جمال محمدزاده
قتل رقت برانگیز جوان مهابادی در نخستین روزهای پاییز 1396 شمسی به تیتر یک حوادث شبکه های اجتماعی و رسانه ای کشور بدل گشت و شهروندان این شهر را در بهت فرو برد و بار دیگر مهاباد را در صدر اخبار رسانه ای نشاند و نگاه ها را به این جنایت معطوف ساخت. امری که از همان ابتدا با گمانه زنی های گوناگونی از سوی افکار عمومی مواجه شد و بازار شایعات را گرمی بخشید و زمینه را برای تحلیل و تفاسیر گوناگون گشود. تا جایی که در این میان رد پای شبکه های اجتماعی در تشدید و تهییج این وضعیت غیرقابل کتمان بوده و مهم تر از همه تهیه فیلم و عکس های نامتعارف از سوی عاملان این واقعه و بازپخش آن در رسانه های مختلف به تکثیر هر چه بیش تر آن دامن زد. و متعاقب آن موضع گیری های گوناگونی را موجب گردید و بعضا منجر به پیش داوری های ناروایی هم شد.
پیچیدگی، گستردگی و غیرقابل باور بودن ابعاد این فاجعه موجب شد تا بخشی از نگاه ها متوجه فرد مقتول و اطرافیان وی گردد و رسانه های رسمی و غیررسمی را به این صرافت انداخت تا اصل واقعه را از زبان اقوام، دوستان و نزدیکان قربانی جویا شوند. به این منظور که در آن ضمن بازخوانی اصل ماجرا و چگونگی وقوع قتل، به زوایای پنهان و ناپیدای این پازل دست یابند. امری که منجر به روایت های متفاوت از واقعه گردید به گونه ای که ماحصل مشترک آن رد اتهامات وارده به مقتول و جانبداری و تمجید از سجایای اخلاقی و سیره ی نیکوی قربانی را در پی داشت و در عین حال تخطئه مسببان حادثه را رقم زد.
مضاف بر این، انتشار" نامه سرگشاده خانواده جوان مقتول" در کانال های تلگرامی و نیز پخش فیلم بازدید پدر و مادر داغدار از محل حادثه و مویه و زاری کردن آنها، وجدان جمعی شهروندان مهابادی را بیش از پیش جریحه دار نمود. و افکار عمومی را در پافشاری بر شناسایی و معرفی عاملان جنایت و مجازات ایشان مصمم ساخت. تا جایی که واکنش ها نسبت به پیگیری هر چه سریع تر این ماجرا تا آستانه تجمع در مقابل دادگستری این شهر نیز پیش رفت و با درخواست خانواده مقتول به دلیل عدم وقفه در تحقیقات و سوء استفاده های احتمالی، تجمع اعتراضی مذکور لغو گردید.
از دیگر سو، شدت و عمق این حادثه و جریحه دار کردن افکار عمومی باعث سرعت عمل مامورین آگاهی شهرستان در شناسایی مسببان این رویداد تلخ در کمترین زمان ممکن شد. و با دستگیری متهمان و قول مساعد مسؤلان دست اندرکار و دیدار بزرگان شهر با خانواده قربانی حساسیت ها تا حدودی فروکش کرد و دردها (ولو موقت) اندکی التیام یافت و خانواده داغدار را نسبت به پیگیری جدی و قاطع پرونده و به سرانجام رساندن هر چه سریع تر آن امیدوار ساخت.
با این حال، هر چند تحقیقات در خصوص این حادثه در مرحله مقدماتی بوده و در شرف تکمیل شدن است و به تبع از انگیزه اصلی متهمان پرده برداری رسمی نشده است، ولیکن تامل و تدقیق در خصوص برخی از ابعاد این حادثه و تحلیل و تفسیر آن از دیدگاه جامعه شناختی درس آموز خواهد بود.
1. هر چند در سال های اخیر آمار خشونت و جرایم خشونی در کشور رو به فزونی بوده اما آسیب های منجر به ضرب و جرح و قتل، و به طور کل "فرهنگ خشونت" در شهر مهاباد نسبت به میانگین کشوری و حتی استانی عملا بسیار ناچیز است. برغم این واقعیت بر کسی پوشیده نیست که وقوع حوادثی از این دست بسیار نگران کننده و در عین حال هشدار دهنده است.
2. برخی از دیدگاه های جامعه شناختی معتقدند که وقوع جنایت معمولا در خفا و دور از چشم دیگران رخ می دهد. اما نکته ای که در خصوص این قتل نامتعارف سوال برانگیز می نماید، و می توان آن را "قتل نمایشی و آنلاینی" نامید، بهره گیری عاملان این جنایت از تکنولوژی های نوین ارتباطی در حین ارتکاب عمل و متعاقب آن بازنشرش(ولو ناخواسته) در فضای مجازی است. امری که به دیده شدن این حادثه در بعد وسیعی انجامید. و به جریحه دار کردن هر چه بیش تر افکار عمومی منجر شد. و در عین حال با واکنش های گوناگون و بعضا تندی از سوی کاربران در فضای مجازی توام گشت. مسئله ی که واکاوی و تامل بیش تری را می طلبد.
3. نکته غم انگیز و تاسف بارتر این رویداد ناگوار این است که قتل مذکور توسط دوستان صمیمی مقتول کلید خورده است. دوستانی که به گفته والدین مقتول سابقه آشنایی و دوستی آنها به سال های دور و دوران کودکی و مدرسه بر می گردد. امری که پیامد بلاواسطه آن مخدوش کردن حس اعتماد و اطمینان عمومی است و می تواند مولد اضطراب همگانی گردد. از این رو تاثیر مخرب چنین اقداماتی افول سرمایه اجتماعی و از دست رفتن اعتماد اجتماعی را در پی دارد.
4. اما نکته دیگری که بسیار مهم است، حوادثی از این دست نقش و جایگاه خانواده را در تربیت فرزندان، بیش از پیش آشکارتر ساخت و بر هشدار متخصصان علوم اجتماعی و رفتاری در زمینه نظارت بر رفتار و اعمال فرزندان صحه گذاشت. و همچنین بار دیگر خانواده ها را متوجه این واقعیت نمود که نسبت به تربیت و مراقبت از فرزندان خود حساسیت و مسؤلیت پذیری کامل را داشته باشند و بر دوستی های آنان نظارت بیش تر و دقیق تری را اعمال نمایند.
بدون شک با رمزگشایی از پرونده و برافتادن پرده ها می توان دقیق تر به بررسی نیات واقعی متهمان پرداخت و ضمن واکاوی و تفسیر علل و عوامل این حادثە به نقش و سهم متغیرهای گوناگون در این قضیه پی برد و از این طریق بر فهم هر چه بیش تر این مسئله اجتماعی یاری رساند.