واحد احمدتوزه، پژوهشگر دکترای برنامه ریزی شهری
در بیشتر کشورهای جهان سومی و در حال توسعە روند تبدیل روستاها بە شهرهای جدید در راستای کاهش نابرابری فضایی و منطقه ای بوده است و این سیاست یکی از آیتم های اصلی کشورها برای انجام اصلاحات اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در طولانی مدت می باشد. سیاست تبدیل روستاها به شهر در ایران نیز برگرفته از "راهبرد عملکردهای شهری در توسعه روستایی (urban functions in rural development) است. این استراتژی تبدیل روستا به شهر را یکی از راهکارهای توسعه روستا می داند به عبارتی دیگر بر مبنای این راهبرد تبدیل روستا به شهر کوچک ( با در نظر گرفتن روستاهایی که ظرفیت لازم را دارند) یک راه حل اساسی توسعه روستایی است. بر این اساس می توان گفت که تبدیل شدن روستای گوکتپه به شهر در راستای همین سیاست می باشد که بعد از سال ها انتظار بالاخره چندی پیش محقق گردید. آنچه که مهم می نماید لزوم توجه به این نکته است که تبدیل شدن به شهر تنها جابجایی دو مفهوم و واژه به ظاهر ساده روستا و شهر نیست بلکه جابجایی و ایجاد مجموعه از امکانات زیرساختی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی است به عبارتی دیگر تبدیل روستا به شهر فرآیندی چند وجهی است که باید تمام جوانب آن مورد توجه قرار گیرند.
یکی از این وجهه ها یا جوانب نیاز به تعریف عملکرد و نقش غالب متناسب با پتانسیل های و ظرفیت های مکانی است که به شهر تبدیل شده است، این نقش غالب می تواند صنعتی، کشاورزی، خدماتی و... باشد، زیرا شهری که عملکرد (function) مشخصی نداشته باشد محکوم به نابودی است.
جنبه دیگری که باید در فرآیند تبدیل شدن این روستا به شهر مورد توجه برنامه ریزان شهری و شهرسازان قرار گیرد، جنبه کالبدی و زیرساختی است(نحوه تفکیک ها، واگذاری زمین، حفظ باغات اطراف، جلوگیری از رانت خواری و...) که این امر نیاز به سرمایه گذاری های کلان و اختصاص بودجه های مناسب و نظارت توسط نهادهای دولتی دارد. از طرف دیگر تهیه طرح های شهری بروز جهت توسعه آتی، تفکیک، وضع قوانین و مقررات جدید گریز ناپذیر است.
نکته دیگری که از نظر نگارنده نکته کلیدی در تبدیل شدن روستاها به شهرهای جدید و ایجاد شهرهای جدید در ایران است، عامل ناملموس و ذهنی "هویت" است. در 25 سال اخیر بسیاری از شهرهای جدید ایجاد شده در ایران و روستاهای تبدیل شده به شهر با وجود ایجاد تمام امکانات زیربنایی و ساختاری نتوانسته اند جاذب جمعیت باشند و حتی گاهی دافع جمعیت نیز بوده اند. توجه به این نکته اساسی است که شرایط و فضای هویتی حاکم بر یک شهر بسیار متفاوت از فضا و جو حاکم بر یک روستا است. لذا می بایست متخصصین شهری در برنامه ریزی هایشان برای فراهم کردن این فضا و با بهره گرفتن از نمادهای تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و ... منطقه با ایجاد المان، تندیس و عناصر شاخص ساختار فضایی، زمینه های ایجاد این فضای هویتی را فراهم آورند. یادمان باشد که شهر گوکتپه در سایه فضای هویتی سنگین مهاباد قرار دارد و این امر خود به خود فضای رقابتی نابرابری مابین این دو شهر را ایجاد می کند، لذا توجه به عامل هویت در توسعه آتی گوکتپه اجتناب ناپذیر است.
نکته ای که نگارنده از آن بیم دارد؛ تبدیل شهر گوکتپه به تجربه ناموفق است که توانایی لازم را در ایفای نقش جدید و خودنمایی در منطقه ندارد و تنها به صورت خوابگاهی برای نیروی کار شهر مهاباد عمل می کند. در اینصورت نه تنها به اهداف اصلی ایجاد آن یعنی کاهش نابرابری و توازن منطقه ای و جذب سرریز جمعیت نرسیده بلکه فشار بیشتری را نیز بر روی امکانات زیربنایی، ساختاری و اقتصادی شهر مادر یعنی مهاباد وارد خواهد نمود و به مانند برخی دیگراز شهرهای جدید و روستاهای تبدیل شده به شهر در ایران یک سیاست شکست خورده تلقی خواهد شد.
در پایان امید است با توجه به مطالبی که در بالا ذکر شد مسئولان در برنامه ریزی و طرح های خود برای ایجاد بسترهای لازم شهری شدن گوکتپه توجه و اهتمام بیشتری نشان دهند و با بهره گیری از نظرات کارشناسان و متخصصان جهت موفقیت و اعتلای چه بیشتر این شهر جدید در منطقه گام بردارند.