هیجان خشم پدیده‌ای ذاتی است که با کودک به دنیا می‌آید. نوزادی که جیغ و داد می‌کند به نوعی ظرفیت خشم خود را شکوفا می‌کند؛ نشان‌دهنده‌ی سلامت، تندرستی و عواطف انسانی است.
پریسا کربلایی حسنی روانشناس بالینی کودک و نوجوان می‌گوید: هیجان خشم پدیده‌ای ذاتی است که با کودک به دنیا می‌آید. نوزادی که جیغ و داد می‌کند به نوعی ظرفیت خشم خود را شکوفا می‌کند؛ نشان‌دهنده سلامت، تندرستی و عواطف انسانی است.
کودک در گام اول از هیجان خشم استفاده می‌کند که در خدمت تکامل بقا است؛ اما وقتی اجازه بروز آن به شیوه درست داده نشود، سرکوب شود، مدیریت خشم را نیاموزد و خشم از تعادل خارج شود، کارکرد ضد تکاملی می‌گیرد و ممکن است به صورت رفتارهای پرخاشگرانه بروز کند. و وقتی کودک مهارت کنترل خشم ندارد، ارتباطات و ظرفیت‌های خود را از دست می‌دهد. و نمی‌تواند ظرفیت‌های خود را شکوفا کند.
مراحل شکل گیری خشم به شرح زیر است:
۱) مشکلات درونی سازی شده با تم هیجان منفی: در مرحله اول چون کودک زورش به والدین نمی‌رسد، خشم خود را درونی می‌کند.
۲) مشکلات برونی سازی شده با تم آزار و اذیت: اینجا مرحله‌ای است که والدین شکایت می‌کنند فرزندشان دیگر از آنها حساب نمی‌برد.
۳) زمان مراجع والدین به روانشناس کودک با تم آزار و اذیت است.
۴) والدین هم گاهی تم برونی سازی دارند، یعنی آنها هم کنترل خشم ندارند.
عوامل زیر «محرک‌های خشم» هستند که والدین باید آنها را شناسایی کنند:
۱. جلوگیری از حرکات آزاد کودک: زندگی شهری و خانه‌های آپارتمانی جلوی حرکات آزاد کودک را می‌گیرد، والدین مدام به کودک می‌گویند بشین، نپر، تکان نخور و…
کودک میل ذاتی و طبیعی به کنجکاوی و کشف محیط و لذت بردن دارد، وقتی او را ناکام می‌کنیم خشمگین می‌شود، در واقع خشم پیامد مستقیم ناکامی است.
۲. یکی دیگر از محرک‌های خشم، جلوگیری از میل به استقلال کودک و کنترلگر بودن والد در همه زمینه ها اعم از غذا خوردن، لباس پوشیدن و… است.
۳. نارسایی قدرت بیان کودک و بی توجهی دیگران، برای کودک ایجاد خشم می‌کند. والدین گاهی اوقات باید مترجم سخنان فرزندشان و تسهیلگر او در صحبت کردن باشند، والدین باید واژه‌های نامفهوم کودک را بفهمند.
۴.انتقاد و تنبیه: انتقاد باید منصفانه باشد، گاهی اوقات والدین فقط ویژگی‌های منفی فرزندشان را می‌بینند، و وقتی از آنها می‌پرسیم چند ویژگی مثبت کودکت را بگو واقعا چیزی را بیان نمی‌کنند. علاوه بر آن از تنبیه بدنی استفاده می‌کنند. تنبیه بدنی به طور کلی ممنوع است!!! حتی یک بار، آیا شما اگر کار اشتباهی انجام دهید حتی یک بار به کارفرمای خود اجازه می‌دهید شما را تنبیه بدنی کند؟! قطعا پاسخ خیر است، این ناعادلانه است که کودک بابت اشتباهاتش تنبیه بدنی شود.
خصیصه‌های ذاتی خشم در روند تکامل چیست؟!
کودک تا ۶ ماهگی فقط جیغ و داد می‌زند، اما از ۶ ماهگی چون رشد فیزیکی‌اش بیشتر می‌شود، جسارتش نیز بیشتر می‌شود و ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه نشان دهد.
جنسیت هم موثر است، به طور کلی پسرها بیشتر برونی سازی خشم را دارند.
شرایط زندگی کودک، دعواهای خانوادگی، داد و فریادها، تولد فرزند جدید، طلاق، مرگ، بیماری و… جزء دیگر عوامل ایجاد کننده خشم و پرخاشگری است.
تقویت اشتباهی و بی دلیل رفتار پرخاشگرانه کودک مثلاً لبخند اشتباهی والدین به او، می‌تواند یکی دیگر از عوامل باشد.
کودک از طریق یادگیری مشاهده‌ای نیز رفتار پرخاشگرانه را می‌آموزد. همچنین وقتی رفتارهای مطلوبش نادیده گرفته می‌شود، خشمگین می‌شود. اگر کودک تحمل ناکامی اش پایین باشد، یا بالعکس ناکامی های پی در پی را تجربه کرده و احساس درماندگی‌اش افزایش یافته باشد، خشمگین می‌شود.
والدین سخت گیر نیز منجر به ناامیدی و پرخاشگری کودک می‌شوند. همچنین وقتی به نیازهای کودک توجه نمی‌شود خشم و پرخاشگری او افزایش می‌یابد.
واکنش والدین در مقابل خشم کودک باید چگونه باشد؟
والدین باید اجازه ابراز احساسات را به کودک بدهند و سرکوب نکنند. به جای واکنش پرخاشگرانه با فرزند خود صحبت کنند، به او توهین نکنند و از تنبیه فیزیکی استفاده نکنند، توانایی ها و محدودیت های کودکشان را در نظر بگیرند و متناسب با آن خواسته های خود را از کودکشان مطابقت دهند و توانایی های کودک را در مقابله با ناکامی ها بالا ببرند. علاوه بر آن کودکان باید مهارت کنترل خشم را بیاموزند که می‌توانند از یک روانشناس کودک و نوجوان برای آموزش این مهارت کمک بگیرند.
مرجع : اندیشه معاصر