تاریخ: ۱۳۹۶/۳/۶
زبان: از نگاه زبانشناسی و جامعه ­شناسی

 عبداله عبداله زاده

     جامعه شناسی زبان(Sociolinguistics) مطالعه عملکرد زبان در گفتگوها و ارتباطات روزانه بطور رسمی یا غیر رسمی. همچنین مطالعه مواردی همچون تغییرات و تحولات زبان مناطق، گروه های قومی و طبقات شغلی و تاثیر شرایط اجتماعی بر ساختار و کارکرد زبان را مورد بررسی قرار می­دهد.

Hudson: می­گوید جامعه شناسی زبان یعنی مطالعه زبان در ارتباط با جامعه. ارتباط و گفتگو زبانی، وقتی قابل درک و فهم می­شود که گوینده و شنونده از کد زبانی(code) یا دانش زبانی مشترکی برخوردار باشند.

جامعه شناسان و زبانشناسان در ارتباط با زبان دیدگا ه های مختلفی دارند:

زبانشناسی(linguistics)

جامعه­شناسی زبان(Sociolinguistics)

_بررسی و مطالعه ابعاد و    

ساختارهای زبان Structural Dimension

-مطالعه و توجه به بُعد نقش زبان.

                            Functional Dimension          

_هیچ زبان یا لهجه­ای بر دیگری برتری  

  ندارد.  زبان می تواند غنی یا نو رسته  

  باشد.

-بعضی از زبانها قوی و دارای پرستیژ هستند

در نتیجه بهتر و مفید تر و معتبر هستند.

_چامسکی: زبان مانند فیزیک  و  

شیمی و دیگر علوم، یک رسته

مستقل و علمی است.

_ جامعه­شناسی زبان یک رشته میان رشته­ای

Interdisciplinary course است. مانند   

    روانشناسی زبانPsycholinguistics

_زبان یک موهبت ذاتی، اکتسابی و

  مختص ذهن انسان است(exclusive)

_ زبان یک نهاد اجتماعی است و در بافت جامعه

 تقویت می شود. میان جامعه و زبان رابطه  

تنگاتنگ و متقابل(complementary) وجود دارد.

_ بر کُنش زبانی Performance

بیشتر توجه دارند تا بر توانش

زبانیCompetence

_ بر توانش زبانیCompetence بیشتر توجه

دارند تا بر کُنش زبانی Performance

_زبان مستقل زبانی است که دارای  

ساختار زبانی و لغوی و صوتی مجزا

باشد.

_زبان مستقل زبانی است که گویندگان و

شنوندگان دوزبان درک متقابل                   

mutual intelligibility از هم نداشته باشند.

-زبان: سیستم ارتباطی با استفاده از

علائم قراردادی معنادار.

_زبان یک نهاد اجتماعی و ابزار ارتباطی است.

زبانشناسانی چون فرانس بوآز (Franz Boas) معتقدند که هیچ ارتباطی ضروری بین زبان و فرهنگ و زبان و نژاد وجود ندارد در حالیکه طبق فرضیه­ی Edward Sapir , Whorf ساختارها و رفتارهای زبان در شکل­گیری نگرش جهانی (World view) اشخاص موثرند و تغییر زبان می تواند تحول رفتارهای اجتماعی را در پی داشته باشد. به گفته ساپیر و ورف  کاهش زبان جنسی می­تواند کاهش رفتارهای جنسی را بهمراه داشته باشد. هرکس از افق زبان خویش به جهان می نگرد.

از طرف دیگر کوفمن(Kaufman) و جامعه­شناسان بر این باورند که ساختار اجتماعی و محیطی می تواند بر زبان تاثیر بگذارد و ساختار و رفتارهای زبانی را تغییر دهد.برخی از زبانشناسان واژگان زبان را آیینه­ای دانسته­اند که پدیده­ها و دگرگونی­های اجتماعی را به نوعی در خود منعکس می کند. زبان برای برآوردکردن نیازهای اجتماعی ناگزیر نیاز به تغییر است. زبان زنده زبانی است که نه تنها در حال دگرگون است بلکه تغییر هم می­کند تعدد کلمات زیاد برای متغییرهای مختلف برف در زبان روسی منجر به وجود بیش از 30 واژه در این زبان شده است. مثلا محیط دامداری کوردستان منجر به تعدد کلمات زیاد برای دامها شده است: مەڕ-بزن-کاریله-بە­رخ-شەک-نطری-کاوڕ-گیسک-بەران-کویشتیر و...

زبانشناسان به این نتیجه رسیده­اند که جامعه و زبان باهم ارتباط متقابل و تنگاتنگ دارند و برهمدیگر تاثیرگذارند. تغییرات و تاثیرات جامعه بر زبان مشهود است. تحولات جامعه سریعتر از تغییرات زبان است گرچه ممکن است با تاخیر در زبان ظاهر شود.

Micro-sociolinguistics: راجع به رابطه بین جامعه و زبان، شناخت بهتر ساختار زبان و نقش زبان در ارتباطات اجتماعی است.

Macro-sociolinguistics:در رابطه با درک ساختار اجتماعی از طریق مطالعه زبان می­باشد.

زبان استاندارد لهجه­ای است که نه بخاطر به دلایل زبانی، بلکه به دلیل قدرت(power) و اقتدار سیاسی و اقتصادی بر دیگر لهجه­ها غلبه پیدا کرده است. قدرت سیاسی، اقتصادی و ارتباطی در تعیین زبان بین المللی نقش اصلی را ایفا می کند. به قول معروف کوردی:  پوڵ بده مە­لا له مزگە­وت دەرکه!.

براخی از عوامل مخرب یا تهدیدکننده زبان:

1_موقعیت اقتصادی، اجتماعی و تاریخی.

2_ پراکندگی جمعیتی و جغرافیایی و کاهش زاد و ولد و مهاجرت.

3_عدم حمایت قانونی از زبان در بخشهای رسمی(رسانه و تعلیم و تربیت) و در بخشهای  

     غیر رسمی (محیط کار، فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی و مذهبی).

منابع:

1_ Ronald wardhaugh and Janet M. Fuller.An Introduction To Sociolinguistics.(7th ).    

      Blackwell Publisher Ltd(5e 2006, 6e 2010)

2_ H. Douglas Brown. Principles and Language learning and teaching. (6th).     USA

3_ Laszlo Varga. Introduction to English Linguistics.(2010)