وجود بیش از ۱۰۰ هزار هکتار جنگل‌های زاگرس شمالی در شهرستان‌های پیرانشهر، میرآباد و سردشت، شیوع آفت‌ها، تهدید درختان جنگلی و فاصله زیاد این جنگل ‌ها با ارومیه مرکز استان آذربایجان‌غربی، ضرورت راه‌اندازی ایستگاه تحقیقات جنگل و مرتع را در این منطقه بیشتر کرده است.

به گزارش هاژه، به نقل از ایرنا؛ جنگل‌های زاگرس شمالی با مساحت بیش از ۱۰۰ هزار هکتار در شهرستان های پیرانشهر، میرآباد و سردشت به عنوان تاج جنگل‌های زاگرس شناخته می‌شوند که به طول یک هزار و ۶۰۰ کیلومتر تا استان فارس گسترش یافته‌اند.

جنگل های زاگرس که تاج آن از آذربایجان غربی و از شهرستان پیرانشهر آغاز می‌شود تا انتهای آن که به جنگل های استان خوزستان و فارس می رسد،۴۰ درصد از آب های فلات مرکزی ایران را تامین می کنند.

با توجه به موقعیت جغرافیایی جنگل‌های استان آذربایجان غربی که در حد فاصل شهرستان‌های پیرانشهر، میرآباد و سردشت واقع شده‌اند و فاصله طولانی آنها از مرکز استان، همچنین وجود حدود ۱۰۰ هزار هکتار جنگل در این منطقه، راه‌اندازی ایستگاه تحقیقات جنگل زاگرس شمالی در شهرستان میرآباد امری ضروری است.

جنگل‌های زاگرس شمالی در طول سالیان گذشته همواره با تهدیدهای متعددی از جمله آتش سوزی های گسترده مراتع و جنگل، خشکسالی و حمله انواع آفت ها از جمله آفت جوانه خوار بلوط، قطع درختانی جنگلی به منظور توسعه فعالیت های انسانی از جمله احداث راه و واحدهای صنعتی و قاچاق چوب روبرو بودند.

برای بررسی بیشتر این موضوع و ضرورت راه اندازی ایستگاه تحقیقات جنگل در زاگرس شمالی گفت و گوی اختصاصی با «مجید پاتو» عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی به شرح زیر است.

• آذربایجان غربی دارای ۲.۷ میلیون هکتار اراضی مرتعی و ۱۰۲ هزار هکتار جنگل است که جنگل های استان در سه شهرستان سردشت، میرآباد و پیرانشهر قرار دارند، در مورد اهمیت نوع درختان جنگلی این منطقه کمی بیشتر توضیح دهید؟

پاتو: سه گونه ارزشمند بلوط در جنگل‌های زاگرس شمالی ( پیرانشهر، میرآباد و سردشت) وجود دارد که از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند.

بلوط ایرانی یا بلوط زاگرس Quercus brantii: گونه غالب جنگل‌های زاگرس شمالی که در گستره وسیعی از استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه یافت می‌شود.

این گونه نقش کلیدی در تثبیت خاک، جلوگیری از فرسایش و حفظ تعادل اکوسیستم منطقه دارد و از نظر زیستی و اقتصادی بسیار ارزشمند است، مقاومت بالای آن نسبت به شرایط اقلیمی سخت و دوام بالا، آن را به گونه‌ای پایدار تبدیل کرده است.

بلوط دارمازو : (Quercus infectoria) این گونه بیشتر در شمال غربی زاگرس دیده می‌شود و از ویژگی‌های آن توانایی رشد در خاک‌های عمیق‌تر و حاصلخیزتر است و به دلیل پراکندگی محدودتر، اهمیت حفظ ذخایر ژنتیکی آن بالاست.

بلوط یوول: (Quercus libani)  گونه‌ای خاص مناطق مرتفع و خاک‌های حاصل‌خیز زاگرس است که پراکندگی آن از شمال زاگرس پیرانشهر تا پاوه دیده می‌شود و اهمیت اکولوژیکی ویژه‌ای دارد.

• علاوه بر درختان بلوط، جنگل های زاگرس شمالی چه ویژگی مهم و ارزشمندی دیگری دارند که باید مورد رصد و پایش مستمر قرار گیرند؟

پاتو: در مجموع شهرستان‌های سردشت، میرآباد و پیرانشهر با دارا بودن گونه‌های متنوع درختی، درختچه‌ای و گیاهان مرتعی غنی، از نظر تنوع زیستی از اهمیت بالایی برخوردار بوده و حفاظت از این منابع طبیعی برای حفظ تعادل اکولوژیکی منطقه بسیار حیاتی است.

ارزش این جنگل‌ها نه تنها در حفظ تنوع زیستی گیاهی است بلکه به عنوان مخزن ذخایر ژنتیکی و عامل حیاتی در حفاظت از منابع طبیعی مانند آب و خاک شناخته می‌شوند که نقش مهمی در پایداری اکوسیستم‌های منطقه دارند.

منطقه حفاظت شده میرآباد، به ویژه به علت وجود جمعیت‌های شاخص گونه‌های جانوری همچون خرس قهوه‌ای  (Ursus arctos) و سمندر کردستانی (Neurergus microspilotus)، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

این گونه‌ها که نیازمند زیستگاه‌های سالم و پایدار هستند، نشان‌دهنده کیفیت بالای این اکوسیستم جنگلی است همچنین، رودخانه دائمی زاب با اهمیت بیش از پیش، زیستگاه گونه‌های متنوعی از پرندگان آبزی و کنار آبزی است که به غنای اکولوژیکی این منطقه افزوده است.

در کل، جنگل‌های زاگرس شمالی در شهرستان‌های پیرانشهر، میرآباد و سردشت، به عنوان یکی از مهم‌ترین عرصه‌های طبیعی کشور، نقش کلیدی در حفظ تعادل اکولوژیکی، تضمین امنیت غذایی و آب و حمایت از معیشت جوامع محلی ایفا می‌کنند.

حفاظت و مدیریت علمی این جنگل‌ها ضمن حفظ تنوع زیستی، برای جلوگیری از تهدیداتی مانند تخریب زیستگاه، فرسایش خاک و نابودی گونه‌های حساس ضرورت دارد.

بنابراین، پژوهش‌های علمی و مدیریت مستمر و جامع این اکوسیستم‌ها از جمله ایجاد ایستگاه‌های تحقیقاتی و پایش میدانی، برای حفظ و توسعه پایدار جنگل‌های زاگرس شمالی امری حیاتی است که به حفظ این میراث طبیعی ارزشمند کمک خواهد کرد.

• با توجه به اهمیت جنگل‌های زاگرس شمالی ضرورت راه اندازی ایستگاه تحقیقات جنگل در این منطقه را بیان کنید؟

پاتو: ضرورت ایجاد این ایستگاه از جهات متعددی قابل توجیه است؛ از جمله اهمیت حفاظت و مدیریت پایدار این عرصه‌ها، حفظ ذخایر ژنتیکی و تنوع زیستی منطقه و کنترل آفات و بیماری‌ها که تهدیدات جدی برای سلامت جنگل‌ها به شمار می‌آیند.

همچنین، با عنایت به نقش اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی این جنگل‌ها، انجام پژوهش‌های میدانی هدفمند جهت حفظ و توسعه پایدار و ارائه راهکارهای علمی برای مقابله با تهدیدات محیطی و انسانی، امری حیاتی و لازم‌الاجرا محسوب می‌شود.

این اقدام می‌تواند نقش کلیدی در ارتقاء سطح مدیریت منابع طبیعی، حفظ تنوع زیستی و تضمین بهره‌برداری پایدار جنگل‌های زاگرس شمالی ایفا کند و زمینه‌ساز پیشرفت علمی و حفاظتی منطقه باشد.

در نتیجه، راه‌اندازی ایستگاه تحقیقاتی در شهرستان میرآباد به عنوان یک ضرورت علمی و عملی برای حفظ و توسعه پایدار جنگل‌های زاگرس شمالی در این منطقه مطرح است.

• آیا برای این ایستگاه تحقیقاتی جنگل در زاگرس شمالی اهداف و کارکردهای مشخصی تعریف شده است؟

پاتو: بله بدون شک اهداف و کارکردهای ایستگاه تحقیقاتی جنگل در زاگرس شمالی شامل انجام پژوهش‌های پایه و کاربردی برای بهبود مدیریت منابع طبیعی و ارتقاء الگوهای مدیریت مشارکتی و پایدار جنگل‌ها با هدف حفاظت از اکوسیستم‌های جنگلی زاگرس شمالی است.

پایش مستمر و سنجش کمی و کیفی ساختار توده‌های جنگلی شامل تنوع گونه‌ای، الگوی مکانی و میزان پوشش تاج درختان برای پیشگیری از تخریب و زوال جنگل‌ها، بررسی و ارائه راهکارهای موثر در کنترل و مدیریت آفات و بیماری‌های جنگلی که تهدیدی برای سلامت اکوسیستم محسوب می‌شوند، از جمله جوانه‌خوار و برگ‌خوار بلوط، ارزیابی ذخایر کربن جنگل‌ها و نقش جنگل‌ها در ترسیب کربن به منظور مقابله با تغییرات اقلیمی و حفظ تعادل اکولوژیکی منطقه را می توان عنوان کرد.

حمایت از باززایی طبیعی و مدیریت عرصه‌های تخریب یافته با استفاده از جنگل‌کاری و اصلاح جنگل‌ها مطابق با شرایط بوم‌شناختی منطقه، آموزش و ترویج دانش فنی و مدیریتی در میان جوامع محلی و مدیران منابع طبیعی به منظور بهره‌برداری پایدار از منابع جنگلی و ایجاد حلقه ارتباطی میان مراکز علمی، پژوهشی و دستگاه‌های اجرایی مرتبط با منابع طبیعی برای هم‌افزایی علمی و اجرایی در مدیریت جنگل‌ها از جمله این اهداف است.

فراهم‌سازی امکانات زیرساختی و بسترهای لازم برای اجرای پروژه‌های تحقیقاتی ملی و فراملی در زمینه جنگلداری و حفاظت از منابع طبیعی منطقه زاگرس شمالی از دیگر اهداف این ایستگاه تحقیقاتی است.

در مجموع، ایستگاه تحقیقاتی جنگل زاگرس شمالی نقش کلیدی در حفظ، احیا، بهره‌برداری پایدار و توسعه علمی جنگل‌های این منطقه ایفا کرده و به بهبود وضعیت معیشتی جوامع محلی نیز کمک می‌کند.

• با توجه به وسعت جنگل های زاگرس شمالی در جنوب آذربایجان‌غربی و در سه شهرستان، پیرانشهر، میرآباد و سردشت، پیشنهاد شما برای راه اندازی مرکز تحقیقات جنگل در کدام منطقه و دلیل این انتخاب چه چیزی است؟

پاتو: با توجه به اینکه میرآباد به عنوان شهرستانی جدیدالتأسیس (سال ۱۴۰۰) و در حدفاصل شهرستان‌های پیرانشهر و سردشت قرار گرفته است و فاصله حدود ۳۰۰ کیلومتری جنگل‌های منطقه با مرکز استان، ضرورت پایش مستمر وضعیت جنگل‌ها برای مدیریت بهینه و مقابله با تهدیدات متعددی چون آفات مخرب، به ویژه آفات خطرناکی مانند جوانه‌خوار و برگ‌خوار بلوط که تهدیدی جدی برای سلامت جنگل‌ها محسوب می‌شوند، راه اندازی مرکز تحقیقات در میرآباد مدنظر است.

در این راستا، حضور پژوهش‌های میدانی و ایجاد ایستگاه‌های تحقیقاتی محلی، می‌تواند نقش مهمی در تسریع شناسایی و واکنش به تهدیدات مختلف بازی کند.

باتوجه به وجود تنوع کاربری‌های جنگل‌ها در شهرستان‌های پیرانشهر، میرآباد و سردشت و اهمیت اکونومیکی حفاظت از این منابع طبیعی برای معیشت جوامع محلی، ایستگاه تحقیقاتی می‌تواند به عنوان ابزار مؤثری برای توسعه جنگلداری اجتماعی و جلب مشارکت مردمی در حفظ و بهره‌برداری پایدار از منابع جنگلی نقش مهمی ایفا کند.

جنگل‌های زاگرس شمالی به عنوان یکی از وسیع‌ترین و مهم‌ترین اکوسیستم‌های جنگلی کشور، خدمات متنوع اکوسیستمی از جمله تأمین منابع آبی، تأمین زیستگاه برای حیات‌وحش و منبع اقتصادی مستمر برای جوامع محلی ارائه می‌دهند که نیازمند مدیریت علمی و پایش مستمر هستند.

راه‌اندازی ایستگاه تحقیقاتی در شهرستان میرآباد نیز بستر مناسبی برای اجرای پروژه‌های پژوهشی، پایش تغییرات ساختاری جنگل‌ها، شناسایی عوامل آسیب‌رسان همچون آفات بلوط و بهره‌برداری‌های غیرمستدام فراهم می‌آورد و به حفظ و احیای این اکوسیستم ارزشمند کمک می‌کند.

میرآباد به عنوان منطقه‌ای حفاظت شده با ظرفیت‌های طبیعی ویژه، بویژه در حوزه اکوتوریسم و گردشگری، نیازمند مدیریت تخصصی است که حضور پژوهش‌های تخصصی در ایستگاه تحقیقاتی قادر به تضمین آن خواهد بود.

• راه اندازی ایستگاه تحقیقات جنگل در زاگرس شمالی می تواند چه نتایج مثبتی برای جنگل های بلوط این منطقه داشته باشد؟

پاتو: جنگل‌های زاگرس در اثر بهره‌برداری‌های ناپایدار، تغییرات الگوی تاج‌پوشش و کاهش تنوع گونه‌ای در معرض تهدید قرار دارند؛ ایستگاه تحقیقاتی می‌تواند با پایش مستمر و ارائه راهبردهای علمی برای کاهش این تهدیدات و بهبود شرایط جنگل مؤثر باشد.

مشارکت محلی و توسعه جنگلداری اجتماعی از برنامه‌های کلیدی برای نجات جنگل‌ها محسوب می‌شود که با همکاری و حمایت مراکز علمی و ایستگاه‌های تحقیقاتی، قابلیت اثرگذاری بیش‌تری دارد.

راه‌اندازی این ایستگاه در شهرستان میرآباد زمینه‌ساز همگرایی علمی، آموزش کارشناسان متخصص، اجرای پروژه‌های عملی و افزایش هماهنگی میان دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی خواهد بود.

بنابراین، ایجاد ایستگاه تحقیقات جنگل زاگرس شمالی در شهرستان میرآباد، گامی اساسی در جهت حفاظت علمی، پایش مستمر و بهره‌برداری پایدار از این اکوسیستم ارزشمند است که در نهایت به حفاظت بهتر و تحقق توسعه پایدار منطقه می‌انجامد.

• راه اندازی ایستگاه تحقیقات جنگل در زاگرس شمالی در این منطقه نیازمند همراهی و همکاری چه نهادهایی است؟

پاتو: ایجاد ایستگاه تحقیقات جنگل زاگرس شمالی در شهرستان میرآباد با حمایت سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی ایران، می تواند گامی مهم و اساسی در حفاظت علمی، توسعه پایدار و مدیریت بهینه جنگل‌های زاگرس شمالی محسوب شود که منافع زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی فراوانی برای منطقه و کشور به همراه خواهد داشت.

ضروری است با توجه به تغییرات اقلیمی و افزایش تنش پیش رو این زیست بوم های ارزشمند، مسوولان شهرستان های پیرانشهر، میرآباد و سردشت و نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی و حتی مسوولان کشوری در این رابطه توجه ویژه‌ای به استقرار و تجهیز چنین مرکز تحقیقاتی و آموزشی داشته باشند.

هم اکنون با توجه به تربیت نیروهای متخصص و دانشگاهی به لحاظ نیروی انسانی و علمی امکان راه اندازی چنین ایستگاهی وجود دارد تا مردم این منطقه از ظرفیت‌های علمی و مدیریتی آن برای حفظ این میراث طبیعی غیرقابل جایگزین بهره‌مند شوند.

• از نظر نوع مراتع و پوشش گیاهی این منطقه چه اهمیتی داردو آیا لازم است علاوه بر جنگل ایستگاه تحقیقات مرتع نیز راه اندازی شود؟

پاتو: مراتع زاگرس شمالی در شهرستان‌های پیرانشهر، میرآباد و سردشت بسیار حائز اهمیت است، این مراتع عمدتاً ییلاقی و از نوع مراتع درجه ۲ و برخی مناطق مرزی مراتع درجه یک است این مراتع به‌عنوان بخشی از زیست‌بوم گسترده زاگرس شمالی، نقش مهمی در حفظ پوشش گیاهی متنوع و پایداری اکوسیستم منطقه ایفا می‌کنند.

پوشش گیاهی این مراتع ضمن حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش، منبع اصلی علوفه برای دامداری سنتی مردم محلی به شمار می‌رود که معیشت آنان به آن وابسته است.

همچنین، مراتع این منطقه با تأمین منابع آب سطحی و زیرزمینی به تنظیم شرایط اقلیمی و حفظ تنوع زیستی کمک می‌کنند، اما به دلیل فشارهای ناشی از بهره‌برداری ناپایدار، زوال پوشش گیاهی و فرسایش خاک از جمله نگرانی‌های عمده است که بر اهمیت حفاظت و مدیریت بهینه این مراتع می‌افزاید؛ لذا مطالعات و برنامه‌های پژوهشی برای حفظ، احیا و مدیریت پایدار مراتع نیز در این مناطق لازم و حیاتی است.

- آذربایجان غربی دارای ۲.۷ میلیون هکتار اراضی مرتعی و ۱۰۲ هزار هکتار جنگل است، جنگل‌های این منطقه جزو جنگل‌های زاگرس شمالی است که در طول بیش از ۵۰ هزار سال گذشته تشکیل شده و به لحاظ محافظت از منابع آب و خاک، تولید محصولات فرعی، ذخایر ژنتیکی، مصارف درمانی، توانایی‌های اکوتوریستی و ارزش های زندگی دارای اهمیت زیادی است.