عبداله عبداله زاده
در زبانشناسی، کاگنیتها (cognates)به کلماتی گفته می شوند که دارای ریشه مشترک در دو یا چندین
زبان باشند. منابع و مراجع در مورد کاگنیت بسیار نادر هستند. کاگنیتها نشان می دهند
زبانها دارای خاستگاه مشترک و از زبان والد منشعب شده اند و کلمات، صداها و معانی آنها
در طول زمان تغییر و تحول پیدا می کنند. به کلماتی مانند برا (کردی) برادر (فارسی)
و Brother (انگلیسی)که دارای ریشه مشترک و بسیار طولانی مدت هستند و تقریبا در هر
سه زبان از معنی و تلفظ مشابه برخوردارند True
cognates (کاگنیتهای
حقیقی)گفته می شود. اما کلماتی هستند که حتی ریشه مشترک هم دارند ولی
معنی آنها در طول زمان تغییر یافته است، آنها
را False cognates (کاگنیتهای
کاذب)می نامند. مانند کلمه ماشین (کوردی و فارسی) و machine در
(انگلیسی). در کوردی و فارسی ماشین معنای "خودرو " می دهد اما در انگلیسی
به هر ابزاری که کار را آسان کند machine گفته می شود. مثلا کامپیوتر در انگلیسی یک machine است. باید دقت کرد لغاتی مانند تلگرام یا رادیو یا اتم
و ... که در این زبانها کاربرد مشترک دارند کاگنیت نیستند بلکه اینها کلمات قرضی (Borrowing) هستند و دارای
ریشه متفاوت و خاستگاه مجزا هستند. کاگنیتها در آموزش زبان و در درک و فهم متون
سطح بالا تاثیر بسیار مثبت و مفیدی دارند و در حقیقت نقش کلمات راهنما را ایفاء می
کنند و راه را برای یادگیری هموار می سازند چون دارای ویژگی انتقال مثبت(positive interference)هستند
ولی یافتن و تشخیص کاگنیتها کار آسانی نیست و مهارت و دانش هم زمانی (synchronic) و درزمانی (diachronic) و واژه شناسی (lexicology) و ریشه شناسی(etymology)زیادی را می طلبد.
کاگنیت غیراز لغات (lexicons) ، بعضی از پسوندها و پیشوندها را هم شامل می شود. منجمله پسوند –ist در کلماتی مانند artist ، florist ، تروریست، کمونیست، فوتبالیست و پیشوند co- (به معنی با هم) در کلماتی مانند combine (انگلیسی) ، کؤکراو، کؤ بوون، کؤما (کوردی) که در زبانهای انگلیسی، کوردی، فارسی و حتی در زبان مصنوعی اسپرانتو هم کاربرد دارند این پیشوند و پسوند ریشه در زبان سانسکریت دارند و سانسکریت از خانواده زبانهای هند و اروپایی به حساب می آید متن های این زبان به سالهای 1500-1200 قبل از میلاد بر میگردد.
تعدادی از کاگنیتها انگلیسی، کوردی، فارسی:
| Cognate | Kurdish | Persian |
| Baby | Babehبه به | Bache بچه |
| Baba | Babeبابه | Baba بابا |
| Chin | Chane چه نه | Chaneh |
| Daughter | Dowet دویت | Dokhter دختر |
| Father | Pder پدر | Pder پدر |
| Jackal | Chaqal چه قه ل | Shoghalشغال |
| leg | Laq لاق | - |
| mother | Mader مادر | Mader مادر |
| muscle | Masule ماسوله | Mahiche ماهیچه |
| name | Nav نیو-ناو | Nam نام |
| new | Niwy نوی | Now نو |
| Soot | Sot سوت (دوده) | - |
| Star | Estere ئه ستیره | Stareh ستاره |
| spleen | Spl سپل | - |
کلمات کلیدی: کاگنیت-کردی-فارسی-انگلیسی.
References
¨ Cognates: True, false, and in between;
Dr. Jon Aske, Department of Foreign Languages,
Salem State University
¨ The effect of true cognates on EFL learning English proficiency
(A case study of English and Kurdish);
Abdollah Abdollah Zadeh
¨ http://en.wiktionary.org
¨ www.wikipedia.org/ cognate/ disambiguation.