خوانشی دیگر از چهرەی آژی دهاک ماردوش
روز هفدهم فروردین ماه، در کافە کال سنندج، جایی برای نشستن نماندە بود حتا برای سر پا ایستادن، نە در سالن و اتاق کافە نە در حیاط بهاری کال. همە آمدە بودند کە پای حرف های دکتر قطب الدین صادقی بنشینند و بایستند. حرف هایی دگرگونە، از جنس میترا و مهر، آمدە بودند تفسیری متفاوت و شیرینتر بشنوند از نیش مارهای آژی دهاک، یا همان ضحاک مغضوب. مشتاق و کنجکاوانە ساعاتی پیش از شروع جلسە آمدە بوند تا چهرە و رخسار روشن تری از زروان و میترا و ضحاک ببیند و با قطب الدین صادقی، معانی صادقتری کشف کنند، تنگ هم بی صدا ایستادە ونشستە بودند تا از زبان این هنرمند و پژوهشگر، روایتی متفاوت از تاریخی ٢٥٠٠ سالە بشنوند.
دیروز دکتر قطب الدین صادقی در کافە کتاب کال موضوعاتی را طرح کرد کە هر کدام از سرتیتر هایش می تواند دستمایەای شود برای پژوهشگران و محققان رشتەهای مختلفی از تاریخ و زبانشناسی گرفتە تا باستانشناسی.
استاد کورد دانشگاه تهران، در بخش نخست حرف هایش بە تاریخ مجعول و دگرگونی هایی اشارە کرد کە در دوران هخامنشی ها و بر علیە مادها صورت گرفتەاست. همچنین با گریزهایی بە اتفاقات و حوادث تاریخی این نظریە را مطرح کرد کە آژی دهاک و مارهای بر دوشش کە در تاریخ نبشتەی فاتحان، بە صورت خونخوار و مغزخوار در آمدە است واقعیت نداشتە و انتقامی بودە کە شاهان هخامنشی با همدستی زرتشتی گری از مادها و آیین زمینی میتراییسم یا همان آیین مهری گرفتند. در ادامەی حرف هایش دکترصادقی تلاش کرد با ارائەی مستنداتی تاریخی و زبانشناسانە، در این باور مستحکم کە بیش از ٢٥ قرن است توسط تاریخ نویسی پارسی تکرار می شود تشکیک کردە و خلل افکند. این کارگردان نامدار تئاتر برای مدعیات خود و محض نمونە، گریزهایی زد بە جایگاه رفیع و مستحکم مار در اکنون و طول تاریخ، بالاخص در میان بازماندگان مادها. ایشان بر اساس مستدلاتی زبانشناختی، نقش ها و پیکرەهای بازماندە از دوران میتراییسم، همچنین رای و نظر پژوهش گران ارجع اسطورە شناسی و دین شناسی، این نظر را مطرح کرد کە مار آژی دهاک، نە تنها نماد ستم و خوردن مغز نبودە است، بل نماد برکت، خیر، باروری و ارتباط با زمین بودە است. دکتر قطب الدین در ادامەی بحث خود بە جایگاه زن و مادرسالاری در آیین مهری اشارە کرد کە پس از آمدن آیین زرتشتی، بە مثابەی آیینی مردسالارانە، سعی شد کە با همدستی شاهان، هم زمان مادها را منکوب کنند و میتراییسم را از اعتبار بیندازند.
دکتر صادقی در مقام منتقد و پژوهشگر کە برای هر کدام از مباحث مطرح شدە شواهدی مفصل ارایە می داد، این باور را طرح کرد کە بر خلاف خواست هخامنشی ها و قرن ها جعل و تحریف تاریخ از سوی پان ایرانیست ها و سلطنت طلبان، نماد ها و باورهای مهری در زندگی و ناخودآگاه جمعی مادها هنوزاهنوز زندەاست. ایشان بە عناصر تشکیل دهندەی آیین مهری و جایگاه ماه، مار، درخت و چشمە در آن زمان و برجاماندەگی و بە یادماندەگی و اهمیت برخی از این عناصر در اکنون پرداختند. همچنین از نقش های متفاوت شیر بە مثابەی نمادی والا و مقدس در نزد میتراییان و معکوس شدەگی آن در نزد شاهان پس از مهریان پرداخت.
در ادامەی این جلسەی پرشور، حضار کە عمدەتن از نویسندەگان، اساتید دانشگاه، دانشجویان و علاقەمندان فرهنگی و هنری بودند، پرسش هایی را مطرح نمودند. سوالات انبوه بود و اشتیاق در میان حضار موج می زد، دکتر صادقی، با حوصلەی وافر و دقت خاص خود، از کاوە آهنگر و درفش کاویانی، ایزدبانوی مهرو شاهنامە، از رود سیروان و نوروز و دیگر نام ها و مسایل مرتبط سخن راند و پاسخ های خود را مبسوط، ارایە داد.
جلسەی پر انرژی و پر شور "آژی دهاک؛ از اسطورە تا واقعیت" در کافە کال سنندج، پس از چهار ساعت صبر و همراهی حاضرین بە پایان رسید و در انتها علاقەمندان دکتر صادقی با ایشان صحبت کردە و بە پاس مهر و وفا با ایشان عکس یادگاری انداختند و نشست غیر رسمی با دوستان تا ساعاتی دیر بە درازا انجامید.
کافه کال