عبداله عبداله زاده
جامعه شناسی زبان(Sociolinguistics) مطالعه عملکرد زبان در گفتگوها و ارتباطات روزانه بطور رسمی یا غیر رسمی. همچنین مطالعه مواردی همچون تغییرات و تحولات زبان مناطق، گروه های قومی و طبقات شغلی و تاثیر شرایط اجتماعی بر ساختار و کارکرد زبان را مورد بررسی قرار میدهد.
Hudson: میگوید جامعه شناسی زبان یعنی مطالعه زبان در ارتباط با جامعه. ارتباط و گفتگو زبانی، وقتی قابل درک و فهم میشود که گوینده و شنونده از کد زبانی(code) یا دانش زبانی مشترکی برخوردار باشند.
جامعه شناسان و زبانشناسان در ارتباط با زبان دیدگا ه های مختلفی دارند:
| زبانشناسی(linguistics) | جامعهشناسی زبان(Sociolinguistics) |
| _بررسی و مطالعه ابعاد و ساختارهای زبان Structural Dimension | -مطالعه و توجه به بُعد نقش زبان. Functional Dimension |
| _هیچ زبان یا لهجهای بر دیگری برتری ندارد. زبان می تواند غنی یا نو رسته باشد. | -بعضی از زبانها قوی و دارای پرستیژ هستند در نتیجه بهتر و مفید تر و معتبر هستند. |
| _چامسکی: زبان مانند فیزیک و شیمی و دیگر علوم، یک رسته مستقل و علمی است. | _ جامعهشناسی زبان یک رشته میان رشتهای Interdisciplinary course است. مانند روانشناسی زبانPsycholinguistics |
| _زبان یک موهبت ذاتی، اکتسابی و مختص ذهن انسان است(exclusive) | _ زبان یک نهاد اجتماعی است و در بافت جامعه تقویت می شود. میان جامعه و زبان رابطه تنگاتنگ و متقابل(complementary) وجود دارد. |
| _ بر کُنش زبانی Performance بیشتر توجه دارند تا بر توانش زبانیCompetence | _ بر توانش زبانیCompetence بیشتر توجه دارند تا بر کُنش زبانی Performance |
| _زبان مستقل زبانی است که دارای ساختار زبانی و لغوی و صوتی مجزا باشد. | _زبان مستقل زبانی است که گویندگان و شنوندگان دوزبان درک متقابل mutual intelligibility از هم نداشته باشند. |
| -زبان: سیستم ارتباطی با استفاده از علائم قراردادی معنادار. | _زبان یک نهاد اجتماعی و ابزار ارتباطی است. |
زبانشناسانی چون فرانس بوآز (Franz Boas) معتقدند که هیچ ارتباطی ضروری بین زبان و فرهنگ و زبان و نژاد وجود ندارد در حالیکه طبق فرضیهی Edward Sapir , Whorf ساختارها و رفتارهای زبان در شکلگیری نگرش جهانی (World view) اشخاص موثرند و تغییر زبان می تواند تحول رفتارهای اجتماعی را در پی داشته باشد. به گفته ساپیر و ورف کاهش زبان جنسی میتواند کاهش رفتارهای جنسی را بهمراه داشته باشد. هرکس از افق زبان خویش به جهان می نگرد.
از طرف دیگر کوفمن(Kaufman) و جامعهشناسان بر این باورند که ساختار اجتماعی و محیطی می تواند بر زبان تاثیر بگذارد و ساختار و رفتارهای زبانی را تغییر دهد.برخی از زبانشناسان واژگان زبان را آیینهای دانستهاند که پدیدهها و دگرگونیهای اجتماعی را به نوعی در خود منعکس می کند. زبان برای برآوردکردن نیازهای اجتماعی ناگزیر نیاز به تغییر است. زبان زنده زبانی است که نه تنها در حال دگرگون است بلکه تغییر هم میکند تعدد کلمات زیاد برای متغییرهای مختلف برف در زبان روسی منجر به وجود بیش از 30 واژه در این زبان شده است. مثلا محیط دامداری کوردستان منجر به تعدد کلمات زیاد برای دامها شده است: مەڕ-بزن-کاریله-بەرخ-شەک-نطری-کاوڕ-گیسک-بەران-کویشتیر و...
زبانشناسان به این نتیجه رسیدهاند که جامعه و زبان باهم ارتباط متقابل و تنگاتنگ دارند و برهمدیگر تاثیرگذارند. تغییرات و تاثیرات جامعه بر زبان مشهود است. تحولات جامعه سریعتر از تغییرات زبان است گرچه ممکن است با تاخیر در زبان ظاهر شود.
Micro-sociolinguistics: راجع به رابطه بین جامعه و زبان، شناخت بهتر ساختار زبان و نقش زبان در ارتباطات اجتماعی است.
Macro-sociolinguistics:در رابطه با درک ساختار اجتماعی از طریق مطالعه زبان میباشد.
زبان استاندارد لهجهای است که نه بخاطر به دلایل زبانی، بلکه به دلیل قدرت(power) و اقتدار سیاسی و اقتصادی بر دیگر لهجهها غلبه پیدا کرده است. قدرت سیاسی، اقتصادی و ارتباطی در تعیین زبان بین المللی نقش اصلی را ایفا می کند. به قول معروف کوردی: پوڵ بده مەلا له مزگەوت دەرکه!.
براخی از عوامل مخرب یا تهدیدکننده زبان:
1_موقعیت اقتصادی، اجتماعی و تاریخی.
2_ پراکندگی جمعیتی و جغرافیایی و کاهش زاد و ولد و مهاجرت.
3_عدم حمایت قانونی از زبان در بخشهای رسمی(رسانه و تعلیم و تربیت) و در بخشهای
غیر رسمی (محیط کار، فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی و مذهبی).
منابع:
1_ Ronald wardhaugh and Janet M. Fuller.An Introduction To Sociolinguistics.(7th ).
Blackwell Publisher Ltd(5e 2006, 6e 2010)
2_ H. Douglas Brown. Principles and Language learning and teaching. (6th). USA
3_ Laszlo Varga. Introduction to English Linguistics.(2010)