماژەی بەوە کرد ئەو فەرهەنگانە پڕۆژه‌یه‌كی كولتووریی مه‌زنن كه نه‌وه‌ی دوا رۆژ ده‌توانێ له رێی ئەوانەوە ده‌ستی وه گه‌نجینه‌ی به‌نرخی زمان و كولتووری پێشووی خۆی رابگا و لێی دانه‌بڕێت.
بەشی دووهەمی بەرنامەکە تایبەت بوو بە لێژنەیەکی زانستی کە لە نووسەرانی ناسراوی بۆکانی "فەتاح ئەمیری"؛ رۆمان نووس، "سەید قادر هیدایەتی"؛ رۆمان نووس، "لەیلا ساڵحی" شاعیر و مێژوونووس و هەروەها "سەلاح پایانیانی" پێکهاتبوو.
سەیدقادر هیدایەتی ڕۆمان‌نووس هەوڵی دا لە سیلە نیگایەکی جیاوازوە بڕوانێتە کتێبەکە. گوتی کە فەرهەنگی جل‌وبەرگی ژنان لەو کتێبە دەگمەنانەیە کە دەتوانێ بازاڕ بە فەرهەنگ و توجارەت بە فەرهەنگەوە گرێ دەداتەوە. هەروەها گوتی کتێبی "فەرهەنگی جل‌وبەرگ و خشڵ و خاڵی ژنان" لە دڵی ئەدەبی فۆلکلۆریک و زارەکیی کوردییەوە سەری هەڵ‌داوە و باسی تەوسیفی جل و بەرگ و خشڵ و خاڵی بەیتی لاس‌وخەزاڵ لە پەیوەندی لەگەڵ کتێبەکە کرد و پێی‌وابوو ئیشتیا و ئارەزووی گێڕانەوەی تەوسیفی، یەکێک لە تایبەتمەندییەکانی ئەو کتێبەیە. هەربۆیە گوتی دەکرێ ئەو فەرهەنگە وەک کۆمەڵێک کۆلاژ ببیندرێ کە بایەخی ئەدەبیشی هەیە. هەروەها ئاماژەی بەوە کرد کە ئەو فەرهەنگە تەوسیف و وێنای بەشێک لە مێژووە کە بەردەوام وەلا نراوە و سانسۆر کراوە...
لەیلا ساڵحی نووسەری دیکەی کورد لە روانگەیەکی دیکەوە پەرژایە سەر کتێبی فەرهەنگی جل و بەرگ و خشڵ و خاڵی ژانی کورد. سەرەتای فەرھەنگ نووسین لە ئێران و لە ئەدەبی کوردی دا دەسپێکی وتەکانی لەیلا ساڵحی بوو.ساڵحی ئاماژەی بەوە کرد کە بە درێژایی مێژوو زانایانی وەک خارەزمی وفارابی وغەززالی و کەسانی دیکەھەستیان بە پێویست بوونی نووسینی فەرھەنگ کردووە و لەو بابەتەشەوە ھەرچەند نە بە ناوی فەرھەنگ نووسین ، بەڵام کاریان کردووە. پاشان باسی شوێن دانانی مێژووی لە سەر جل و خشڵی ژنی کورد کرد و باسی ئەوەشی کرد کە خشڵی کوردی جگە لە باری ھونەری و جووانییەوە، لە بوواری ئەدەبی بەیتی کوردی دا ، پانتایەکی نوێی کردۆتەوە کە تایبەتی ئەدەبی کوردییە.ساڵحی ھەروەھا ئاماژەی بەوە کرد کە کتێبی فەرھەنگی جل و بەرگ و خشڵ وخاڵ،جگە لەوەی وەک کارێکی نوێ لە ئاستی فەرھەنگ نووسی دا شاز وبێ وێنەیە، بۆ لێکۆڵەرانی پانتای مێژوو و کۆمەڵناسی و فەلسەفەی جوانیناسی کوردی، ئاقارێکی نوێ و جێی سرنجی کردۆتەوە.
له درێژه‌ی کۆڕه‌که‌دا "سەلاح پایانیانی" پێشەکی وێڕای سڵاو و ڕێز بۆ بەڕێوەبەرانی کۆڕەکە، سه‌باره‌ت به "یوونس ڕەزایی" و خوشکە "لەیلا ساڵحی"یەوە گوتی: ئەو دوو کەسایەتی‌یە ئەوەندی دەنگ‌ودومان‌خۆش و مەشرەب‌خۆش و گفت‌ولفت جوانن، سەد هێندەش قسە لەسەر کردنیان ناخۆشە. ئەوەش دەگەڕێتەوە سەر بەربڵاویی ئەو بوارانەی کە ئەوان کاری تێ‌دا دەکەن. بەختەوەرانە، لە هەمووی بوارەکانیش‌دا خاوەنی کارنامەیه‌کی پڕبەرگ و پڕبەرهەمن.
پایانیانی دوای ئەم سڵاو و سپاس و پێ‌زانینە، هاتە سەر باسی پڕۆژەی فەرهەنگی زارەکی بە گشتی و فەرهەنگی جل‌وبەرگ و خشڵ‌وخاڵ بە تایبەتی و وێڕای باس لە تەنگ‌وچەڵەمەکانی سەر ڕێگای، پەرژایە سەر تایبەتمەندییەکانی ئەو کار
نووسه‌ر و توێژه‌ری كتێبی به‌نرخی فه‌رهه‌نگی جل‌وبەرگ و خشڵ‌وخاڵی ژنانی موکریان له به‌شی کۆتایی قسەکانی خۆیدا رایگه‌یاند: ئەوەی ڕاستی بێ، نە فکر و ئیدەی نووسینی فەرهەنگی خشڵ‌وخاڵ هی من بوو و نە گردەوەکۆیی کەرەسە خاوەکانی. من فەرهەنگ‌نووسی و تعریف‌نگاری‌یەکەم کردووە و ئەوی تر کاری خاتوو نوورانی بووە. لەبابەت چڕوپڕی و گشت‌گربوونیشەوە هەر ئەوەندە دەڵێم کاتێک کەسێک کاری بیست‌سی کەسان دەکا، بێ‌شک ناکرێ چاوەڕوانی کاری بێ‌هەڵە‌وپەڵەت لێی ببێ. بەڵام سەرەڕای ئەوانەش، لە چەشنی ئەو وەسفەی بۆ فەرهەنگە شازەکان دەیڵێن: به‌دڵنیایی‌یەوە، ناکرێ بڵێین هەرچی چاکە لەو فەرهەنگەدا هاتووە، بەڵام بە دڵنیایی‌یەوە دەتوانین بڵێین هەرچی تێی‌دایە چاکە.
بەشی سێهەمی بەرنامەکە تایبەت بوو بە هەواڵێکی گرینگی ئەدەبی و بڵاو کردنەوەی ئەو هەواڵە. لەو بەشەدا باسی هەوڵی نوێی بڵاوکەروەی هێمن کرا کە کۆی فایلە دەنگییەکانی مامۆستا هێمنیان بە شێوەیەکی هونەری ئامادەی بڵاو کردنەوە کردووە و
سێ پارچه هه‌ڵبه‌ست و هۆنراوه له ده‌نگی "مامۆستا هێمن"ی نه‌مر كه به‌رهه‌مێكی نوێی "بڵاوکەرەوەی هێمن"سەر بە شاره‌داری مه‌هاباده بۆ یه‌كه‌م جار له‌و كۆڕه‌دا كه سه‌دان نووسه‌ر و هۆگری ئه‌ده‌بیاتی كوردی تێیدا به‌شدار بوون، بڵاو كرایه‌وه.
پاشان له لایه‌ن هونه‌رمه‌ندانی بواری موسیقی و ئاواز پێكهاتوو له "مه‌سعوود یاره" گۆرانیبێژ، "كه‌یوان مه‌حموودیان" ژه‌نیار و وانه‌بێژی ئامێری سێ تار و "سامره‌ند عه‌لیزاده" ژه‌نیاری ده‌ف چه‌ند پارچه موسیقای به‌سۆز پێشكه‌ش كرا.
کۆتا بەشی بەرنامەکانی ناو ساڵۆنی سیمورغ رێزلێنان له چه‌ند نووسه‌ری ژنی بۆكانی و هه‌روه‌ها پێشكه‌ش كردنی له‌وحی رێزلێنانی شاره‌داریی بۆكان و "مؤسسه تفكر خلاق بوکان" بۆ كاك "سه‌لاح پایانیانی" و خاتوو "له‌یلا نوورانی" بوو.
بەشی چوارەمی بەرنامە تەرخان کرابوو بۆ کرانەوەی پێشانگای جل‌وبەرگ و خشڵ‌وخاڵی ژنانی كورد كه له گالێری هونه‌ریی ساڵۆنی سیمورغ داندرابوون، ئه‌و به‌شه پێشوازیی له‌راده‌به‌ده‌ری ئاماده‌بووانی کۆڕه‌که‌ی بدواوه بوو که به‌وپه‌ڕی هۆگری و وردبینییه‌وه سه‌رنجی که‌رسته خاوه‌کانی پێشانگاکه‌یان ده‌دا. هه‌ر کام له جل‌وبەرگ و خشڵ‌وخاڵه‌کانی ژنانی موکریان و پارچه و قوماش و وێنه مێژووییه‌کانی ئافره‌تانی کوردستان به ناونیشانی تایبه‌ت به خۆیان له‌و پێشانگایه‌دا ئاراسته کرابوون.
