نویسنده: صلاح عزیزیان

تنظیم: واحد احمد توزه

سد مهاباد با ظرفیت گنجایش حدود 230 میلیون متر مکعب در یک کیلومتری شهر مهاباد واقع شده و این موقعیت قرارگیری از سویی در نوع خود در کشور بی نظیر بوده و به منظور تفرجگاه عموم مورد استفاده قرار می گیرد و از سویی دیگر به جهت تامین آب آشامیدنی، مصارف کشاورزی و صنعتی منطقه دارای موقعیت استراتژیک می باشد.

از ذخایر این سد استراتژیک به طور میانگین سالانه 195 میلیون متر مکعب استفاده می شود که حدود 100 میلیون متر مکعب آن به تامین آب کشاورزی اختصاص می یابد. در چند ماه گذشته با توجه به ریزش نزولات آسمانی شاهد تکمیل شدن ظرفیت آن در بازه زمانی کمتر نسبت به سال های گذشته و قبل از اتمام فصل بارش بوده ایم. با توجه به وضعیت هیدرولوژیکی و حوضه آبریز دریاچه و ورود انواع مواد معلق به هنگام بارندگی به داخل آن و به تبع آن ته نشین شدن مواد رسوبی در داخل دریاچه ضروری است که هر چند وقت یکبار با توجه به وضعیت سد این رسوبات خارج گردد. لذا با توجه به دستورالعمل بهره برداری و نگهداری سد، حداقل دبی خروج جهت تخلیه رسوبات از تونل تحتانی حدود 100 متر مکعب در ثانیه می باشد، بنابراین جهت تحقق این امر مهم مسوولین با هماهنگی های بعمل آمده در شورای حفاظت منابع آب شهرستان اقدام به رهاسازی آب با دبی فوق الذکر از تونل تحتانی نمودند. نکته حائز اهمیت در این باره اینست که این میزان دبی، یک سوم دبی بهره برداری از تونل تحتانی می باشد، به عبارتی دیگر در صورت وقوع بارش های پی درپی و سیل این میزان نیز افزایش پیدا می کند. براساس اظهارات عبدالهی مدیر کل امور آب شهرستان مهاباد با توجه به بارش های صورت گرفته در مقایسه با سال گذشته میزان ذخیره آبی سد مهاباد، حجمی در حدود 80 میلیون متر مکعب بوده است و انتظار می رود با ادامه فصل بارش در سه ماه آینده و ذوب برف در ارتفاعات، قبل از شروع فصل آبیاری حدود 40 میلیون متر مکعب دیگر نیز به حوضه آبریز جاری گردد. وی با بیان اینکه در دستورالعمل ابلاغی از طرف سازمان آب منطقه ای 95 میلیون متر مکعب آب جهت تامین مصارف کشاورزی تعیین گردیده؛ اما در جهت تعامل با کشاورزان و جلوگیری از متضرر شدن آنان سعی می شود این میزان نیز افزایش پیدا کند.

در چند روز اخیر در جریان اجرای دستورالعمل بهره برداری و نگهداری سد و رها سازی 100متر مکعب آب در ثانیه که حداقل دبی خروجی جهت تخلیه رسوبات می باشد، شاهد آبگرفتگی هایی در قسمتهایی از شهر و روانه شدن مارها به خیابان بوده ایم که امری دور از انتظار نیست و در مواردی نیز آبگرفتگی بناهای احداث شده در مسیر و همچنین از بین رفتن 150 صندوق زنبور عسل و تخریب مزرعه های پیاز بودیم که در مسیر قرار داشتند، این موارد زنگ خطر را برای شهر و سایر نهادها که در صورت وقوع سیل و اجرای دستورالعمل های دیگر نگهداری سد با رهاسازی میزان دبی بیشتر ممکن است چه حوادث و تبعاتی را در پی داشته باشد به صدا درآورد. از سویی دیگر اجرا نکردن و یا ناقص اجرا نمودن این دستورالعمل ها می تواند عواقب ناگواری را متوجه سد مهاباد نماید.

دستکاری و یا ایجاد پدیده های انسانساخت در حریم رودخانه ها و یا دریاچه ها همیشه از مواردی هستند که می تواند در کیفیت انتقال اب رها سازی شده و یا جاری شده نقش منفی ایفا نمایند که در وقوع رخداد اخیر نیز این مهم به عینه برای شهروندان قابل مشاهده بود؛ در حالی که در حدود 2 میلیون متر مکعب آب با دبی 100 متر بر ثانیه و آنهم بمدت چند ساعت از دستورالعملهای عادی و امری بدیهی است. کمااینکه در سالهای گذشته شاهد رهاسازی آب دریاچه سد مهاباد با حجمی بسیار بیشتر از این دبی و در حدود 400 متر مکعب بر ثانیه نیز بوده ایم. گزارشات سالهای قبل و رخداد اخیر به خوبی اهمیت موضوع پدافند غیر عامل و مدیریت بحران را در رابطه با ایجاد پدیده های انسانساخت عیان می سازد که در مطالعات جامع و بررسی ها برای ساخت و سازها و سایر مسائل نقش کلیدی و ضروری آنها کم اهمیت تلقی شده است، حال با توجه به بارشهای پیش رو و پیش بینی ها در این زمینه، می طلبد که بصورت کاملا دقیق و حساب شده و علمی چاره ای برای ساماندهی و اصلاح این پدیده های انسانساخت اعم از پل، تغییر مسیر، ساخت و سازها و... اندیشیده شود و همزمان با آن باید بررسی های دقیق و کارشناسی صورت گیرد تا قبل از وقوع سیل و فشار بر حوضه ی آبریز دریاچه و سد و با اطلاعیه از سوی امور آب که شاید نتوان همیشه و در هر شرایطی پیش بینی کرد، اعلام نمود تا میزان آب رها سازی با دبی پایین صورت گیرد و از تلفات احتمالی جانی و مالی جلوگیری به عمل آید و در میان مدت نیز اقداماتی صورت پذیرد تا شاهد حوادث و اتفاقاتی در فصل ورود گردشگران به مهاباد نباشیم که می تواند از جهات مختلف رسیدگی و کنترل آنرا بسیار با مشکل روبه رو کند و از سویی دیگر اقتصاد شهر و صنعت گردشگری و توریسم که رشد تکاملی خود را می پیماید از آن صدمه ببیند.