پێشەکی

زمان، وەک یەکێک لە بنەماکانی هاوپەیوەندیدانی مرۆڤ، رۆڵێکی سەرەکی دەبەزێنێت لە گەشەپێدانی توانا و شەخسایەتی.

لە نێوان جۆرە جیاوازەکانی زمان، زمانی دایک بە تایبەتی بە پەیوەندیدانی هەستیار و دەقی سەرەتایی، گرینگترین بەرەوپێچە لە پەروەردەی سەربەخۆ و فێرکارییەکانی مرۆڤی تێدا دەبینرێت.

ئەم وتارە تێگەیشتنێکی زانستی پێشکەش دەکات لەسەر ئەوەی زمانی دایک چۆن کاریگەری بەرچاو دەهێنێت لە پەروەردەکردن، ڕاهێنان و شکڵدانی شەخسایەتی مرۆڤ.

١. زمانی دایک و گەشەپێدانی زانستی و دەروونی

فێرکاری زمانی دایک بە شێوەیەکی سەرەتایی لە ماوەی زووەوە دەستپێدەکات و بەرەوپێچێکی سەرەکییە لە گەشەپێدانی مێشکی منداڵ و دروستکردنی بیرکردنەوەی ڕێکخراو. گەشەپێدانی زمانەکە وەک زمانی دایک بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ بەرهەمهێنانی تواناکانی بیرکردنەوە، وەرگرتن و پەیوەندیدان زیاد دەکات. کەرتەکانی پەروەردە بە زمانی دایک هاوکاری دەکات لە چاکسازی بوارە روانییەکان، بەهۆی ڕێگادان بە وتووێ و بیرکردنەوەی بەرامبەر.

٢. زمانی دایـک و دروستکردنی شەخسایەتی و ناساندن

زمانی دایک نەک تەنها ئامرازێک بۆ پەیوەندیدانە، بەڵکو بنەمایەکەی شەخسایەتی مرۆڤە. بە فێربوونی زمانی دایکەوە، مرۆڤ دەتوانێت چەسپاندنێکی ژێرنووسیی بگەیەنێت بە خۆی، کۆمەڵگەی خۆی، کەلتور و باوەڕەکانی.

لە ڕووی کۆمەڵناسییەوە، زمانی دایک بنەما و شێوەیەکی تایبەتی لە ڕاهێنان و پەروەردەی کۆمەڵایەتییەکانی مرۆڤ بەرهەم دەهێنێت.

٣. رۆڵی زمانی دایـک لە پاراستنی کەلتور و ژیانی کۆمەڵایەتی

زمانی دایک، وەک ئامرازێک بۆ گواستنەوەی زانیاری و باوەڕ و کەلتور، دەبێتە شتە سەرەکییەکان لە پاراستنی نیشانەو کەلتورییەکان.

بە ڕێگەی زمانی دایکەوە، نەتەوە یەکگرتوو دەبێت، ژن و پیاو و منداڵ بەهەمان ئیشکراوەی زمانی دایک، بە هاوشێوە ڕووخساری ئەو کەلتورە دەگوێزن. پەروەردە بە زمانی دایک ڕێگایە بۆ بەسەردەچوونی نەهەنگەوی نیشتمانی و نەتەوەیی.

٤. مەترسییەکان لەسەر مەبەستی زمانی دایک

لە هەمان کاتدا، بەهۆی گەشەی گەشەپێدراوی زمانی دیکە (وەک زمانی فەرمی)، و هەروەها نەبوونی پالپشتی کارا لە لایەن سیستەمە پەروەردەییەکانەوە، زمانی دایک لە مەترسیی دەرچوون و نەگەیشتن بە سەرچاوەی زانستی و زمانییەوە. ئەمە بە شێوەیەکی درێژخایەن کاردەکاتە سەر شەخسایەتی و توانا گەشەپێدانی مرۆڤ، وە بەتایبەتی لە شێوەی هەستکردن بە خۆ و بە کۆمەڵگای خۆی.

کۆتایی

بە گشتی، زمانی دایک بنەمایە لە پەروەردە و ڕاهێنانی مرۆڤ. فێربوونی زمانی دایک بەشێوەیەکی دروست، پێکهاتەی سەرەکییە بۆ دروستکردنی مرۆڤێکی هاوشێوە و هاوبەش لە کۆمەڵگا. بەهۆی ئەم زمانەوەیە مرۆڤ تەنها ناتوانێت پەیوەندی بکات بە دیکە، بەڵکو دەتوانێت بگەڕێتەوە بۆ نێو بنەڕەتی هەستی و کەلتور. بۆیە، پەیوەستە هەموو سیستەمێکی پەروەردەیی و ڕاهێنانی مرۆڤ پەیوەندیەکی قایم و بەهادار لەگەڵ زمانی دایک بخاتەبەر.

سەرچاوەکان:

1. simanjuntak, k.v.& Damanik, B.A.R (2024).

the effect of using mother tongne on the development of cognitive abilities and second language in early childhood.

2. UNSCO.( 2025). languages mather. Global guidence on multilingual education.

3. UNSCO.(2025). multilingual education. A Key to quality and inclusive learning.