جوان نەبی
.كورد هەندێ جار لەخۆیان رادەكەن، وڵاتی خۆیان جێدەهێڵن، هەندێك جار لە زمانی خۆیشیان رادەكەن
.رەو زۆر جۆری هەن، زۆر دەرئەنجام لەدوای خۆیەوە جێدەهێڵێت، ژمارەیەك پرسیاریش
رەو لە زمان دیاردەیەكی تازە نییە لەنێو كوردان، ئەگەر دیرۆكی كورد بخوێنیتەوە، رێكەوتی زۆر نووسەر دەكەیت كە بە نەژاد كوردن و بە زمانانی دیكە دەنووسن، زمانی عەرەبی نموونەیەكە كە زۆر نووسەری راكردووی تێدا دەدۆزیتەوە. میری هەڵبەستی عەرەبی ئەحمەد شەوقی كە بە نەژاد كوردە، یەكەم نییە و نووسەری ناودار سەلیم بەرەكاتیش دوایینیان نابێت.
راكردنی كورد لە زمانی كوردی و نووسین بە زمانی عەرەبی وەك زمانی ئافراندن، دۆخێكە، زنجیر و پێوەندێكە لە ژیانی ئێمەدا هێندەی مژارێكە بۆ گەنگەشە، هێندەش گەنگەشە لەدوای خۆی بەجێدەهێڵێت. گەنگەشەی ریزكردنی ئەو نووسەرانە وەك نووسەرانی عەرەب یان كورد، هەروەها ریزكردنی نووسینەكانیان لە پەرتووكخانەی عەرەبی یان كوردیدا. ئەمە رەوێكە لە زمانی ناسنامەوە بەرەو ئامێزی زمانی بێگانە، بە مانایەكی دی راكردنە لە ناسنامە، نەمازە كاتێك ئێمە ئاشنای زمانین وەك بیرەوەرییەك، دانوستاندن، وەك كۆمەڵێك نیشانە كە واتای خۆی لە كۆمەڵگە و كولتوور وەردەگرێ.
راكردن لە زمان نووسینە بە زمانێكی دیكە، بەرەو بەتاڵییەكی دیكە بۆ دەربڕین، پەیوەندی، تێگەیشتن، بڵاوكردنەوە و ناوداربوون. زۆر نووسەر هێندەی خۆیان لە زمانی عەرەبیدا دەدۆزنەوە خۆیان لە زمانی كوردیدا نادۆزنەوە، ئەوان لە خۆشیان هەڵدێن، لێرە دووفاقییەتی زمان دەردەكەوێت، لە ئەنجامدا دووفاقییەتی ڕامان و دونیابینی دەرەوەی زمان واتایەك بەدەستەوە نادەن، یاخود واتایەكی دیكە بەدەستەوە دەدەن كە پەیوەست بێت بە زمان و تێگەیشتن و مێژووی عەرەبی. ئەو نووسەرانەی كە بە رەگەز كوردن، زمانی عەرەبی لای ئەوان زمانێكی بێگانە نییە، هەروەها زمانی كوردیش بە زمانی نووسین نازانن. ونبوونی ئەوان لەنێوان زمانی كوردی وەك زمانی خۆیان و زمانی عەرەبی وەك زمانی نووسین، كاریگەری و باندۆری بەرچاوی لەسەر نووسینی ئەوان هەبووە.
تایبەتمەندیی ژیان و تێڕامانی كوردی بە زمانی كوردییەوە پەیوەستە، ئەمە وەچەی كولتوورێكی دیكەیە كە جیاوازە لە ژیان و تێڕامانی عەرەبی و پەیوەست بە زمانی عەرەبی. بەراز وەك ئاژەڵێك، وەك نموونەیەك لە زمانی كوردیدا بە واتای ئازایەتی دێت، بە پێچەوانەی عەرەبی كە بە مانای گوناهـ دێت، شتێكی قەدەغەیە، پیسە، ئەگەر بە عەرەبی بە كەسێك بڵێی بەراز، ئەوا سووكایەتیت پێ كردووە، لە كوردیدا وەك پەسندان و پێداهەڵگوتن وایە، وەك نیشاندانی پیاوەتی: هەی بەراز.
ئەو كوردانەی بە عەرەبی دەنووسن، نەك كوردی عەرەبینووس، نازانم بۆچی دەستەواژەی دووەم وەكو جنێوێك دێتە بەر گوێی من؟ ئەم دیاردەیە پەیوەستە بە پەروەردەوە، پەیوەستە بەتێڕامانی مرۆڤی كورد بۆ زمانی كوردی و عەرەبی، زیاتر لەوەی پەیوەست بێت بە كات و شوێن كە زۆر جار كاریگەریی خۆیان هەیە. كورد لە رۆژئاوای كوردستان بە كوردی دەسترێن، بە عەرەبی دەنووسن، بە كوردی خۆشەویستی دەكەن، بە عەرەبی دەنووسن، بە كوردی دەئاخڤن، گاڵتە دەكەن، دەچن، دەخۆن، دەخەون و بە عەرەبی دەنووسن!
نازانم ئەم دۆخە تاچەند دروستە، تا چەند ئاساییە، نازانم بۆچی كوردی نابێتە زمانی نووسین كە زمانی ژیانە، بەگشتی بۆچی نابێتە زمانی داهێنان؟
ئەم پرسیارە زیاتر لە وارگەی ژیان نزیك كراوەتەوە. هەڵبەستڤان حامید بەدرخان كە بە رەگەز كوردە، لە هەڤپەیڤینێكدا دەڵێ: "ئێمە لەپێناوی ناوداربوون بە كوردیمان نەنووسی، لە ترسی ئەوەی بەرهەمەكانمان بڵاونەبنەوە، وەلێ خۆزگە بە كوردیمان دەنووسی، بریا ئەو هەڵبەستانەمان هەر لەسەر پەڕاوەكان مابانەوە، من پەشیمانم" گۆڤاری ئەلحیوار- ژمارە 2 ی ساڵی 1993.
پەشیمانبوونەوەی حامید جێی خۆی دەگرێت، بەتایبەتی كاتێك دەبینین لە سەردەمی حامید زۆر هەڵبەستڤانی كورد هەبوون كە بە كوردی دەیاننووسی، بەرهەمەكانیان بڵاودەكرانەوە، بگرە زیاتر لە بەرهەمەكانی حامید بەدرخانیش، وەك سەیدایێ جگەرخوین وەك نموونەیەكی هەرە دیار.
كورد كاتێك لە زمانی خۆیان رادەكەن و پەنا وەبەر زمانێكی دیكە دەبەن، ئەودەم زمانی خۆیان دەخەنە ئامێزی باهۆزی مردن، دوور لە جوانی، پێشكەوتن و ناسنامە و وجودی خۆیان فڕێدەدەن، بەتایبەتی كە زمانێكی وەك زمانی كوردی بەردەوام قەدەغە بووە، ئامانجی ئەوان هەر ئەوە بووە كە لە رێگەی زمانی خۆیانەوە زمانی كوردی بشێوێنن، لێرە زمانی نووسین بە كوردی ئەركی نەتەوەیی دەكەوێتە سەرشان، وەك هەوڵدانێك بۆ پاراستنی كەسایەتی كوردی، ناسنامە، بوون و پاراوییەكەی.
ئایا كورد زمانی خۆیان بە كەم دەگرن كە دەرەقەتی دەربڕینی ئازار و برین و رامان و ساتەكانی ئەوان نایەت؟
ئەمە پەیوەندی بە زمانەوە نییە، هێندەی پەیوەندی بە مرۆڤەكانەوە هەیە، پەیوەندی بە لێكتێگەیشتن و زمان، بە تێگەیشتن و ئافراندنەكانی ئەوانەوە هەیە، بە لایەنە شاراوە و توانا زمانییەكانەوە هەیە. هەموو زمانەكان جوانن، هەموویان وەك یەكن، هەموویان توانا و شیانی خۆیان هەیە. زمانێك هەیە بەكاردێت، بەم كارەش پێشدەكەوێت، زمانێكیش هەیە لێی رادەكەن، لە شوێنی خۆیدا دەمێنێتەوە.
زمانێك هەیە زمانی تۆیە، حەزت لێیەتی، ئەمە ناسنامەی تۆیە، داهاتووی تۆیە، یادەوەری، منداڵی و یاریی منداڵانی تۆیە. زمانێك وەك ئەندامێكی لەشی تۆیە، وەك دەستت وایە. زمانێكە یەكەم قسە بەهۆی ئەمەوە دەبیستی، یەكەمجار شتەكان بە رێگەی ئەوەوە دەناسیت و بە واتای خۆیانەوە تێیاندا دەژیت، كە كەمجار وایە لە زمانێكی دیكەدا رێكەوتیان بكەیت.